Στιγμές από την προσωπική μου διαδρομή ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

«Δεν μ’ αρέσουν οι αυτοβιογραφίες. Γι’ αυτές, όπως και για τα ημερολόγια, ισχύει εκείνο που έγραψε ο ποιητής Γιάννης Δάλλας στο έξοχο βιβλιαράκι του Χρονοδείκτες: “Τα περισσότερα απολογίες αζήτητες και άλλα νάρκισσοι: φριχτά επιμύθια, πληχτική διανόηση – τα γνωστά και δηλωμένα”. Έτσι, διάλεξα μερικά επεισόδια από τη μακρά πολιτική μου ζωή μέσα από τα οποία παρουσιάζονται συνθήκες και άνθρωποι, σ’ ένα τοπίο που δεν ήταν πάντα το χειρότερο δυνατό, που διαβάζοντάς τα χαμογελώ, όπως ελπίζω να χαμογελάσεις και συ, αναγνώστη», γράφει ο Λεωνίδας Κύρκος, στην πρώτη σελίδα των Στιγμών.


Και ο αναγνώστης, πράγματι, χαμογελά, άλλοτε ανάλαφρα κι άλλοτε πικρά, καθώς οι μικρές, θραυσματικές σχεδόν, ιστορίες του βιβλίου συμπυκνώνουν στιγμές μοναδικής ζωντάνιας, στιγμές όχι πομπώδεις αλλά αληθινές: στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τα χρόνια της Κατοχής και της Αντίστασης, στα κελιά των μελλοθανάτων του Εμφυλίου, στην «κόκκινη Κίνα» του Μάο το 1959, στα βουλευτικά έδρανα από το 1961 ώς το 1967, στις φυλακές της Χούντας, παρέα με τα «Επιφάνια» του Μίκη Θεοδωράκη και τον Φιντέλιο του Μπετόβεν. Και μετά, στα χρόνια της μεταπολίτευσης: οι απόηχοι της διάσπασης, το σεμινάριο για τον ευρωκομμουνισμό στο Wilton Park με τους Βρετανούς τζέντλεμεν να τραγουδάνε ενθουσιωδώς τη Διεθνή, η ιστορική ομιλία του στη Βουλή για τη δολοφονία των Κουμή - Κανελοπούλου κατά την πορεία του Πολυτεχνείου το 1980, η γνωριμία με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και τον Χαρίλαο Φλωράκη, η άνοδος και η πτώση του ενιαίου Συνασπισμού.

Με χαμηλή φωνή, ο Λεωνίδας Κύρκος καταθέτει τη μαρτυρία του. Και μέσα από τις απλές, καθημερινές ιστορίες του, που συμπυκνώνουν όμως πολλές άλλες, χωρίς καλά καλά να το αντιληφθούμε, κοιτώντας ξανά αυτά τα στιγμιότυπα του ελληνικού αριστερού κινήματος κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, μαθαίνουμε πολλά και σκεφτόμαστε άλλα τόσα? χαμογελώντας.

(Από τον εκδότη)

Κριτική:

Λεωνίδας Κύρκος: Στιγμές και βήματα από την πορεία της ανανεωτικής Αριστεράς στην Ελλάδα

«Οι πολιτικές διαφορές προσεγγίζονται με τη λογική»

ΠΡΟΣΩΠΟ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΘΗΚΕ ΑΡΡΗΚΤΑ ΜΕ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗΣ
ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ, Ο ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΚΥΡΚΟΣ ΜΕ ΤΟ ΝΕΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΚΑΤΑΘΕΤΕΙ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΙ
ΑΠΟΨΕΙΣ ΠΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΟΥΝ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΒΗΜΑΤΑ ΕΚΕΙΝΗΣ ΤΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ ΚΑΙ
ΣΥΓΧΡΟΝΩΣ, ΜΕ ΤΡΟΠΟ ΕΜΜΕΣΟ, ΦΩΤΙΖΟΥΝ ΤΙΣ ΕΛΠΙΔΕΣ, ΤΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ
ΤΗΣ ΕΠΟΧΗΣ ΕΚΕΙΝΗΣ.

