0
Your Καλαθι
Αναμνήσεις ενός επαναστάτη
Έκπτωση
35%
35%
Περιγραφή
Γύρω από μια ζωή. Αυτοβιογραφία ενός πρίγκηπος-επαναστάτου:
Με αυτό τον τίτλο δημοσιεύτηκε στα ελληνικά, το 1930, η μετάφραση του πρώτου μέρους του ανά χείρας βιβλίου.
Το βιβλίο αυτό το Πετρ Κροπότκιν (1842-1921) πρωτοεκδόθηκε στα αγγλικά το 1899. Τρία χρόνια μετά, μεταφράστηκε στα ρωσικά αλλά εκδόθηκε στο Λονδίνο, εξ αιτίας της τσαρικής λογοκρισίας. Στον πρόλογό του στη ρωσική έκδοση του 1902, ο συγγραφέας γράφει:
"Άρχισα να γράφω το βιβλίο μου φυσικά στα ρωσικά. Το πρώτο μέρος, Παιδικά χρόνια, είχε ήδη γραφεί όταν πήγα στην Αμερική το φθινόπωρο του 1897. Στην Αμερική, γνωρίστηκα με τον συμπαθέστατο Ουόλτερ Πέιτζ, που εξέδιδε το περιοδικό Atlantic Monthly. Αυτός με έπεισε να συνεχίσω να γράφω, να ολοκληρώσω το βιβλίο και να το δημοσιεύσω σε συνέχειες στο περιοδικό του"
Ο Κροπότκιν έγραφε τα κεφάλαια στα αγγλικά, για να δημοσιευτούν στο περιοδικό, αλλά έγραφε το κάθε κομμάτι και στα ρωσικά, για να έχει ακέραιο το κείμενο και στις δύο γλώσσες. Αλλά αυτό απαιτούσε χρόνο, που δεν του περίσσευε, κι έτσι ολοκλήρωσε μόνο το αγγλικό κείμενο.[...]
ΚΡΙΤΙΚΗ:
Εχουμε συνηθίσει στη φθορά των πραγμάτων και των εννοιών, κι άνετα βλέπουμε λ.χ. τους άλλοτε αγωνιστές του Μάη του '68, «πιασμένους» επιχειρηματίες σήμερα, να δίνουν συνεντεύξεις σε περιοδικά lifestyle, και τους δικούς μας εδώ «εξεγερμένους» πάσης φύσεως να 'χουν εξαργυρώσει τη συμμετοχή τους στα Πολυτεχνεία και τις λογής-λογής συνδικαλιστικές οργανώσεις των νιάτων τους με κυβερνητικούς ή ψευδοαντιπολιτευτικούς θώκους, ενώ άλλοι, που προτίμησαν το δρόμο του ελεύθερου εμπορίου, βγαίνουν στα ετήσια τηλεοπτικά μνημόσυνα και βρίσκουν διαρκώς «επίκαιρο» το μήνυμα του Πολυτεχνείου, έχοντας όμως στόλους πίσω τους προς εξασφάλισιν του περιπόθητου εκείνου «ψωμιού» και την ακόμη ποθητότερης «ελευθερίας»! Αλλά δεν ήταν πάντα εύκολοι καιροί για επαναστάτες!
Κι αν σήμερα κόπτονται για τα «ανθρώπινα δικαιώματα» του κάθε «φαρμακοχέρη», κάποτε οι επαναστάτες σάπιζαν χρόνια στα κρατητήρια δίχως δίκη, τους ξεχνούσαν στη Σιβηρία δεκαετίες ολόκληρες, και σαν τέλειωνε ο εκτοπισμός τους απευθυνόταν ερώτημα στον Τσάρο: «Ο τάδε εξέτισε τόσα έτη. Να αφεθεί;». Κι εκείνος απαντούσε: «Οχι ακόμη»! Τότε μάλιστα, κύριο γνώρισμα των αναρχικών δεν ήταν οι βόμβες και οι ρουκέτες, παρά τα βιβλία και τα διαβάσματα...
Τα πρώτα χρόνια της πιο ριζικής κριτικής του Κατεστημένου από γενέσεως κόσμου, της Αναρχίας στη Ρωσία, σημάδεψε -τι παράδοξο- ένας πρίγκιπας! Ενας ευγενής μ' όλη τη σημασία του όρου, με τις καλύτερες περγαμηνές κοινωνικής καταξίωσης, με λαμπρές σπουδές και πρωτοποριακές μελέτες πάνω στη Γεωγραφία -που τις σημαντικότερες κιόλας τις ολοκλήρωσε στα κελιά των φυλακών!
