Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας Ι

Ένας που έχει την τύχη, όταν είναι άνοιξη στη Γερμανία, να περάσει τις Άλπεις τραβώντας κατά το Νοτιά, κι έπειτα να συνεχίσει το ταξίδι του με πλοίο προς τα νότια και τ' ανατολικά, αυτός, όταν περάσει τον ισθμό της Κορίνθου, έχει την εντύπωση πως μπήκε σε καινούριο κόσμο: το πλοίο μου το αγκαλιάζει ένα φως που έτσι αγνό δεν είδε ποτέ του· όλες οι γραμμές των βουνών, των νησιών, που, όπως αρμενίζει, ξεπροβάλλουν και χάνονται, προχωρούν και αποτραβιούνται μπροστά στα μάτια του, έχουν μια κρυστάλλινη καθαρότητα· ο ουρανός και ο καθρέφτης του, το νερό, είναι γαλανά όπως είναι οι μενεξέδες και τα ζαφείρια· θερμή πνοή του αέρα γεμίζει την καρδιά με αινιγματική αναγάλλια και στη μνήμη έρχονται στίχοι του Ευριπίδη για την πατρίδα του: «ανάμεσ' από λαμπρότατον αιθέρα πάντα πηγαίνουν απαλά». Οι ακρογιαλιές της Σαλαμίνας ξεπροβάλλουν από τη θάλασσα, σε νερά ιερά γίνεται το ταξίδι· πέρα κει λαμποκοπούν οι μαρμάρινοι ναοί της Ακρόπολης. Και όταν της ημέρας η λαμπρότητα τελειώνει μέσα σ' ένα σύντομο μενεξεδένιο δειλινό, έρχεται «αμβρόσια νύχτα»: στο βαθυγάλαζο βελούδο του ουρανού σα να κρέμονται από πάνω μας σφαίρες από χρυσάφι -τόσο διάφανος είναι ο ουρανός- και το ασημένιο άρμα της Σελήνης αχτινοβολεί όπως δεν κάνει ποτέ στα μέρη του Βοριά.
Το φως, έτσι το αισθάνθηκαν πολλοί Γερμανοί που ταξίδεψαν στην Ελλάδα, είναι η δυνατότερη εντύπωση σ' αυτό τον τόπο. Η Ελλάδα είναι η χώρα της μορφής. Και τα βουνά που τη διασχίζουν προς όλες τις πλευρές, που κυριολεκτικά τη σκεπάζουν, ανεβαίνοντας συχνά σε μεγάλα, σε Άλπεια ύψη, μόνο που ο ήλιος δεν ανέχεται στις κορυφές τους το χιόνι τόσο πολύν καιρό, δείχνουν σήμερα τις μορφές αυτές ακόμα πιο κοφτερές και πιο σκληρές απ' ό,τι ήταν στην αρχαιότητα· γιατί τώρα πολύ λείπει το δάσος, καταστρεμμένο από την αδιαφορία και την παραμέληση πολλών αιώνων. Μόνο σε λίγες περιοχές, όπως π.χ. στην ορεινή Λοκρίδα και στη Θεσσαλία, παίρνουμε ακόμα μια ιδέα για το αρχαίο δάσος, όπως το ξέρει η ομηρική ποίηση. [...]
Αλλά μια ιστορία της λογοτεχνίας είναι υποχρεωμένη να σωπαίνει για τους καιρούς εκείνους, γιατί κι οι ίδιοι οι φορείς αυτού του πολιτισμού είναι σιωπηλοί. Κανενός είδους γραπτά τους μνημεία δεν μπορούμε ν' αποδείξουμε με βεβαιότητα: τις πιο παλιές ελληνικές λέξεις μας τις δείχνει ένα γεωμετρικά ιστορισμένο αγγείο από τα πρώτα πενήντα χρόνια του 8ου αιώνα! Αλλιώς είναι τα πράγματα στην Κρήτη, το σπουδαίο αυτό βασίλειο της τρίτης και της δεύτερης χιλιετηρίδας, όπου μας πηγαίνει σήμερα το πλοίο από την Αθήνα, όπως πήγε κάποτε το βασιλόπουλο το Θησέα. Εδώ βλέπεις τα παλάτια, τα εντελώς διαφορετικά από τις μυκηναϊκής εποχής ακροπόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας, παλάτια που διαπλατώνονται πέρα κατά τη θάλασσα, με αναρίθμητες αίθουσες, με δώματα και σκάλες, βρίσκεις όμως και στο Μουσείο του Ηρακλείου, ανάμεσα στα καλλιτεχνικά τεκμήρια ενός πάρα πολύ εξελιγμένου, όχι σπάνια μάλιστα και εκλεπτυσμένου πολιτισμού, και άφθονους πίνακες με ψηφία παλαιοκρητικής γραφής. Η γλώσσα τους όμως είναι ακόμα βουβή, πραγματική ερμηνεία δεν κατορθώθηκε ακόμα ως σήμερα. Τι θα έχουν να μας πουν για την ιστορία εκείνων των χιλιετηρίδων, για τη φυλετική υπόσταση του λαού αυτού και τις σχέσεις του με τους γύρω λαούς, όταν η επιστήμη ζωντανέψει τη φωνή τους!
Και όμως τις εποχές για τις οποίες μιλούμε εδώ τις ξέρουμε και από τη λογοτεχνία: κάτι μένει απ' αυτές μέσα στον καθρέφτη του έπους. Πολύ πιο πιστά και πιο πλούσια από όπως εικονίζουν τους παλιούς γερμανικούς καιρούς τα τραγούδια της Έδας και το μεσαιωνικό γερμανικό έπος μιλεί για την ελληνική προϊστορία ο Όμηρος.