Ο Διόνυσος στην Άνδρο ή οι μεταμορφώσεις ενός μύθου

Ταξιδευτής δεινός καθώς ήταν και λάτρης της θάλασσας, ό Διόνυσος έφτασε κάποτε, σύμφωνα με τούς μύθους του, και στην Άνδρο. Όπως βεβαιώνει μάλιστα επίμονη μαρτυρία, το νερό πού ανάβλυζε από την πηγή του ιερού του αποκτούσε στη διάρκεια της εορτής του την οσμή ή τη γεύση οίνου. Ό περικαλλής ναός πού του είχαν αφιερώσει οι αρχαίοι Ανδριώτες δεν έχει εντοπιστεί, σώζονται ωστόσο πολλά νομίσματα με τη μορφή και τα σύμβολά του. Η χριστιανική Άνδρος εγκατέλειψε την αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, τη σημερινή Παλαιόπολη, και ξέχασε γρήγορα τον θεό και το θαύμα του.
Χίλια χρόνια αργότερα ωστόσο, κατά την Αναγέννηση, εμβριθείς μελετητές ξέθαψαν όλα τα σχετικά χωρία και κατέστησαν την αρχαία παράδοση και πάλι επίκαιρη. Ο Τισιανός αφιέρωσε στους εορτάζοντας Ανδριώτες έναν από τούς πιο εκλεκτούς του πίνακες. Σε μια εποχή πού επιζούσε ακόμα το λατινικό δόγμα στην Άνδρο, ή μικρή κοινότητα των Καθολικών πού είχε απομείνει, ισχυρίστηκε κάποια στιγμή ότι το θαύμα της μετατροπής του νερού σε κρασί είχε αναβιώσει σε ένα χριστιανικό περιβάλλον. Αυτό συνέβαινε την ήμερα των Θεοφανίων, πού συμπίπτει σχεδόν με την αρχαία διονυσιακή εορτή, και κατά την οποία οι Καθολικοί τιμούν τον εν Κανά γάμο και το συναφές θαύμα του Ιησού.
Μετά την ελληνική επανάσταση και με την ενθάρρυνση του βασιλιά Όθωνα, διάφοροι σοφοί από τη Δύση επισκέφθηκαν την Άνδρο και άρχισαν να αναζητούν τον διονυσιακό ναό και τα υλικά κατάλοιπα του αρχαίου θαύματος. Οι Ανδριώτες τους υπέδειξαν την εκκλησία του γραφικού χωρίου Μένητες, από το ιερό της οποίας τρέχει πάντα γάργαρο νερό.
Ο Διόνυσος στην Άνδρο ή Οι μεταμορφώσεις ενός μύθου συγκεντρώνει σχολαστικά και συστηματικά όλες τις σχετικές μαρτυρίες και τις συνδέει μεταξύ τους με εύλογες και ελκυστικές υποθέσεις.