Ο Πιότρ Κροπότκιν, γιος στρατηγού κι αξιωματικός ο ίδιος του τσαρικού στρατού, όταν του δόθηκε (ως αριστούχου ευέλπιδος) η δυνατότητα να διαλέξει τον τόπο που θα υπηρετούσε, επέλεξε την πιο απομονωμένη μονάδα Κοζάκων στη Σιβηρία. Από κει ξεκίνησε και να βλέπει τα πράγματα στην αληθινή τους διάσταση. Η κακή διακυβέρνηση, τα συσσωρευμένα προβλήματα αιώνων, η καταπίεση των χωρικών και παράλληλα η πρόσφατη τότε κατάργηση της δουλοπαροικίας, που συνοδεύτηκε από απερίγραπτες ρήτρες για τους απελευθερωνόμενους και παχυλότατες αποζημιώσεις για τους ώς πρότινος στυγνούς καταπιεστές τους -όλα τούτα σημάδεψαν την ψυχή του νεαρού, ανάβοντάς του άσβεστη ανατρεπτική φλόγα.
Το βιβλίο των «Αναμνήσεών» του καταγράφει πιστά, με άκρα σεμνότητα, το σταδιακό εποστρακισμό του από τους κύκλους των εκλεκτών του καθεστώτος -γιατί ασφαλώς το να μιλάς, να κρίνεις και να σκέφτεσαι ελεύθερα συνιστά θανάσιμο αμάρτημα για κάθε εξουσία, απολυταρχία ή δημοκρατία!-, τα ταξίδια του στην Ευρώπη, τη σύνδεσή του με τα εναπομένοντα στελέχη της Πρώτης Διεθνούς στις ορεινές κοινότητες των ωρολογοποιών της Ελβετίας, την οργάνωση του αναρχικού κινήματος στη Ρωσία, την παράνομη διακίνηση επαναστατικών εντύπων, τις κρυφές συγκεντρώσεις και ομιλίες σε εργάτες και αγρότες, και τον αναπόφευκτο εγκλεισμό του στο τρομερό Πετροπαυλόφσκ, το φρούριο-φυλακή, απ' όπου δραπέτευσε για να αυτοεξοριστεί στη Δύση επί 30 χρόνια.
Μα κι εκεί, πάλι, καταδιώξεις αλύπητες αναμίξ με τιμητικές εκδηλώσεις Ακαδημιών και Γεωγραφικών Εταιρειών κι αδιάκοπη αρθρογραφία σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.
Μια μεγάλη ψυχή που κινήθηκε με γνώμονα την απεριόριστη αγάπη για τον άνθρωπο πρωτίστως και πάλεψε για την απεξάρτηση του ατόμου από κάθε άνωθεν επιβολή: νόμων, παγιωμένων κοινωνικών αντιλήψεων, εξουσιών. Ενας επαναστάτης φωτιστής των συνειδήσεων πάνω απ' όλα, ένας δάσκαλος ελευθερίας. Μια φυσιογνωμία που όσοι τη γνώρισαν μόνο καλά είχαν να λένε κι όμως διώχτηκε απ' όλες τις κυβερνήσεις σαν επικίνδυνο θηρίο.
Μα και στην πρώτη τάχα «ελεύθερη», της πατρίδας του, σαν γύρισε το 1917, και τον υποδέχτηκε επικεφαλής εξήντα χιλιάδων ανθρώπων ο Κερένσκι, ζητώντας του ν' αναλάβει υπουργός Παιδείας, αυτός, σαν γνήσιος αναρχικός, αρνήθηκε οποιαδήποτε προσχώρηση.
Παρά την πνευματική του «συγγένεια» σε πλείστα όσα με τους κομουνιστές, γρήγορα αντελήφθη το απάνθρωπο σύστημα που στηνόταν, και δε δίστασε να μιλήσει έξω απ' τα δόντια στον ίδιο τον Λένιν, όταν εκείνος τον δέχτηκε μετά τιμών, Μάιο του 1919: «Εσύ κι εγώ έχουμε διαφορετικές οτπικές γωνίες. Οι στόχοι μας μοιάζουν ίδιοι, έχω όμως άλλες απόψεις ως προς τα μέσα, τις ενέργειες και την οργάνωση. Οι φίλοι μου κι εγώ δεν θα αρνηθούμε να σε βοηθήσουμε, η βοήθειά μας όμως θα συνίσταται μόνο στο ότι θα σου αναφέρουμε τις αδικίες που διαπράττονται οπουδήποτε και κάνουν το λαό να υποφέρει».
