Ο θείος Τάκης

Ο Τάκης, προτού γίνει «θείος», ήταν ένα αγόρι ελαφρώς κλειστό, απόφοιτος Νομικής και απίθανος σφυριχτής μπλουζ και αυτοσχέδιων κομματιών. Ξαφνικά, το 1951, αλλάζουν όλα στη ζωή του. Μια σκοτεινή υπόθεση παιδεραστίας βαρύνει τον πατέρα του, μια παλιότερη ερωτική ίντριγκα ρίχνει άγριες σκιές στην οικογένεια, ενώ ο πόλεμος της Κορέας του υπόσχεται μια ελκυστική κάθαρση απ' όλα όσα τον βασανίζουν. Κι έτσι ξεκινά να γίνει εθελοντής πολεμιστής, αφήνοντας πίσω του τα οικογενειακά στίγματα και τις δύο αδερφές του, που, μέσα απ' την απουσία του, θα αναδείξουν μια απέραντη αγάπη και τρυφερότητα για ό,τι τους διέφυγε στα χρόνια της νιότης.
Όμως ο Τάκης είναι δεμένος με τον έρωτα, τη ζωή και τους όρκους του...
Κι έτσι θα ξανάρθει πίσω, σαν περιπετειώδης σκιά, φέρνοντας τον αέρα μιας νοσταλγίας που τρέφει τη φαντασία όσων τον αγάπησαν κι όσων υπολόγισαν στη σταθερή αξία της απώλειας.


Ο θείος Τάκης είναι μια σύγχρονη παραλλαγή στο Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού -παραλλαγή ανατρεπτική και καυστικόταη ως προς τα νεοελληνικά μας ήθη. Το πιο τολμηρό, το πιο ερωτικό μυθιστόρημα του συγγραφέα Γιάννη Ξανθούλη.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Γιάννης Ξανθούλης βρίσκεται στον κόσμο των μυθιστορημάτων από το 1981. Το παρθενικό του μυθιστόρημα ήταν το «Μεγάλο θανατικό». Από τότε ακολούθησαν, με απόλυτη συνέπεια διετίας ή τριετίας, δώδεκα μυθιστορήματα -αν και το «Ταγκό των Χριστουγέννων» περισσότερο προς νουβέλα έγερνε. Επομένως «Ο θείος Τάκης» είναι το δέκατο τρίτο, αριθμός που δεν φαίνεται να το επηρεάζει, τουλάχιστον όσον αφορά την ποιότητά του, γιατί όσον αφορά την πλοκή του και τα όσα συμβαίνουν στις σελίδες του, ένας σκοτεινός άνεμος σίγουρα φυσάει. Πριν τον νιώσουμε, μια σημαντική παρατήρηση: Αν κάποιος, χωρίς προκαταλήψεις και καχυποψίες που συνήθως δημιουργεί το ευπώλητο των μυθιστορημάτων του, παρακολουθήσει τη μυθιστορηματική πορεία του Γ. Ξανθούλη, θα βρεθεί μπροστά σ' έναν συγγραφέα που συνεχώς βελτιώνει τα εκφραστικά του μέσα και τις αφηγηματικές του τεχνικές. Κι αυτό, παρ' όλες τις επιτυχίες που του προσφέρει η εκδοτική αγορά.

Θα μπορούσαμε να δούμε τρεις περιόδους στη συγγραφική πορεία του Γ. Ξανθούλη: Την πρώιμη και κάπως ερασιτεχνική, που ξεκινά με το «Μεγάλο θανατικό» και ολοκληρώνεται με τον «Σόουμαν» το 1985. Την κάπως θεατρική και με αρκετή δόση συναισθηματισμού, που ανοίγει με το «Πεθαμένο λικέρ» το 1987 και κλείνει με το «Κι ύστερα ήρθαν οι μέλισσες» το 1998. «Ο Τούρκος στον κήπο», μυθιστόρημα του 2001, θεωρούμε ότι βρίσκεται σε μεταβατικό στάδιο. Εχει στοιχεία και από τα προηγούμενα μυθιστορήματα του συγγραφέα, αλλά και προοιωνίζεται την τρίτη -και σημαντικότερη- περίοδό του, η οποία ξεκινά με το «Ταγκό των Χριστουγέννων».

