Ιερός νόμος του Ισλάμ και μουσουλμάνοι έλληνες πολίτες

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο παραδοσιακός λόγος προστασίας των δικαιωμάτων της μειονότητας στη Θράκη στρέφεται προς το κράτος. Το κράτος περιορίζει ελευθερίες, επιβάλλει διακρίσεις, δημιουργεί πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Η θεώρηση αυτή, αν μείνει μονοδιάστατη και μονοσήμαντη, κινδυνεύει να αγνοήσει την έλλειψη ισονομίας που προκύπτει από ταυτοτικά χαρακτηριστικά της μειονότητας. Η προσέγγιση κάθε σχετικού θέματος με μόνη εξήγηση ή άλλοθι τη Συνθήκη της Λοζάνης απέχει πολύ από μια επαρκή και σύγχρονη απάντηση στα προβλήματα. Πάντα με απασχολούσε ένα απλό ερώτημα: αν η μειονότητα χαρακτηρίζεται αποκλειστικά από τη θρησκευτική της ταυτότητα, τη μουσουλμανική, τότε πώς αποκαλούμε ένα μέλος της που δηλώνει άθεο;

Πολλά βήματα πιο πέρα οδηγεί τον προβληματισμό μας η μονογραφία του Γιάννη Κτιστάκι. Η μειονοτική καταγωγή υποχρεώνει τα μέλη της να εξαιρούνται από τους νόμους του κράτους και να δικάζονται σύμφωνα με τον ιερό νόμου του Ισλάμ, όπως συμβαίνει στην Ελλάδα, το τελευταίο ευρωπαϊκό προπύργιο του ισλαμικού νόμου. Η βασικότερη θέση του βιβλίου, εξαιρετικά τεκμηριωμένη, είναι πως καμία διεθνής δέσμευση δεν υποχρέωνει την Ελλάδα να διατηρεί τον ισλαμικό νόμο για τους μειονοτικούς της Θράκης. Καμία διάταξη της Συνθήκης της Λοζάνης δεν επιτάσσει την εφαρμογή του Ιερού Νόμου ή τη λειτουργία των Ιεροδικείων. Η Συνθήκη αναφέρεται σε συνολικά «μέτρα» που θα «κανονίσουν» την οικογενειακή ή προσωπική κατάσταση των μελών της μειονότητας, σύμφωνα με τα «έθιμά» τους. Αρα, η Συνθήκη επιτρέπει την αλλαγή των «μέτρων», αφού ενδέχεται να μεταβληθούν τα «έθιμα». Επιδίωκε κυρίως να αποτρέψει τη μονομερή πρωτοβουλία των κρατικών οργάνων για μεταβολή στα επίμαχα μειονοτικά ζητήματα.

Το βιβλίο παρουσιάζει εισαγωγικά τις αρχές απονομής του Ιερού Νόμου, φλερτάρει πειστικά με την Ιστορία και τελικά φωτίζει το θέμα από τη σκοπιά του Δικαίου, χωρίς να απευθύνεται αποκλειστικά σε νομομαθείς. Ροκανίζει με τρόπο συστηματικό πολλές στερεότυπες αντιλήψεις για τη μειονότητα και κατ' επέκταση τα ελληνοτουρκικά. Η έρευνα του Κτιστάκι για την εφαρμογή του Ιερού Νόμου και τις αποφάσεις των τριών ιεροδικείων της Θράκης φέρνει στο φως θησαυρούς. Ο Ιερός Νόμος θα έπρεπε κανονικά να εφαρμόζεται μόνον όταν και οι δύο διάδικοι είναι και Ελληνες πολίτες και μουσουλμάνοι. Τα Ιεροδικεία επιλύουν συστηματικά όμως οικογενειακές διαφορές μεταξύ μουσουλμάνων, ακόμα και αν ο ένας είναι αλλοδαπός.

Ο τρόπος επίλυσης αυτών των διαφορών είναι βαθύτατα αναχρονιστικός: μέχρι πρότινος το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Ξάνθης θεωρούσε ότι η διγαμία δεν αντίκειται στην ελληνική δημόσια τάξη! Επίσης, μέχρι πρότινος η σύναψη μουσουλμανικού γάμου δι' αντιπροσώπων θεωρούνταν έγκυρη! Ο συνήθης τρόπος συναινετικού διαζυγίου προϋποθέτει την παραίτηση της συζύγου απ' όλα τα δικαιώματά της («δωρεά λόγω λύσης γάμου» και διατροφή), ακόμα και από την επιμέλεια των τέκνων της. Αυτού του είδους η «εξαγορά» της ελευθερίας συμβαίνει και σε περιπτώσεις που το Ιεροδικείο διαπιστώνει πως έχει ασκηθεί βία από τον άντρα! Αν ο άντρας επιθυμεί μονομερώς τη λύση του γάμου, η σύζυγος συνήθως δεν καλείται να αντικρούσει την αίτηση διαζυγίου. Εξάλλου, η ανάθεση της γονικής μέριμνας γίνεται με τρόπο αυτοματοποιημένο, που σχετίζεται αποκλειστικά με την ηλικία του παιδιού, χωρίς να λαμβάνεται υπ' όψη το συμφέρον του.

Η διαφοροποίηση στον τρόπο απονομής δικαιοσύνης μεταξύ των Ιεροδικείων Ξάνθης και Κομοτηνής δείχνει ότι ο ένας Ιεροδίκης (ή και οι δύο) δεν προσεγγίζουν ορθά τις πηγές του Ιερού Νόμου. Ο έλεγχός τους όμως είναι αδύνατος για κάποιον αμύητο, π.χ. τον Πρωτοδίκη. Επί 2.679 αποφάσεων των Ιεροδικείων που ελέγχθησαν μεταξύ 1991 και 2006 από τα αρμόδια Πρωτοδικεία, σε μία και μόνη περίπτωση διεγνώσθη ουσιαστική σύγκρουση Ιερού Νόμου και Συντάγματος!

Συμπερασματικά, η Θράκη αποτελεί κλασική περίπτωση σχετικοποίησης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων λόγω πολιτισμικών ή θρησκευτικών παραδόσεων και ιδιαιτεροτήτων (οι οποίες μάλιστα δεν λαμβάνονται υπόψη στην περίπτωση των εκτός Θράκης Μουσουλμάνων). Θύματα αυτής της σχετικοποίησης είναι η ισότητα των φύλων, η προστασία των ανηλίκων, οι εγγυήσεις δίκαιης δίκης. Εναπόκειται στην πολιτεία να προχωρήσει. Ο Γ. Κτιστάκις της κλείνει το μάτι στο τέλος του βιβλίου του, αναφέροντας το παράδειγμα της Γαλλίας: το 2001 τροποποίησε τον Αστικό Κώδικα ως προς τις διατάξεις που επέτρεπαν αποκλίσεις από τον γενικό νόμο για τους Μουσουλμάνους της νήσου Mayotte στον Ινδικό Ωκεανό. Στο δημοψήφισμα που προηγήθηκε, το 73% των κατοίκων ενέκριναν την τροποποίηση. Ζητείται, λοιπόν, θάρρος και κοινή λογική από την πολιτεία και από τους δικαστές έναντι του Ιερού Νόμου του Ισλάμ. Εξάλλου, η Τουρκία τον έχει καταργήσει από το 1926!



ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ (Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/02/2007