Ακολούθησε σειρά επιστολών ανοιχτής κριτικής εναντίον της κατάχρησης εξουσίας από τους μπολσεβίκους: «Η Ρωσία έχει καταντήσει μόνο κατ' όνομα σοβιετική δημοκρατία. Δεν κυβερνάται πράγματι απ' τα σοβιέτ αλλά από τους κομισάριους. Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, η λέξη σοσιαλισμός θα καταντήσει κατάρα»!.. Πόσο δίκιο είχε το 'δειξαν οι κατοπινές δεκαετίες, αλλά η ασυμβίβαστη φωνή δεν είναι ποτέ αρεστή στους ιθύνοντες, κι ο Λένιν σύντομα κουράστηκε από το «γερο-γκρινιάρη», όπως τον έλεγε, βρίσκοντας κιόλας πως «δεν έχει ιδέα από πολιτική και χώνεται παντού με τις συμβουλές του, που είναι ως επί το πλείστον ανόητες»!
Ο Κροπότκιν κατάλαβε πως μιλούσε για μιαν ακόμη φορά σε ώτα μη ακουόντων κι αποσύρθηκε σ' ένα χωριό έξω απ' τη Μόσχα, για ν' αφιερωθεί στις μελέτες του. Παίζοντας πιάνο σ' ένα δωμάτιο χωρίς θέρμανση έπαθε πνευμονία και μήτε οι γιατροί μήτε τα φάρμακα που 'στειλε ο Λένιν με ειδικό συρμό κατάφεραν να τον σώσουν.
Η κηδεία του, το 1921, καθώς εύστοχα σημειώνεται στον Επίλογο, υπήρξε η τελευταία συγκέντρωση αναρχικών στην Ρωσία...
Η συνεισφορά του Κροπότκιν στη θεωρητική τεκμηρίωση της Αναρχίας είναι μεγίστη και περιλαμβάνεται σ' άλλα έργα του κι όχι στις «Αναμνήσεις» αυτές, που περιορίζονται κυρίως στο βίο του μεγάλου επαναστάτη. Ασφαλώς υπάρχουν σελίδες όπου συνεπαρμένος από τη δίνη των καιρών αντιμετωπίζει ευρύτερα ζητήματα ιδεολογιών (όπως λ.χ. στα περί της γένεσης και των πρώτων αρχών του Μηδενισμού, προτού εκτραπεί σε Τρομοκρατία, των σελίδων 175-9), ενώ παράλληλα δίνονται από πρώτο χέρι χρησιμότατα στοιχεία για το υπόβαθρο της ρωσικής κοινωνίας στα τέλη του 19ου αιώνα κι ο αναγνώστης κατανοεί πως από το μεγάλο αυτό καζάνι που έβραζε οδηγήθηκε η Ρωσία στην επανάσταση του '17. Ωστόσο, λίγες είναι οι παράγραφοι που θα τις υπογραμμίσει κανείς στα περιθώρια. Περισσότερο μένει στο τέλος το άρωμα των καιρών, η ηθελημένη αντικειμενικότητα διάχυτη στην όλη διήγηση κι η ακριβής παρουσίαση, με λόγο σαγηνευτικό, όχι τόσο των προσωπικών βιωμάτων, όσο των «γεγονότων» μιας ζωής. Η έλλειψη σελίδων στοχασμού πάνω σε βασικά της Αναρχίας καθιστά το κείμενο μάλλον μυθιστορηματικό, στερώντας του αντίστοιχα το βάθος ενός φιλοσοφικού δοκιμίου.
Η μετάφραση της Γ. Γιαννακοπούλου και του Β. Τομανά, πιστή και προσεγμένη, ρέει άνετα. Ωστόσο μια Εισαγωγή, που θα πόριζε στοιχεία για τις απόψεις του Κροπότκιν (πιο αναλυτικά απ' ό,τι στον δωδεκασέλιδο Επίλογο), δίνοντας και το στίγμα του μες στο διεθνές αναρχικό κίνημα, θα 'ταν πολύ ευπρόσδεκτη, ιδίως ενόψει της υπόσχεσης εκ μέρους των επιμελητών του τόμου να εκδώσουν προσεχώς κι άλλα δυο έργα του ίδιου συγγραφέα.
