Τεχνητές αναπνοές

Παλιά, σε υπέργειες διαδρομές του ηλεκτρικού, η πόλη έτρεχε πίσω με δριμύτητα, με την ταχύτητα ενεστώτα, σαν σκέψη που χτυπάει και φεύγει. Κι όταν το τρένο έκοβε πριν μπει σ' ένα σταθμό, προλάβαινε κι αυτός να μπει σ' ένα παράθυρο, να υποπτευθεί τη θλίψη ενός ανθρώπου μόνου στο μπαλκόνι του, να γράψει ένα μικρό σενάριο με ταράτσα κι απλωμένα ρούχα και σεντόνια, και πίσω τους μια Ωραία Ρεμέδιος
Τα οκτώ διηγήματα αυτού του βιβλίου μπορεί να μη μοιάζουν μεταξύ τους (όπως, π.χ., τα διζυγωτικά δίδυμα), αλλά προδίδουν αβασάνιστα την καταγωγή τους: στον γενετικό τους κώδικα ανιχνεύεται Μπόρχες, κι όλα τους μειδιούν με μελαγχολία, ζηλεύουν τον κινηματογράφο, ερωτοτροπούν με το παράλογο, ναρκοθετούν το ρεαλισμό. Τα οκτώ διηγήματα αυτού του βιβλίου ονειρεύονται, όταν μεγαλώσουν, να γίνουν μουσική.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ολοκληρώματα μιας ευέλικτης, καλά ασκημένης γραφής, τα οκτώ διηγήματα του τόμου συνιστούν τεκμήρια της προωθημένης αφηγηματικής στρατηγικής του Αχιλλέα Κυριακίδη (1946).

Θεματολογικές ανατροπές, ανάδειξη της σημαίνουσας λεπτομέρειας σε κύρια ενδοδιηγητική μονάδα, συστολή της έκφρασης αλλά και διαστολή του μαθηματικού χρόνου συλλειτουργούν.

Οι συνομιλίες με τους δασκάλους του είδους, όπως είναι ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, πολλά βιβλία του οποίου έχει μεταφράσει άψογα από τα ισπανικά ο διεξοδικός αυτός διηγηματογράφος, η προβολή της αφανούς αλλά ιδιαίτερα πρόσφορης για ψυχογραφικές αποτιμήσεις πλευράς της ζωής και η προάσπιση του δικαιώματος της λογοτεχνίας να ανασυνθέτει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα μέσα από τα κάτοπτρά της συναποτελούν τα υπόλοιπα γνωρίσματα -αιτήματα των «Τεχνητών αναπνοών».

Η διακειμενικότητα έχει τεθεί στη διάθεση της έκπληξης: η γραφή τείνει να σχολιάσει τον κόσμο, ενώ την ίδια στιγμή προετοιμάζει το αναποδογύρισμά του. Οι συνθήκες λόγου προκαλούν τη διάρρηξη της φαινομενικότητας και των ινδαλμάτων της. Αν ο στίχος υπάρχει ανεξάρτητα από το νόημά του, όπως διατείνεται ο Μπόρχες, τότε, κατ' αναλογίαν, οι διηγηματικοί τρόποι τείνουν εδώ να καταδείξουν το άλλο, υπομνηματίζοντας πάντα σχολαστικά αυτό. Η ομολογία είναι ενδεικτική των προθέσεων του Κυριακίδη: «... ίσως κατέληγα κι εγώ στη μαγική διαπίστωση πως τα κείμενα θάλλουν όσο εμείς τους εμφυσάμε την πνοή μας· πως εμείς έχουμε γράψει όλα τα κείμενα που αγαπάμε· και πως, όταν ξαναδιαβάζουμε ένα κείμενο, εμείς το ξαναγράφουμε με βάση όλες τις εμπειρίες, όλα τα όνειρα κι όλα τα θαύματα που ζήσαμε στο μεταξύ, και που μπορεί να τα νομίσαμε εφήμερα» (βλ. το «Ανεκδιήγητο», τέταρτο κατά σειράν, σελ. 45).

Αν, δηλαδή, όντως τα κομμάτια αυτά «ονειρεύονται, όταν μεγαλώσουν, να γίνουν μουσική», όπως δηλώνεται απερίφραστα στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, τότε ο φιλοπερίεργος αναγνώστης θα πρέπει να βρει τα κλειδιά εκείνα που θα μπορούσαν ενδεχομένως να του φανούν χρήσιμα στην περαιτέρω προσπέλαση των εκδοχών αυτού του υποδειγματικού μινιμαλισμού. Βέβαια, ο Αχιλλέας Κυριακίδης είναι προνοητικός: ξέρει ότι η ανάγνωση είναι δημιουργική στο βαθμό που ο συγγραφέας έχει συνειδητοποιήσει πλήρως τα αιτιατά και τα αίτια της λογοτεχνικής πράξης κι έχει στήσει ικανές γέφυρες προς τη μεριά των δεκτών του.

Κι αυτές οι γέφυρες εδώ είναι στέρεες. Παρά τις αλλεπάλληλες αναδιπλώσεις του ύφους, τον ενίοτε μεγαλοπερίοδο λόγο, τα αναπάντεχα γυρίσματα της πλοκής και τα απότομα φρεναρίσματα της έκφανσης, το μήνυμα διεκπεραιώνεται αλώβητο.

Θύματα των ερωτικών (προσ)τριβών, υποψήφιοι δολοφόνοι, Σαμαρείτες και θύτες, μυθιστορηματικοί ήρωες τρίτων, Ιάγοι και ημιπαράφρονες γιατροί, άνθρωποι της διπλανής πόρτας και πρότυπα ιδαλγών συνυπάρχουν, συνομιλούν, χωρίς να υπονομεύουν ο ένας τον άλλο. Η σκηνική δράση δεν παρουσιάζει δηλαδή κενά. Ο Κυριακίδης υποστηρίζει κι αυτός εμμέσως πλην σαφώς την παλαιά εγελιανή αρχή, σύμφωνα με την οποία «το ανθρώπινο σώμα δεν είναι ένα απλό φυσικό αντικείμενο, αλλά έχει ως λειτουργία να αναπαραστήσει, ας πούμε, με τις μορφές και τη δομή του, την αισθητή και φυσική ζωή του πνεύματος». Γι' αυτό και οι «Τεχνητές αναπνοές» συνέχονται από την αρχή ώς το τέλος από μία ισχυρή τάση συγκλήρωσης, από έναν αρμονικό προσεταιρισμό του υλικού από το ψυχικό.

Κοντολογίς πρόκειται για συναρπαστικές ωσμώσεις.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/02/2004