Αφετηρία της σπονδυλωτής σειράς των αναμνήσεων είναι η αντιστασιακή δράση της νεολαίας κατά την Κατοχή και η πολιτική εκπροσώπηση που συγκροτήθηκε στα Εαμικά πλαίσια. Στοιχείο που κατά τον συγγραφέα αποτέλεσε την απαρχή μιας νέας ελπίδας για ευρέα στρώματα της κοινωνίας.
Στόχος του Κύρκου είναι η σύνθεση που προσπαθεί να ξεφύγει από την τυπολογία των διαφορών, αφήνοντας ανοιχτό το ευρύτερο πολιτικό πεδίο του προοδευτικού χώρου. Καταγγελτικός όμως ο λόγος με επιμονή και σαφήνεια όταν πρόκειται για περιπτώσεις που όχι μόνο ανάσχεσαν την προοδευτική εξέλιξη, αλλά προκάλεσαν σύγχυση και έκπτωση στη ζωή του τόπου όπως η δράση των κατοχικών Ταγμάτων Ασφαλείας. Η συγκεκριμένη «στιγμή» του βιβλίου προέρχεται από το ημερολόγιο του πατέρα τού συγγραφέα, Μιχάλη Κύρκου, βουλευτή του Κόμματος Φιλελευθέρων και του Λαϊκού Κόμματος, στελέχους του ΕΑΜ, φυλακισμένου μετά την απελευθέρωση και βουλευτή της ΕΔΑ τις δεκαετίες 1950 και 1960. Πρόκειται για την κατάθεση διαβήματος την 25η Αυγούστου 1944 προς τον κατοχικό πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη από τα μέλη της Παναθηναϊκής Παλλαϊκής Επιτροπής, στο οποίο διατυπώνονταν η διαμαρτυρία λόγω των εκτελέσεων Ελλήνων από τον γερμανικό στρατό στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου, επίσης η έντονη ανησυχία από τη δράση των Ταγμάτων Ασφαλείας κατά Ελλήνων και η αντίθεση στην επιστράτευση Ελλήνων πολιτών σε αυτά.
Η διήγηση στη συνέχεια ακολουθεί τα ίχνη της ιστορίας της Αριστεράς στα κελιά Επονιτών μελλοθανάτων του εμφυλίου πολέμου, στα δύσκολα για τους πολιτικούς θεσμούς χρόνια των δεκαετιών 1950 και 1960 όταν η Αριστερά υπέστη θαρραλέα πολιτικές διώξεις και αναμετρήθηκε με τα μεγάλα οικονομικά και πολιτικά ζητήματα της ελληνικής κοινωνίας. Ενδιαφέρον σημείο του βιβλίου αποτελούν τα κεφάλαια που αφορούν τη δικτατορία του 1967, όπου παρά το γεγονός της περιορισμένης έκτασής τους αναδεικνύουν το εύρος της αντιδικτατορικής συνεννόησης δίνοντας με σαφήνεια μέσω χιούμορ, μουσικών ακουσμάτων και ποδοσφαιρικών δραστηριοτήτων την προσέγγιση των έως τότε διακριτών πολιτικά χώρων της Αριστεράς και του ευρύτερου Κέντρου, όπως και των διαφορετικών κοσμοαντιλήψεων στον χώρο της ενιαίας έως τότε Αριστεράς. Η έμμεση καταγραφή των διαφορών αυτών, σε συνδυασμό με τις συνθήκες που διαμόρφωσαν η δικτατορία και το πολιτικό κλίμα στην Ευρώπη, μάς εισάγουν στο κεφάλαιο που αφορά τις αποφάσεις για τον σχεδιασμό της πολιτικής παρέμβασης του ΚΚΕ Εσωτερικού στον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας στη μεταπολίτευση του 1974. Εδώ γίνεται αναφορά στις ανάγκες της νεαρής ελληνικής δημοκρατίας, ιχνογραφούνται οι προσεγγίσεις του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ απέναντι στα προβλήματα της χώρας και αρθρώνονται τα βασικά σημεία της πολιτικής του ΚΚΕ Εσωτερικού, που απέδιδε στην ανανεωτική Αριστερά ρόλο ρυθμιστή της ηθικής του πολιτικού συστήματος. Ένας ρόλος που για πολλούς, ενώ στόχευε στην άμβλυνση της συγκρουσιακής διάστασης των πραγμάτων, τελικά μάλλον οδήγησε στην πιστοποίηση ότι στις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κοινωνίας η συναίνεση εξυπηρετεί χωρίς να κινητοποιεί πολιτικά.
Στην προ του 1989 δυτικοευρωπαϊκή Αριστερά μάς βάζει το κεφάλαιο που αφορά το κίνημα του ευρωκομμουνισμού. Και εδώ, όπως στα περισσότερα κεφάλαια του βιβλίου, τα συμπεράσματα προκύπτουν από την αναγκαία σύνδεση των λεγομένων του Κύρκου με την ατμόσφαιρα της εποχής, την πολιτική παρουσία της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά και με την πορεία της Σοσιαλδημοκρατίας και της Κεντροαριστεράς στην Ευρώπη. Ο λόγος του Κύρκου στη Βουλή μετά τους θανάτους των δύο νέων διαδηλωτών στην πορεία του Πολυτεχνείου το 1980 αποδίδει ακριβώς εκείνο το στίγμα που χαρακτήρισε την προσπάθεια σύνδεσης πολιτικού πολιτισμού και πολιτικής παιδαγωγικής που διέκρινε το ΚΚΕ Εσωτερικού στην αντιπαράθεσή του με τους πολιτικούς του αντιπάλους. Αξίζει να αναφερθούμε στην καταγραφή της πολιτικής σύγκρουσης του Λεωνίδα Κύρκου με τον Ανδρέα Παπανδρέου που καταγράφεται στο βιβλίο, με αφορμή τον απαξιωτικό χαρακτηρισμό του προέδρου του ΠΑΣΟΚ, όταν αναφερόμενος στους ανθρώπους του ΚΚΕ Εσωτερικού τους χαρακτήρισε ως ανθρώπους των σαλονιών (και όχι των πολιτικών αγώνων). Από την αβασάνιστη και προσωποπαγή αυτή προσέγγιση πιθανόν να ιχνηλατείται και η αδυναμία εξέλιξης της Κεντροαριστεράς στην Ελλάδα.