Με αυτό τον τίτλο δημοσιεύτηκε στα ελληνικά, το 1930, η μετάφραση του πρώτου μέρους του ανά χείρας βιβλίου.
Το βιβλίο αυτό το Πετρ Κροπότκιν (1842-1921) πρωτοεκδόθηκε στα αγγλικά το 1899. Τρία χρόνια μετά, μεταφράστηκε στα ρωσικά αλλά εκδόθηκε στο Λονδίνο, εξ αιτίας της τσαρικής λογοκρισίας. Στον πρόλογό του στη ρωσική έκδοση του 1902, ο συγγραφέας γράφει:
"Άρχισα να γράφω το βιβλίο μου φυσικά στα ρωσικά. Το πρώτο μέρος, Παιδικά χρόνια, είχε ήδη γραφεί όταν πήγα στην Αμερική το φθινόπωρο του 1897. Στην Αμερική, γνωρίστηκα με τον συμπαθέστατο Ουόλτερ Πέιτζ, που εξέδιδε το περιοδικό Atlantic Monthly. Αυτός με έπεισε να συνεχίσω να γράφω, να ολοκληρώσω το βιβλίο και να το δημοσιεύσω σε συνέχειες στο περιοδικό του"
Ο Κροπότκιν έγραφε τα κεφάλαια στα αγγλικά, για να δημοσιευτούν στο περιοδικό, αλλά έγραφε το κάθε κομμάτι και στα ρωσικά, για να έχει ακέραιο το κείμενο και στις δύο γλώσσες. Αλλά αυτό απαιτούσε χρόνο, που δεν του περίσσευε, κι έτσι ολοκλήρωσε μόνο το αγγλικό κείμενο.[...]
ΚΡΙΤΙΚΗ:
Εχουμε συνηθίσει στη φθορά των πραγμάτων και των εννοιών, κι άνετα βλέπουμε λ.χ. τους άλλοτε αγωνιστές του Μάη του '68, «πιασμένους» επιχειρηματίες σήμερα, να δίνουν συνεντεύξεις σε περιοδικά lifestyle, και τους δικούς μας εδώ «εξεγερμένους» πάσης φύσεως να 'χουν εξαργυρώσει τη συμμετοχή τους στα Πολυτεχνεία και τις λογής-λογής συνδικαλιστικές οργανώσεις των νιάτων τους με κυβερνητικούς ή ψευδοαντιπολιτευτικούς θώκους, ενώ άλλοι, που προτίμησαν το δρόμο του ελεύθερου εμπορίου, βγαίνουν στα ετήσια τηλεοπτικά μνημόσυνα και βρίσκουν διαρκώς «επίκαιρο» το μήνυμα του Πολυτεχνείου, έχοντας όμως στόλους πίσω τους προς εξασφάλισιν του περιπόθητου εκείνου «ψωμιού» και την ακόμη ποθητότερης «ελευθερίας»! Αλλά δεν ήταν πάντα εύκολοι καιροί για επαναστάτες!
Κι αν σήμερα κόπτονται για τα «ανθρώπινα δικαιώματα» του κάθε «φαρμακοχέρη», κάποτε οι επαναστάτες σάπιζαν χρόνια στα κρατητήρια δίχως δίκη, τους ξεχνούσαν στη Σιβηρία δεκαετίες ολόκληρες, και σαν τέλειωνε ο εκτοπισμός τους απευθυνόταν ερώτημα στον Τσάρο: «Ο τάδε εξέτισε τόσα έτη. Να αφεθεί;». Κι εκείνος απαντούσε: «Οχι ακόμη»! Τότε μάλιστα, κύριο γνώρισμα των αναρχικών δεν ήταν οι βόμβες και οι ρουκέτες, παρά τα βιβλία και τα διαβάσματα...
Τα πρώτα χρόνια της πιο ριζικής κριτικής του Κατεστημένου από γενέσεως κόσμου, της Αναρχίας στη Ρωσία, σημάδεψε -τι παράδοξο- ένας πρίγκιπας! Ενας ευγενής μ' όλη τη σημασία του όρου, με τις καλύτερες περγαμηνές κοινωνικής καταξίωσης, με λαμπρές σπουδές και πρωτοποριακές μελέτες πάνω στη Γεωγραφία -που τις σημαντικότερες κιόλας τις ολοκλήρωσε στα κελιά των φυλακών!