Με τον «Θείο Τάκη» ο Ξανθούλης δείχνει ότι πατά στέρεα στην τρίτη φάση της πορείας του, συνεχίζοντας τη συγγραφική του εξέλιξη. Δυο λόγια για τη φάση αυτή, πριν συναντήσουμε τον «Θείο Τάκη»: Το έντονο συναισθηματικό στοιχείο -που κάποτε γινόταν γλυκερό- μειώνεται δραστικά, περιορίζεται επίσης η τάση προς τον επιθεωρησιακό λόγο, το ρεαλιστικό ύφος σταθεροποιείται και αναδεικνύει πρόσωπα και καταστάσεις, οι αφηγηματικοί αρμοί είναι πιο σφιχτοί, η οικονομία λειτουργεί καλύτερα. Ο συγγραφέας μοιάζει να αποφάσισε να προχωρήσει σε γενναίες περικοπές και να κρατήσει τα σωστά απαραίτητα. Το πετυχαίνει περισσότερο στο «Ταγκό των Χριαστουγέννων», ίσως λόγω μικρότερης επιφάνειας, αλλά δεν τα πάει καθόλου άσχημα και στο «Θείο Τάκη», αν και σε κάποιες -ευτυχώς λίγες- σελίδες οι παλιές αμαρτίες επανεμφανίζονται.



Η πτώση της αγίας οικογένειας



Με το «Θείο Τάκη» ο Γιάννης Ξανθούλης εισχωρεί -κυριολεκτικά- στο Ιερό της αγίας ελληνικής οικογένειας και την κατατροπώνει. 'Η ορθότερα την αποαγιοποιεί πλήρως, την απογυμνώνει από κάθε καθωσπρέπει ένδυμα και μας την παραδίδει. Δεν το κάνει, όμως, ούτε με διάθεση τηλεοπτικού σίριαλ ούτε δήθεν εκσυγχρονισμένου -και απελευθερωμένου- γυναικείου μυθιστορηματικού λόγου, αλλά με βαθύτατη συνείδηση περί του ζητήματος και της πικρής αλήθειας του. Γι' αυτό και δεν του λείπει το μαύρο χιούμορ.

Μέλημα του Ξανθούλη είναι να μας πει: Οσο κι αν προσπαθεί η έννομη κοινωνία να επιβάλει τις συμβάσεις της στους ανθρώπους, δεν μπορεί με τίποτε να κατανικήσει ό,τι έχουν στα έγκατα της ψυχής τους, με πρώτο και καλύτερο τον έρωτα. Ετσι, η φαινομενικά τυπική μικροαστική και καθώς πρέπει οικογένεια που, εν έτει 1951, κατοικεί σ' ένα παλιό δίπατο νεοκλασικό της οδού Ασκληπιού, τινάζεται κυριολεκτικά στα εξ ων συνετέθη, όταν ο επικεφαλής της, σύζυγος και πατέρας, σοβαρός μαθηματικός, κατηγορείται ότι αποπλάνησε μαθητή του! Και μάλιστα, δεν ήταν η πρώτη φορά. Το σκάνδαλο αποκαλύπτει και άλλες, παλαιότερες, κρυφές, ερωτικές ανορθόδοξες ενδοοικογενειακές ιστορίες, με το πρωταγωνιστικό τρίο, του συζύγου, της συζύγου και του νεότερου αδελφού της, ο οποίος είχε αυτοκτονήσει. Το ζεύγος έχει τρία παιδιά, δύο κορίτσια , το ένα ήδη παντρεμένο, το άλλο γεμάτο ερωτικές περίεργες φαντασιώσεις, και ανάμεσά τους, ένα μοναχικό, ολιγομίλητο εικοσάχρονο αγόρι που αντί να μιλάει, προτιμάει να σφυρίζει σουίνγκ, μπλουζ και τζαζ! Τον Τάκη.

