Βασικά θεατής. Ελληνικό θέατρο 1950-1960

Το φωτογραφικό αρχείο του φωτορεπόρτερ Κωνσταντίνου Μεγαλοκονόμου, του αποκαλούμενου «Καθηγητή» από τους συναδέλφους του, αποτυπώνει όλη την κοινωνική και πολιτισμική ζωή της χώρας από τον Μεσοπόλεμο μέχρι και τη Μεταπολίτευση. Το 2007 οι εκδόσεις Τόπος παρέδωσαν έναν πρώτο τόμο βασισμένο στο πλούσιο αρχειακό υλικό τού μεγάλου φωτογράφου: Η άλλη Ελλάδα: 1950-1965, ένα λεύκωμα με επιλογή φωτογραφιών και κείμενα από τον Άρη Μαραγκόπουλο, που αναφέρεται στην πολυτάραχη κοινωνική και πολιτική ζωή του Τόπου.


Στο νέο λεύκωμα με τίτλο Βασικά Θεατής: Ελληνικό Θέατρο 1950-1960, η θεματολογία μετατίθεται από την κοινωνική στην πολιτισμική ζωή της Ελλάδας. Το υλικό συγκροτήθηκε από τον συγγραφέα Γιάννη Ξανθούλη μέσα από μια δύσκολη επιλογή εκατοντάδων φωτογραφιών με έμφαση στην ανθρώπινη πλευρά των συντελεστών του θεάτρου. Ο Γιάννης Ξανθούλης με το χιούμορ, την οξύτητα του πνεύματος και τη γνώση τόσο του θεάτρου αυτής της περιόδου όσο και των θεμάτων που ταλάνιζαν την τότε κοινωνία (θεμάτων που με επιτυχία ανέδειξε στο έως τώρα συγγραφικό του έργο) έγραψε μια μαγική εισαγωγή στο λεύκωμα και σχολίασε με ιδιαίτερη δύναμη τις φωτογραφίες – παραθέτοντας στοιχεία διαφωτιστικά (και εν πολλοίς άγνωστα στο ευρύ κοινό) για τον βίο και την πολιτεία των καλλιτεχνών του θεάτρου εκείνης της περιόδου.


Αρκεί να φυλλομετρήσει κανείς το λεύκωμα Βασικά Θεατής: Ελληνικό Θέατρο 1950-1960 με τις σπάνιες (οι περισσότερες είναι αδημοσίευτες) φωτογραφίες του, για να αισθανθεί τη δύναμη των φωτογραφιών του Κωνσταντίνου Μεγαλοκονόμου αλλά και τη δύναμη του τότε θεάτρου, τη γοητεία, καθώς και την επιρροή που ασκούσε στη ζωή της ελληνικής κοινωνίας της εποχής.
Η γοητεία του θεάτρου είναι εντελώς διαφορετική από τη γοητεία του κινηματογράφου. Οι ίδιοι ηθοποιοί δημιουργούν διαφορετικά στο σανίδι και διαφορετικά στην οθόνη. Παίζουν δίχως τη δυνατότητα να ξαναπαίξουν μια σκηνή, παίζουν εμπρός σε ένα κοινό που τους κρίνει «εδώ και τώρα». Αντίστοιχα και η απόλαυση των θεατών μιας θεατρικής παράστασης διαφέρει από αυτήν που παρέχει η οθόνη (είτε είναι η μεγάλη είτε η λεγόμενη «μικρή» οθόνη). Εξάλλου, την περίοδο των φωτογραφιών του Μεγαλοκονόμου υπάρχουν ηθοποιοί κατεξοχήν θεατρικοί, όπως π.χ. ο Δημήτρης Χορν, η Έλλη Λαμπέτη, ο Δημήτρης Μυράτ, η Κατερίνα κ.ά., που η γοητεία τους δεν έχει παγιωθεί στο φιλμ αλλά κυρίως στη συλλογική μνήμη.


Αυτή είναι η μεγάλη αλήθεια: το θέατρο ζει μέσα από τη συλλογική μνήμη. Το θέατρο είναι μια αύρα, μια διαρκής ζύμωση μέσα στις ψυχές των θεατών. Ο Κωνσταντίνος Μεγαλοκονόμου δεν αποτύπωσε ψυχρά ενσταντανέ από τις πρόβες ή τις παραστάσεις των φίφτις και σίξτις. Αποτύπωσε τη βαθύτερη σχέση μεταξύ των ηθοποιών πάνω στο σανίδι. Με τη μορφή εξαιρετικών ταμπλό βιβάν κατέγραψε την εσωτερική ζωή του θεάτρου: τη δραματική κορύφωση αλλά και το χιούμορ, την ένταση των στιγμών αλλά και τη χαλάρωση, την ομορφιά των σωμάτων αλλά και την κάποτε πνευματική τους ομορφιά, τις χειρονομίες και τις γκριμάτσες, τα βλέμματα και τη συγκίνηση.


Οι φωτογραφίες από τον Κωνσταντίνο Μεγαλοκονόμου του Αλέκου Αλεξανδράκη, του Κώστα Χατζηχρήστου, της Αλίκης Βουγιουκλάκη, του Λάμπρου Κωνσταντάρα, του Διονύση Παπαγιαννόπουλου, της Γεωργίας Βασιλειάδου, της Τζένης Καρέζη, της Άννας Φόνσου αλλά και της Κυβέλης, της Κατερίνας, της Κατίνας Παξινού, του Αλέξη Μινωτή, του Δημήτρη Χορν, της Έλλης Λαμπέτη, του Αλέξη Σολωμού, του Καρόλου Κουν και όλων των άλλων –λιγότερο ή περισσότερο γνωστών– ανθρώπων του θεάτρου δεν προκαλούν την εύκολη νοσταλγία. Αφυπνίζουν με συναρπαστικό τρόπο τη συλλογική πολιτισμική μνήμη. Κι αυτή είναι η μεγαλύτερη συνεισφορά αυτού του τόμου στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό.


Η αισθητική των φωτογραφιών του Αρχείου κινείται σαφέστατα στο επίπεδο των καλύτερων φωτογράφων των διεθνούς φήμης πρακτορείων. Αλλά, πέρα από τη διαπιστωμένη ποιότητα αυτών των φωτογραφιών, υπάρχει πάντα κάτι άλλο που αφορά άμεσα τον αναγνώστη. Αυτό είναι, ξανά και ξανά, η μνήμη. Ακόμα και μέσα από την αισθητική τής ενδυματολογίας, των σκηνικών, αλλά και των κομμώσεων που αποτυπώνουν με έμφαση οι φωτογραφίες του Κ. Μεγαλοκονόμου, ο αναγνώστης απολαμβάνει μια διαφορετική όψη τής τότε Ελλάδας, της ίδιας που, από διαφορετική οπτική γωνία, έχουν ήδη διαπιστώσει και οι χιλιάδες αναγνώστες που διάβασαν το προηγούμενο λεύκωμα, Η άλλη Ελλάδα: 1950-1965, των εκδόσεων Τόπος.

Από τον εκδότη