Ο Πιότρ Κροπότκιν, γιος στρατηγού κι αξιωματικός ο ίδιος του τσαρικού στρατού, όταν του δόθηκε (ως αριστούχου ευέλπιδος) η δυνατότητα να διαλέξει τον τόπο που θα υπηρετούσε, επέλεξε την πιο απομονωμένη μονάδα Κοζάκων στη Σιβηρία. Από κει ξεκίνησε και να βλέπει τα πράγματα στην αληθινή τους διάσταση. Η κακή διακυβέρνηση, τα συσσωρευμένα προβλήματα αιώνων, η καταπίεση των χωρικών και παράλληλα η πρόσφατη τότε κατάργηση της δουλοπαροικίας, που συνοδεύτηκε από απερίγραπτες ρήτρες για τους απελευθερωνόμενους και παχυλότατες αποζημιώσεις για τους ώς πρότινος στυγνούς καταπιεστές τους -όλα τούτα σημάδεψαν την ψυχή του νεαρού, ανάβοντάς του άσβεστη ανατρεπτική φλόγα.
Το βιβλίο των «Αναμνήσεών» του καταγράφει πιστά, με άκρα σεμνότητα, το σταδιακό εποστρακισμό του από τους κύκλους των εκλεκτών του καθεστώτος -γιατί ασφαλώς το να μιλάς, να κρίνεις και να σκέφτεσαι ελεύθερα συνιστά θανάσιμο αμάρτημα για κάθε εξουσία, απολυταρχία ή δημοκρατία!-, τα ταξίδια του στην Ευρώπη, τη σύνδεσή του με τα εναπομένοντα στελέχη της Πρώτης Διεθνούς στις ορεινές κοινότητες των ωρολογοποιών της Ελβετίας, την οργάνωση του αναρχικού κινήματος στη Ρωσία, την παράνομη διακίνηση επαναστατικών εντύπων, τις κρυφές συγκεντρώσεις και ομιλίες σε εργάτες και αγρότες, και τον αναπόφευκτο εγκλεισμό του στο τρομερό Πετροπαυλόφσκ, το φρούριο-φυλακή, απ' όπου δραπέτευσε για να αυτοεξοριστεί στη Δύση επί 30 χρόνια.
Μα κι εκεί, πάλι, καταδιώξεις αλύπητες αναμίξ με τιμητικές εκδηλώσεις Ακαδημιών και Γεωγραφικών Εταιρειών κι αδιάκοπη αρθρογραφία σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά.
Μια μεγάλη ψυχή που κινήθηκε με γνώμονα την απεριόριστη αγάπη για τον άνθρωπο πρωτίστως και πάλεψε για την απεξάρτηση του ατόμου από κάθε άνωθεν επιβολή: νόμων, παγιωμένων κοινωνικών αντιλήψεων, εξουσιών. Ενας επαναστάτης φωτιστής των συνειδήσεων πάνω απ' όλα, ένας δάσκαλος ελευθερίας. Μια φυσιογνωμία που όσοι τη γνώρισαν μόνο καλά είχαν να λένε κι όμως διώχτηκε απ' όλες τις κυβερνήσεις σαν επικίνδυνο θηρίο.
Μα και στην πρώτη τάχα «ελεύθερη», της πατρίδας του, σαν γύρισε το 1917, και τον υποδέχτηκε επικεφαλής εξήντα χιλιάδων ανθρώπων ο Κερένσκι, ζητώντας του ν' αναλάβει υπουργός Παιδείας, αυτός, σαν γνήσιος αναρχικός, αρνήθηκε οποιαδήποτε προσχώρηση.
Παρά την πνευματική του «συγγένεια» σε πλείστα όσα με τους κομουνιστές, γρήγορα αντελήφθη το απάνθρωπο σύστημα που στηνόταν, και δε δίστασε να μιλήσει έξω απ' τα δόντια στον ίδιο τον Λένιν, όταν εκείνος τον δέχτηκε μετά τιμών, Μάιο του 1919: «Εσύ κι εγώ έχουμε διαφορετικές οτπικές γωνίες. Οι στόχοι μας μοιάζουν ίδιοι, έχω όμως άλλες απόψεις ως προς τα μέσα, τις ενέργειες και την οργάνωση. Οι φίλοι μου κι εγώ δεν θα αρνηθούμε να σε βοηθήσουμε, η βοήθειά μας όμως θα συνίσταται μόνο στο ότι θα σου αναφέρουμε τις αδικίες που διαπράττονται οπουδήποτε και κάνουν το λαό να υποφέρει».