Χωρίς οξύτητες και εμμονή στη σύγκρουση

Βιβλίο σύντομο, αντιστρόφως ανάλογο με την έκταση της δράσης του συγγραφέα, ευσύνοπτο και σαφές για την πολιτική του στάση, κατατοπιστικό και ερμηνευτικό για όσους δεν έζησαν τα βήματα της ανανεωτικής Αριστεράς στην Ελλάδα, με το οποίο τους δίνεται η δυνατότητα να προσεγγίσουν έστω και έμμεσα ένα μέρος της πολιτικής χροιάς που χαρακτήρισε το εγχείρημα αυτό. Για όσους γοητεύτηκαν από την πολιτική ευαισθησία του ΚΚΕ Εσωτερικού το βιβλίο είναι συγκινητικό, αφού ανασυνθέτει την πολιτική ιστορία των τελευταίων δεκαετιών, επιμένοντας κυρίως στα θετικά και στις ελπίδες που γεννήθηκαν από την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας και από τον λόγο της Αριστεράς στην Ελλάδα. Στην ανάπτυξη του κειμένου ο Κύρκος προχωρά χωρίς οξύτητες και εμμονή στην πολιτική σύγκρουση με στόχο να αναδείξει ότι οι πολιτικές διαφορές προσεγγίζονται μέσω της λογικής, πάντοτε συνδεόμενες με μια προοπτική λύσης και διεξόδου. Πρόθεση εξαρχής είναι η σύνθεση και όχι η εμμονή σε μια στείρα και ξεπερασμένη- κατά τον ίδιο- σύγκρουση αφού προέχει σύνδεση των προοδευτικών δυνάμεων της κοινωνίας, στην οποία ο συγγραφέας ελπίζει παρά την αδιέξοδη έως τώρα πορεία της.
Κλείνοντας, ας μείνουμε στην αναφορά στον Μάνο Χατζιδάκι, όπου πλανιέται η αίσθηση μιας κάποιας αμηχανίας. Η διήγηση βρίσκεται λίγο εκτός της διάστασης της πολιτικής εφαρμογής, κινούμενη και στον χώρο της ευαισθησίας και της πνευματικής δημιουργίας, κάτι σαν το ίχνος που άφησε πίσω του ο «Ρήγας Φεραίος» στον νεώτερο πολιτικό πολιτισμό της χώρας μας.

ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ ΤΩΝ ΑΓΡΟΤΩΝ

Ο Λεωνίδας Κύρκος στη συγκέντρωση του ενιαίου Συνασπισμού στο Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας το 1989. Διακρίνονται μεταξύ άλλων:
Μίμης Ανδρουλάκης, Μανώλης Δρεττάκης, Χαρίλαος Φλωράκης και Δημήτρης Χατζησωκράτης
Από τα κεφάλαια που αναφέρονται στον Κωνσταντίνο Καραμανλή (τον πρεσβύτερο) προκύπτει ο σαφής διαχωρισμός εφαρμογής και ουτοπίας, με σαφή όμως την αμφίδρομη γοητεία που μπορεί να υπάρχει.
Ειδικό βάρος έχει η αναφορά στα οικονομικά αδιέξοδα των αγροτών της δεκαετίας του 1970 και στην αντιμετώπισή τους.
Έως το τέλος του βιβλίου παρακολουθούμε τα δύσκολα βήματα μιας πορείας που είχε στόχο την κομμουνιστική ουτοπία με μέσα την πολιτική ηθική σε ένα πλαίσιο υπευθυνότητας μακριά από λαϊκισμούς. Τα βήματα ενός κόμματος που παρά το γεγονός ότι δεν υπήρξε κόμμα εξουσίας, επέλεξε να λειτουργήσει χωρίς τα αυστηρά πολιτικά σύνορα και όρια που είθισται να χαρακτηρίζουν τα κόμματα διαμαρτυρίας και καταγγελίας. Παρά τη γοητεία που εξέπεμψε σε μεγάλη μερίδα των πολιτών, νέων και ενηλίκων, χαράχθηκε σε έδαφος που δύσκολα μπορούσε να καρπίσει τόσο λόγω του περιορισμένου βάθους της σποράς όσο και λόγω της αναντιστοιχίας μεταξύ των προτάσεων, που διακρίνονταν από ορθολογισμό αλλά βρίσκονταν σε αντίθεση με τις γοητευτικές αυταπάτες της ελληνικής κοινωνίας, στοιχεία που επέτρεψαν τελικά την αποδοχή πολιτικών προτάσεων που έδωσαν την αίσθηση της δυνατότητας άμεσης εφαρμογής, έστω και αν αποτελούσαν εξαγγελίες θαυματουργικού χαρακτήρα. Όσο για τη δημιουργία αλλά και την πορεία έως τη διάλυση του ενιαίου Συνασπισμού, θα θέλαμε να διαβάσουμε περισσότερα, ίσως όμως είναι θέμα που πονάει και πικραίνει όσο λίγα τον συγγραφέα και αυτό πρέπει να γίνει σεβαστό. Εξάλλου, ό,τι και να μαθαίναμε θα μας τροφοδοτούσε σκέψεις που είναι ήδη δεδομένες.

Οι εντάσεις

Στη διάθεση του συγγραφέα να μείνει εκτός συγκρούσεων, δεν παρουσιάζονται στο βιβλίο το εσωκομματικό τοπίο, οι τριβές, οι εντάσεις, οι διαμάχες και τελικά οι ρήξεις και οι διασπάσεις που έλαβαν χώρα στο ΚΚΕ Εσωτερικού, όπως η δημιουργία της οργάνωσης ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος- Β΄ Πανελλαδική Συνδιάσκεψη και του ΚΚΕ Εσωτερικού Α.Α.
Αντίστοιχα, ο Κύρκος δεν αναπτύσσει το σκεπτικό της εκλογικής προσπάθειας της ανανεωτικής Αριστεράς το 1977 με τη συγκρότηση της Συμμαχίας των Αριστερών και Προοδευτικών Δυνάμεων.
Το βιβλίο καταλήγει με την μεγάλη του ελπίδα, παρεξηγημένη κατά τον ίδιο τον συγγραφέα, που είναι η δημιουργία στην Ελλάδα ενός κεντροαριστερού πολιτικού πόλου. Από τα πρώτα μηνύματα του βιβλίου εξάλλου, το φαινόμενο του ΕΑΜ και η ένταξη σε αυτό ευρύτερων πολιτικών δυνάμεων δείχνει να αποτελεί για τον Κύρκο γνώμονα πολιτικής σύνθεσης και πολιτικό διέξοδο στα πολιτικά εμπόδια. Αντιστοίχως, στην πορεία του βιβλίου, η άρθρωση με τρόπο έμμεσο της πολιτικής σκέψης του Κύρκου κυριαρχείται από την επίμονη ελπίδα της σύγκλισης των δυνάμεων του κεντρώου και του αριστερού χώρου που δρουν στην ελληνική κοινωνία. Ελπίδα που δείχνει να ισχυροποιήθηκε μετά την ακύρωση της ενωτικής προσπάθειας της Αριστεράς μετά την αποχώρηση από τον ενιαίο Συνασπισμό του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας.

Τάσος Σακελλαρόπουλος, Βιβλιοδρόμιο, 8/9/2007