Στέλλα Βιολάντη

Με τίτλο Έρως Εσταυρωμένος, η νουβέλα πρωτοδημοσιεύτηκε στα Παναθήναια το 1901, και διασκευασμένη σε θεατρικό από τον Ξενόπουλο έγινε μεγάλη προσωπική επιτυχία της Μαρίκας Κοτοπούλη στη σκηνή (1909), και της Ελένης Παπαδάκη στον κινηματογράφο (1931). Η τραγική σύγκρουση της ερωτευμένης κόρης με τον πατέρα-αφέντη, που τη φυλακίζει στη σοφίτα ώσπου ν’ αλλάξει γνώμη, καταδικάζοντάς την σε θάνατο, είναι εμπνευσμένη από το αστυνομικό δελτίο της εποχής (δυο αδέρφια που σκότωσαν την αδερφή τους στο ξύλο, επειδή ερωτεύτηκε κάποιον ανεπιθύμητο), και με τη σειρά της ενέπνευσε στον Παλαμά τους αλησμόνητους στίχους: «Επέταξε η ψυχή σου/μέσ’ από την ανήμερη τη φυλακή σου,/για να ομορφύνει κάποια κόλασιν/ιστορισμένη/από κανένα Δάντη,/Στέλλα Βιολάντη!»

Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος (1867-1951) μας άφησε μια πλούσια κληρονομιά: ογδόντα μυθιστορήματα (μερικά, πρωτοδημοσιευμένα σε συνέχειες στο Έθνος και στα Αθηναϊκά Νέα), πάμπολλα διηγήματα, σαράντα έξι θεατρικά έργα, ποιήματα και λογοτεχνικά έργα για παιδιά, αλλά κι έναν σπουδαίο όγκο κριτικών κειμένων σε περιοδικά και εφημερίδες της εποχής. Το 1912 τιμήθηκε με το παράσημο του Αργυρού Σταυρού του Σωτήρος Χριστού, το 1922 με το Εθνικόν Αριστείον Γραμμάτων και Τεχνών, το 1926 με το Έπαθλον Βικέλα της Ακαδημίας Αθηνών. Ως αναγνώριση της προσφοράς του στα ελληνικά γράμματα, έγινε ακαδημαϊκός το 1931. Την ίδια χρονιά, έγινε πρόεδρος του Εθνικού Θεάτρου, και το 1934 μαζί με τον Καζαντζάκη, τον Παλαμά και τον Σικελιανό ίδρυσε την Εταιρεία Ελλήνων Λογοτεχνών.