Ποταμίσιοι έρωτες

Το νέο μυθιστόρημα της Ελένης Λαδιά ξεδιπλώνει, με το χάρισμα μιας γλώσσας γεμάτης αντηχήσεις, το βάθος της ανθρώπινης υπόστασης. Το μυθικό υπόβαθρο συνυπάρχει με τη σύγχρονη καθημερινότητα. Οι ήρωες του βιβλίου έχουν τουλάχιστον δύο όψεις: διαθέτουν τη δύναμη των αρχετύπων και την ευλυγισία της δράσης τους στο παρόν. Άλλοι είναι παγιδευμένοι σε μυθολογικά πρότυπα, όπως η κόρη που ερωτεύεται μέχρι μονομανίας, ο πατέρας που θέλει να γίνει θεός κι η μητριά που ζει ιδιαίτερα άγριες καταστάσεις, κι άλλοι κινούνται ελεύθερα στον ενεστώτα χρόνο συνειδητοποιώντας, ωστόσο, τη σχέση τους με μακρινούς προγόνους. Κι όλοι τους συνεχίζουν τη πορεία τους υπό το βάρος ή το φως του πεπρωμένου.

Οι δυο γυναίκες συγγραφείς του μυθιστορήματος αμφιταλαντεύονται για την εξέλιξή του περιπαίζοντας, έτσι, την αναγνωστική μας αγωνία και τα ήθη της μυθιστορηματικής τέχνης.
Μια μουσική υπόκρουση μας συντροφεύει ώς το τέλος: ο ήχος της υδάτινης ροής. Τα ύδατα του ποταμού-θεού, του ποταμού-ανθρώπου, του ποταμού-εραστή.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενα βιβλίο στηριγμένο στην αρχαία ελληνική μυθική αντίληψη της ζωής είναι το καινούργιο μυθιστόρημα της Ελένης Λαδιά, αναπόφευκτα συμβολικό, αφού οι μύθοι αποτελούν συμβολικές αναπαραστάσεις της ανθρώπινης μοίρας. Τα βασικά πρόσωπα είναι πέντε, όλα γυναικεία: η αφηγήτρια, που ελάχιστα αναφέρεται στον εαυτό της, η Φωτεινή και οι τρεις εγγονές της, η Αργυρώ, η Κλειώ και η Λητώ, η οποία, συγγραφέας και η ίδια, αναλαβαίνει το βιβλίο από ένα σημείο και μετά, όταν η αφηγήτρια δηλώνει αδυναμία να το συνεχίσει. Η Φωτεινή δεν είχε ποτέ ενδιαφερθεί για την οικογένειά της, τόσο για τις δύο της κόρες, μητέρες των κοριτσιών και νεκρές πια εξαιτίας ενός αυτοκινητικού δυστυχήματος, όσο και για τις τρεις εγγονές της, που δεν είχε καν γνωρίσει. Βρισκόμαστε, ωστόσο, στο σημείο που όταν, μετά τον θάνατό της, ανοίγεται η διαθήκη της, με μεγάλη έκπληξη και οι τρεις μαθαίνουν ότι τους είχε αφήσει το μεγάλο, απομακρυσμένο από την πόλη σπίτι της, υπό τον όρο ότι και οι τρεις θα ζούσαν εκεί μαζί για τρεις μήνες.