Ακολούθησε σειρά επιστολών ανοιχτής κριτικής εναντίον της κατάχρησης εξουσίας από τους μπολσεβίκους: «Η Ρωσία έχει καταντήσει μόνο κατ' όνομα σοβιετική δημοκρατία. Δεν κυβερνάται πράγματι απ' τα σοβιέτ αλλά από τους κομισάριους. Αν συνεχιστεί αυτή η κατάσταση, η λέξη σοσιαλισμός θα καταντήσει κατάρα»!.. Πόσο δίκιο είχε το 'δειξαν οι κατοπινές δεκαετίες, αλλά η ασυμβίβαστη φωνή δεν είναι ποτέ αρεστή στους ιθύνοντες, κι ο Λένιν σύντομα κουράστηκε από το «γερο-γκρινιάρη», όπως τον έλεγε, βρίσκοντας κιόλας πως «δεν έχει ιδέα από πολιτική και χώνεται παντού με τις συμβουλές του, που είναι ως επί το πλείστον ανόητες»!
Ο Κροπότκιν κατάλαβε πως μιλούσε για μιαν ακόμη φορά σε ώτα μη ακουόντων κι αποσύρθηκε σ' ένα χωριό έξω απ' τη Μόσχα, για ν' αφιερωθεί στις μελέτες του. Παίζοντας πιάνο σ' ένα δωμάτιο χωρίς θέρμανση έπαθε πνευμονία και μήτε οι γιατροί μήτε τα φάρμακα που 'στειλε ο Λένιν με ειδικό συρμό κατάφεραν να τον σώσουν.
Η κηδεία του, το 1921, καθώς εύστοχα σημειώνεται στον Επίλογο, υπήρξε η τελευταία συγκέντρωση αναρχικών στην Ρωσία...
Η συνεισφορά του Κροπότκιν στη θεωρητική τεκμηρίωση της Αναρχίας είναι μεγίστη και περιλαμβάνεται σ' άλλα έργα του κι όχι στις «Αναμνήσεις» αυτές, που περιορίζονται κυρίως στο βίο του μεγάλου επαναστάτη. Ασφαλώς υπάρχουν σελίδες όπου συνεπαρμένος από τη δίνη των καιρών αντιμετωπίζει ευρύτερα ζητήματα ιδεολογιών (όπως λ.χ. στα περί της γένεσης και των πρώτων αρχών του Μηδενισμού, προτού εκτραπεί σε Τρομοκρατία, των σελίδων 175-9), ενώ παράλληλα δίνονται από πρώτο χέρι χρησιμότατα στοιχεία για το υπόβαθρο της ρωσικής κοινωνίας στα τέλη του 19ου αιώνα κι ο αναγνώστης κατανοεί πως από το μεγάλο αυτό καζάνι που έβραζε οδηγήθηκε η Ρωσία στην επανάσταση του '17. Ωστόσο, λίγες είναι οι παράγραφοι που θα τις υπογραμμίσει κανείς στα περιθώρια. Περισσότερο μένει στο τέλος το άρωμα των καιρών, η ηθελημένη αντικειμενικότητα διάχυτη στην όλη διήγηση κι η ακριβής παρουσίαση, με λόγο σαγηνευτικό, όχι τόσο των προσωπικών βιωμάτων, όσο των «γεγονότων» μιας ζωής. Η έλλειψη σελίδων στοχασμού πάνω σε βασικά της Αναρχίας καθιστά το κείμενο μάλλον μυθιστορηματικό, στερώντας του αντίστοιχα το βάθος ενός φιλοσοφικού δοκιμίου.
Η μετάφραση της Γ. Γιαννακοπούλου και του Β. Τομανά, πιστή και προσεγμένη, ρέει άνετα. Ωστόσο μια Εισαγωγή, που θα πόριζε στοιχεία για τις απόψεις του Κροπότκιν (πιο αναλυτικά απ' ό,τι στον δωδεκασέλιδο Επίλογο), δίνοντας και το στίγμα του μες στο διεθνές αναρχικό κίνημα, θα 'ταν πολύ ευπρόσδεκτη, ιδίως ενόψει της υπόσχεσης εκ μέρους των επιμελητών του τόμου να εκδώσουν προσεχώς κι άλλα δυο έργα του ίδιου συγγραφέα.
ΣΤΑΝΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΙΔΗΣ, ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 16/01/2004
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