Στα υπόγεια του σπιτιού, η κόλαση, δηλαδή η τεράστια κουζίνα, με τις φουφούδες, τα καζάνια, τα τηγάνια και τα κατσαρολικά, κι ανάμεσά τους η βασίλισσα της κολάσεως, η θεία Κατίγκω, εμβληματική φιγούρα του μυθιστορήματος, και μιας εποχής που έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Η θεία Κατίγκω δίνει τη λύση στο ενδοοικογενειακό σκάνδαλο, προκειμένου να μην πάρει διαστάσεις κοινωνικής χιονοστιβάδας, με δικαστήρια και δίκες, για το σύζυγο παιδεραστή. Κι ο νεαρός υιός, μόλις απόφοιτος Νομικής, Τάκης, πώς αντιδρά μπροστά σ' όλες αυτές τις απίστευτες αποκαλύψεις; Κατ' αρχήν προσπαθεί να μην αποκαλυφθεί η δική του «ανομία», που είναι η παθιασμένη ερωτική του σχέση με την, αρκετά μεγαλύτερή του, σύζυγο του αδελφού τού πατέρα του, μια όμορφη και μέτρια ηθοποιό τού θεάτρου. Οταν ξεσπά το σκάνδαλο, η σχέση αυτή βρίσκεται σ' ένα αδιέξοδο, κι ο Τάκης, για να το ξεπεράσει, επιλέγει τη φυγή. Η λύση είναι η Κορέα και ο πόλεμός της. Κατατάσσεται εθελοντής. Πριν φύγει όμως δίνει στην ετοιμοθάνατη μητέρα του την υπόσχεση πως, ό,τι κι αν συμβεί, θα βοηθήσει τη μικρότερη αδελφή του που σύντομα θα παντρευτεί έναν ανοιχτόκαρδο, ευτραφή, πλούσιο Κωνσταντινουπολίτη και θα πάει να εγκατασταθεί στην Κωνσταντινούπολη. Και την τηρεί. Παρ' όλο που δεν θα επιστρέψει ποτέ από την Κορέα. Το πώς παραπέμπει στο μύθο του νεκρού αδελφού που σώζει την αδελφή του.

Δεν φαίνεται όμως τραβηγμένη αυτή η επιλογή του συγγραφέα. Ξενίζει κάπως αυτή η μεταφυσική εμφάνιση του νεκρού Τάκη, αλλά, έτσι όπως είναι δουλεμένα κείμενο και πλοκή, κατορθώνει να δημιουργεί μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα, εξαιρετικά δραστική. Στο μεταξύ η Αθήνα αλλάζει, η Ελλάδα αλλάζει. Το δίπατο σπίτι στέκει μόνο κι άραχλο και στοιχειωμένο από τους αμαρτωλούς που το κατοίκησαν. Μια συκιά, δείγμα της ερήμωσης, φυτρώνει και απειλεί να το διαλύσει. Ολα σιγά σιγά φθείρονται, η παλιά εποχή διαδέχεται το σήμερα και ο Τάκης γίνεται ένας θείος-έμβλημα, ένας ήρωας σαν αυτούς των παραμυθιών, για τους τρεις συνονόματους ανιψιούς του, εκ των οποίων ο ένας είναι γιος του, καρπός της σχέσης του με τη θεατρίνα. Την ιστορία ή μάλλον τις ιστορίες που ξεπηδούν από τα διάφορα πρόσωπα της οικογένειας, την ακούμε τόσο από τον αφηγητή, που στο τέλος αποκαλύπτεται ότι είναι ο γιος του θείου Τάκη, αλλά και από τις σημειώσεις της μεγάλης αδελφής. Ετσι έχουμε δύο ματιές, η μια πιο ανοιχτή, όσον αφορά τις ερωτικές ατασθαλίες, και η άλλη πιο αυστηρή και σε μια μόνιμη αμηχανία. Ολα τα πρόσωπα είναι ολοκληρωμένα, με πρώτη και απολαυστικότατη τη θεία Κατίγκω. Το μαύρο χιούμορ είναι διάχυτο και δεν αφήνει το μυθιστόρημα να περιπέσει σε μελοδραματισμούς. Εξαιρετικά στημένο το μισοσκότεινο σκηνικό των πρώτων μετεμφυλιακών χρόνων και ιδιαίτερα ισορροπημένη η αντιμετώπιση των γεγονότων στην Πόλη το 1955. Το πιο ώριμο μυθιστόρημα του Γιάννη Ξανθούλη.



ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 16/09/2005