Εν όλω

ΚΡΙΤΙΚΗ





Στον τόμο «Εν Όλω» (συγκομιδή 1943-1997) ο Κλείτος Κύρου, ένας από τους σημαντικότερους μεταπολεμικούς δημιουργούς, συγκεντρώνει τους καρπούς μιας ποιητικής παραγωγής περίπου 50 ετών. Το έργο του θεσσαλονικιού ποιητή, που εμφανίστηκε στα γράμματα το 1949 με τη συλλογή «Αναζήτηση», μπορούμε να το χωρίσουμε σχηματικά σε δύο μεγάλες περιόδους: την πρώτη που περιλαμβάνει, εκτός από την πρωτόλεια κατάθεσή του, και τα έργα «Έξι καημοί», «Σε πρώτο πρόσωπο», «Κραυγές της Νύχτας» και τη δεύτερη όπου συγκαταλέγονται οι συλλογές «Κλειδάριθμοι», «Τα πουλιά και η αφύπνιση», «Περίοδος χάριτος», «Πρωθύστερος λόγος».

Στα ποιήματα της πρώτης περιόδου ο Κ. Κύρου οφείλει και τις «ετικέτες» του κοινωνικού ποιητή ή του ποιητή της γενιάς της ήττας.

Όσο άδικες πάντως και αν είναι αυτές οι «ετικέτες», η αλήθεια είναι ότι πολλοί στίχοι αυτής της περιόδου υπαγορεύθηκαν από το φορτισμένο κλίμα και τις εμπειρίες της κρίσιμης δεκαπενταετίας 1943-58. «Οι στρατιώτες φεύγαν σκυφτοί με σπασμένες τριάδες/ Γυναίκες με μπόγους στους ώμους/ Αστοί φορτωμένοι χρυσάφι και τρόμο/ Τα βαπόρια σφυρίζαν με απόγνωση/ Οι επιβάτες συνωθούνταν χλομοί και αμφίβολοι/ Το λιμάνι καιγόταν σαν δέντρο Χριστουγέννων». Εκείνο όμως που διαφοροποιεί την ποίηση του Κύρου από ανάλογες καταθέσεις συνομηλίκων του ομοτέχνων είναι μια ειρωνική ματιά καρυωτακικής προελεύσεως και ένας λυρισμός προσανατολισμένος στην ελληνική τοπιογραφία. «Κάποιο καλοκαίρι θα ξαναγυρίσουμε/ πιο δυνατοί, πιο μεστωμένοι/ πειθαρχώντας στη νοσταλγία του Αιγαίου». Στα ποιήματα της δεύτερης περιόδου ­που έχουν ως σκηνικό λιγότερο «ένδοξες» ημέρες­ ο λυρισμός υποχωρεί, η κοινωνική ένταση συντρίβεται από την εισβολή της μεταφυσικής, ο λόγος γίνεται πιο πυκνός. Αποβάλλοντας τα λυρικά στολίδια τους οι στίχοι του λειτουργούν σε περισσότερα επίπεδα, αποκαλύπτουν το τραγικό τους βάθος. Ο ποιητής ανιστορώντας τον εαυτό του ανιστορεί την εποχή του καλύτερα.

«Δεν έδειχνε σε κανέναν το τραύμα του/ Αναπηρία προχωρημένου βαθμού/ Κι ωστόσο υπεράνω πάσης υποψίας/ Τις νύχτες άνοιγε μυστικά συρτάρια/ Απλωνε μέλη τεχνητά στον καθρέφτη/ Συναρμολογούσε ηλικίες, χαμόγελα/ Το πρωί αναστέναζε νικημένος αποσυρόνταν/ Κάποτε θα ανακάλυπταν ήταν επόμενο την αδυναμία του/ Ασυμβίβαστη άλλωστε προς το επάγγελμά του/ Ήταν εκτιμητής του χρόνου». Το παραπάνω ποίημα με τον ενδεικτικό τίτλο «Προσωπείο», από τη συλλογή «Κλειδάριθμοι», είναι χαρακτηριστικό της ποιητικής ωριμότητας που προσεγγίζει ο δημιουργός και κατακτά στη δεύτερη περίοδό του. Αρωγός στην όλη του προσπάθεια η εμφάνιση κάποιων άλογων στοιχείων, που φαίνεται ότι κυριαρχούν στα τελευταία του έργα. Ένα φλερτ με την ποίηση του παραλόγου ­ όπως αυτή ορίζεται από τον Γ. Δάλλα ­, μια εκλεκτική ίσως συγγένεια με τον Μίλτο Σαχτούρη.

Όσοι γνωρίζουν το εκτενές μεταφραστικό έργο του Κ. Κύρου, για το οποίο και τιμήθηκε με το ανάλογο κρατικό βραβείο, διαβάζοντας τον συγκεντρωτικό του τόμο «Εν Όλω», θα πρέπει να συνεκτιμήσουν ότι η προσπάθειά του να μεταφέρει στη γλώσσα μας τις σημαντικότερες ποιητικές φωνές του αιώνα μας άφησε αλώβητη τη δική του φωνή, ο λόγος του παρέμεινε καθαρός, κρατώντας την παρηγορητική του δύναμη ως τις ημέρες μας.

Νίκος Δαββέτας, ΤΟ ΒΗΜΑ, 03-05-1998