Το Περίβλεπτο Δράμας. Από την ανταλλαγή (1924) μέχρι σήμερα (Δεμένο)

Μια ιδιαίτερα καλαίσθητη έκδοση προστέθηκε στον κατάλογο των εκδόσεων της πόλης μας. Πρόκειται για «Το Περίβλεπτον Δράμας» του Τάσου Κυριακίδη, του γνωστού εκδότη του οποίου η δραστηριότητα είναι γνωστή σε όλη τη χώρα. Η ιδιαιτερότητα του βιβλίου έγκειται σε δύο παράγοντες: στη σχέση του εκδότη με το περιεχόμενο του βιβλίου και στον τρόπο που ο ίδιος επέλεξε για να επικοινωνήσει με τους αναγνώστες του.

Ο Τάσος Κυριακίδης με τη διπλή ιδιότητα αυτή τη φορά, του συγγραφέα και του εκδότη, ερευνά, αναλύει και περιγράφει το χωριό καταγωγής του, την ιδιαίτερη πατρίδα του. Πρόκειται για έναν φόρο τιμής στον τόπο και στην κοινωνία του, για μια βιογραφία αυτής της κοινωνίας από τότε εγκαταστάθηκαν στη γη του Περίβλεπτου οι κάτοικοι ως πρόσφυγες. Εκείνο που θα πρέπει να σημειωθεί, γιατί είναι και η πρώτη γνωριμία με το βιβλίο στο πρώτο άνοιγμά του, είναι ο τρόπος με τον οποίο διερευνά την κοινωνία της ανταλλαγής μέσα στον χρόνο μετά την εγκατάσταση. Δεν ακολουθεί τον ορθόδοξο τρόπο ιστορικής ανάλυσης, αλλά υποτάσσει τα ιστορικά στοιχεία στην αναγκαιότητα διασύνδεσης της συγκρότησης της κοινωνίας με τις τότε συνθήκες μέσα στο πρακτικό πλαίσιο, κάτι που χαρίζει την επικαιρότητα στο περιεχόμενο του βιβλίου. Αυτό το επιτυγχάνει με τα πρωτογενή στοιχεία που στηρίζουν την κοινωνικού χαρακτήρα ιστορική ανάλυση (δημοτολόγια, συνεντεύξεις, αρχεία, μητρώα, φωτογραφίες κ.α.).

Η ερευνητική διάθεση του συγγραφέα δρομολογεί την έμμεση κριτική σκέψη, που ως έμμεση αφήνει περιθώρια ελευθερίας και πρωτοβουλίας στον αναγνώστη να συμπορευθεί μέσα στον αγροτικό χώρο του χωριού και να συναναστραφεί τους κατοίκους του, να συμβιώσει μαζί τους με τον τρόπο που ο συγγραφέας επέλεξε. Όλα αυτά είναι τα γνωρίσματα εκείνα που καθορίζουν τη σχέση του συγγραφέα με το αντικείμενο που ερευνά και περιγράφει, σχέση που στηρίζει και την επικοινωνία του ιδίου με τον αναγνώστη.

Θα έλεγα ότι η πλούσια εκδοτική εμπειρία εμπλέκεται με την ωριμότητα σκέψης, χωρίς ωστόσο να επηρεάζει το αποτέλεσμά της, το παράγωγο της σκέψης, το προϊόν της συγγραφής. Ο παράγοντας που επηρεάζει το αποτέλεσμα της όλης προσπάθειας είναι ο ορθολογισμός στην αξιοποίηση των στοιχείων, τα οποία ο συγγραφέας παραθέτει και αναλύει όχι σε μια διαδικασία απλής ανάλυσης, αλλά κοινωνικής - ηθογραφικής αναφοράς και καταγραφής. Οι ελάχιστες αποκλίσεις από την ορθολογική του τοποθέτηση ανάγονται στον παράγοντα της αναπόλησης -ας μου επιτραπεί ο όρος-, που τόσο φυσιολογικά αποδέχεται ο αναγνώστης.

Η δομή του βιβλίου (και αυτό ασφαλώς εν μέρει είναι προϊόν της εκδοτικής δραστηριότητας και δράσης του συγγραφέα) είναι σαφής, σε βαθμό που η ανάγνωση ρέει χωρίς κενά περιεχομένου και νοημάτων, η δε γλώσσα καθαρή και ευγενική, όχι τόσο ως προς τα στοιχεία της γλωσσικής ευγένειας, όσο της πνευματικής συνέπειας προς την αποστολή της έκδοσης. Γιατί πράγματι, για τον συγγραφέα το περιεχόμενο και ο τρόπος συγγραφής του προδίδει τον χαρακτήρα της αποστολής, του χρέους. Έτσι, ως προς το σημείο αυτό δεν πιστεύω πως θα είχε κάποιος το δικαίωμα να προσθέσει πολλά, ωστόσο, θα επιθυμούσα να επισημάνω το γεγονός ότι ο συγγραφέας τοποθετείται απέναντι του χρέους αυτού με σεμνή γι' αυτό και μεγάλη υπευθυνότητα. Είναι πράγματι το στοιχείο που, μέσα σε κλίμα ψυχισμού και συγκίνησης, προβάλλει τον αγώνα επιβίωσης των κατοίκων του χωριού, αλλά και την διάθεση για συνύπαρξη, συμβίωση, συμπόρευση των ανθρώπων που (όπως γίνεται σαφές μέσα από αναφορές, αλλά και καταγραφή των δραστηριοτήτων) μετατρέπουν τα προβλήματά τους σε κρίκο συλλογικής δράσης. Ίσως λίγα χωριά είχαν το προνόμιο να εστιάσουν την εξέλιξη και ανάπτυξή τους στον κοινοτικό βίο, ο οποίος με σαφήνεια αναλύεται στο βιβλίο.

Η αυστηρότητα του ύφους, χωρίς να στερείται γλαφυρών στοιχείων, επιτρέπει στον αναγνώστη να βιώσει την κοινωνικότητά του τόπου με κάποια νοσταλγία, όχι όμως και πικρία. Σίγουρα είναι λυπηρό το φαινόμενο της εγκατάλειψης του χωριού στα χρόνια της μετανάστευσης, όπως αποδίδεται με στοιχεία που παραθέτει ο συγγραφέας, η δύναμη, ωστόσο, της συγκροτημένης κοινωνίας του, όπως περιγράφεται μέσα από την εξέλιξη και τους αγώνες της, μετατρέπεται σε αισιόδοξο μήνυμα.

Τελειώνοντας την ανάγνωση του βιβλίου δεν αναπολείς με λύπη, αλλά νοσταλγείς και θυμάσαι, ξαναζείς τη δημιουργία του τόπου, δυναμώνεις και ελπίζεις. Δεν είναι αυτό πνοή ζωής;



[Παρύσατις Παπαδοπούλου - Συμεωνίδου / Μάρτιος 1999] Αν. Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης