Ανιχνεύσεις

Τα περισσότερα από τα περιεχόμενα του μέρους αυτού αναδημοσιεύονται από περιοδικά και εφημερίδες, ενώ ορισμένα δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Μερικά έχουν γραμματολογικό, άλλα καθαρώς γλωσσικό χαρακτήρα, ενώ μερικά αναφέρονται σε βιογραφικά ή βιβλιογραφικά συγγραφέων που ενδιαφέρονται για τη γλώσσα και τη γλωσσική έκφραση. Ελάχιστα τέλος, έχουν παιδαγωγικό ή αυτοβιογραφικό χαρακτήρα.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ως συμβολή σε μια μελλοντική ιστορία του γλωσσικού ζητήματος, ο Εμμανουήλ Κριαράς, με τα «κατάλοιπα» ενός πλουσιότατου επιστημονικού αρχείου, συντάσσει το χρονολόγιο του δημοτικισμού. Αν και ο ίδιος σπεύδει προλογικά να διευκρινίσει ότι πρόκειται για ένα πρώτο σχεδίασμα, τουλάχιστον όσον αφορά τη μακρά προ Ψυχάρη περίοδο. Εναρκτήριο έτος του Χρονολογίου το 1536, όταν ο κερκυραίος ιερομόναχος Ιωάννης Καρτάνος εξέδωσε απάνθισμα από την Αγία Γραφή στη δημώδη γλώσσα. Θα περάσει ένας αιώνας ως την έκδοση της πρώτης μετάφρασης στη δημώδη νεοελληνική της Καινής Διαθήκης από τον ιερωμένο Μάξιμο Καλλιπολίτη και στο Χρονολόγιο αναφέρονται οι σχετικές καταδικαστικές αποφάσεις της Ιεράς Συνόδου στην Κωνσταντινούπολη.

Το Χρονολόγιο απλώνεται στους τέσσερις αιώνες και τα 68 έτη που έχουν παρέλθει από τότε, καταγράφοντας μείζονα γεγονότα, εκδόσεις και δημοσιεύματα των πρωτοπόρων του δημοτικιστικού κινήματος και όσων συνέχισαν τον αγώνα, καθώς και επιστολές τους. Σε χρονολογική τάξη οι αναφορές πυκνώνουν κατά τον τελευταίο αιώνα. Εμείς, ως χρήστες του Χρονολογίου με λογοτεχνικά ενδιαφέροντα, θα προσθέταμε στα δημοσιεύματα του έτους 1885 το διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού «Διατί η μηλιά δεν έγινε μηλέα», δημοσιευμένο στο περιοδικό «Εβδομάς», κι αυτό στον δεύτερο τόμο, όπως το μνημονευόμενο άρθρο του Π. Ζερλέντη περί Δανιήλ Φιλιππίδη. Επιπροσθέτως να σημειώσουμε ότι το Χρονολόγιο συνοδεύεται από ευρετήριο συγγραφέων, χρησιμότατο, καθώς δείχνει τον βαθμό συμμετοχής ενός συγγραφέα. Σύμφωνα με το ευρετήριο, δύο φορές αναφέρεται ο Παπαδιαμάντης, το 1943 και το 1956, με αφορμή τη μελέτη του Γιάννη Χατζίνη Τρεις σταθμοί: Ψυχάρης - Παπαδιαμάντης - Παλαμάς και την επανέκδοσή της. Εμείς θα συγκρατούσαμε στο λήμμα Παπαδιαμάντη το μοναδικό διήγημα που έγραψε στη δημοτική με την παρότρυνση του Βλαχογιάννη, «H Αποσώστρα», δημοσιευμένο μάλιστα στον «Νουμά», στις 8 Μαΐου 1905, καθώς και τη μεταγενέστερη μελέτη του «Γλώσσα και Κοινωνία», στην εφημερίδα «Αλήθεια», σε συνέχειες, το 1907.



Οκτώ ενότητες



Το Χρονολόγιο συνιστά το δεύτερο τμήμα του πρόσφατου τόμου με μελετήματα του Κριαρά. Στο πρώτο και εκτενέστερο μέρος αναδημοσιεύονται 42 κείμενα από επετειακούς τόμους, αθηναϊκές εφημερίδες, επιστημονικά και λογοτεχνικά περιοδικά, εφημερίδες της συμπρωτεύουσας και δύο χανιώτικα περιοδικά, ενώ έξι μελετήματα δημοσιεύονται για πρώτη φορά. Πρόκειται για δημοσιεύματα εντός του 21ου αιώνα, μόλις επτά από αυτά είναι παλαιότερα. Οι απόψεις και κρίσεις του πάντα μάχιμου μελετητή του δημοτικισμού ταξινομούνται σε οκτώ ενότητες. Τα εκτενή κείμενα της πρώτης ενότητας, «Ιστορικά του δημοτικισμού», προσφέρουν ένα πλαίσιο στο Χρονολόγιο, καθώς σκιαγραφούν την ιστορία ενός αιώνα, 1888-2000, με έμφαση στις απαρχές και την τριανδρία Ψυχάρης - Πάλλης - Εφταλιώτης.

Τα άρθρα της δεύτερης ενότητας, «Γλωσσικά θέματα», αναδεικνύουν τον αισιόδοξο και προοδευτικό δάσκαλο, που δίνει συμβουλές προς βελτίωση της συχνά συγκεχυμένης και ακαλαίσθητης δημοσιογραφικής γλώσσας, υπεραμυνόμενος ωστόσο του μονοτονικού και μη θεωρώντας ως απειλή το Διαδίκτυο. Ταυτόχρονα αποδοκιμάζει ως αδιανόητη την αναγνώριση της αγγλικής ως δεύτερης επίσημης γλώσσας, όπως προτάθηκε τελευταία από έλληνα υψηλόβαθμο αξιωματούχο στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Πολύτιμη η ενότητα «Λεξικογραφικά», όπου συγκεντρώνονται οι απόψεις του Κριαρά για τα διαθέσιμα λεξικά, του Μπαμπινιώτη, του Δημητράκου και το δικό του, το προσώρας 14τομο Μεσαιωνικό Λεξικό με τη δίτομη επιτομή του.

Πολλά κείμενα του τόμου αναφέρονται στον Ψυχάρη, με αφορμή κυρίως επιστολές του. Πέραν όμως του προσφιλούς του «γλωσσικού αναμορφωτή», ο Κριαράς σκιαγραφεί κάποιους λησμονημένους μαχητές του δημοτικισμού, όπως ο Βασίλειος Τατάκης, ο Αχιλλέας Τζάρτζανος ή και ο σάμιος λόγιος Ζήσιμος Σιδέρης, που έκανε έργο ζωής τη μετάφραση της Οδύσσειας. Οι Ανιχνεύσεις καταλήγουν με τα «αυτοβιογραφικά» του Κριαρά και ως συμπλήρωμα στο βιβλίο του, Πραγματώσεις και όνειρα. Σταθμοί μιας πορείας (Ιανός, 2001).



MAPH ΘΕΟΔΟΣΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-11-2004