Η πλοκή εξελίσσεται κυρίως με την αναδρομική αφήγηση του βίου της Φωτεινής, η οποία όμως κάθε τόσο διακόπτεται από κεφάλαια που αφορούν τις ενδιαφέρουσες ζωές και προσωπικότητες των κοριτσιών. Χωρίς αμφιβολία η τραγική ηρωίδα της ιστορίας είναι η Φωτεινή. Τα τρία κορίτσια, έχοντας κληρονομήσει ορισμένες της ιδιότητες, αφήνουν την εντύπωση ενός χορού που περιστρέφεται γύρω από το φάντασμά της, ιδιαίτερα όταν, μένοντας στο σπίτι της, ανακαλύπτουν τα υφαντά που είχε φτιάξει η ίδια και όλα αναπαριστούν τις διάφορες όψεις ενός ποταμού, συχνά με εξαιρετική λάμψη, μαθαίνοντας γι' αυτήν και από το ατελείωτο βιβλίο που είχε πάρει μαζί η Λητώ, όπως και από τη γριά πιστή της υπηρέτρια, που είχε επιζήσει. Η ανακάλυψη του ημερολογίου της, επιπλέον, επιβεβαιώνει τα όσα είχαν ήδη γραφεί. Φανερά η αφηγήτρια είχε βρεθεί κοντά στα γεγονότα και τα πρόσωπα για τα οποία γράφει κατά τα δύο τρίτα του βιβλίου, πριν το παραδώσει στη Λητώ. Μέσα από αυτά αναδύεται η Φωτεινή σαν μυθικό πλάσμα, με τα ωραία πυκνά, σε κόκκινες ανταύγειες μαλλιά της, σαν κι αυτά της βασιλοπούλας Τυρώς.

Δυστυχισμένη μετά τον θάνατο της μητέρας της, ζώντας μ' έναν πατέρα που πίστευε ότι είναι θεός και τη δεύτερη γυναίκα του που τη μισούσε, παντρεύοντάς τη με κάποιον που δεν ήθελε, επικοινωνεί μόνο με έναν ποταμό δίχως όνομα εκεί κοντά, ο οποίος με τον τρόπο της αρχαίας παράδοσης μεταμορφώνεται από στοιχείο της φύσης σε ανδρικό πρόσωπο, παίρνοντας ωστόσο και πάλι τη μορφή του ποταμού. Ενας απόλυτος έρωτας αναπτύσσεται, εφηβικός στην αρχή, γυναικείος μετά, ο έρωτας μιας ολόκληρης ζωής. Αν και όταν, μετά τον θάνατό της, εμφανίζεται στην πιστή της υπηρέτρια, ανάμεσα στο όνειρο και στην πραγματικότητα, της λέει: «Η ανάμνηση και η προσδοκία είναι εκφράσεις της ζωής αλλά όχι ζωή. Κι εγώ δυστυχώς έμεινα κολλημένη σαν στρείδι στην ανάμνηση και στην προσδοκία». Γιατί ο ποταμός για καιρό δεν της μιλούσε πια. 'Η ο έρωτας αυτός, βασικά εφηβικός, ήταν το όραμα του τι είναι ο έρωτας, όπως ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει; Ισως η Φωτεινή να έζησε μόνο σε φανταστικές αναμνήσεις και προσδοκίες, άλλωστε όπως λέει και η συγγραφέας «... όλα τα ανθρώπινα εισάγονται με ένα "ίσως"».

Δεν με ελκύει το μυθικό στοιχείο. Η ίδια η πραγματικότητα περιέχει σε κάθε στιγμή το καθετί: το όνειρο, το σύμβολο, το όραμα, όπως και το ακατέργαστο γεγονός, που αποτελείται από άπειρα, σχεδόν αδιόρατα στοιχεία. Ο αρχαίος μύθος εκφράζει την κατάστασή μας, όπως είπα, αλλά υπερβολικά σχηματικά, μη επιτρέποντας τις πολλές παραλλαγές της πραγματικότητας. Το βιβλίο πάντως κινείται και στη σύγχρονη εποχή, αν και στο βάθος κάθε συναισθήματος ανακαλύπτει κανείς τη μυθική ουσία. Αν θα ήταν ως εκεί, δεν θα είχα αντίρρηση - είναι η επιμονή της διασύνδεσης με την παράδοσή μας που με απομακρύνει. Αν οι συγγραφείς δεν μπορούν παρά να υπάρχουν στον χώρο του μύθου, δεν θα ήταν καλύτερα αν θα είχαν να κάνουν με δικούς τους διαφορετικούς μύθους;

Προτιμώ πάντα τον συγγραφέα όταν έρχεται στο προσκήνιο: «Πολλές φορές σερνόταν μέχρι τον υπολογιστή σαν να έκανε μια αταβιστική πράξη, σαν τα ζώα που το ορμέμφυτο τα καθοδηγεί σε επαναληπτικές κινήσεις, σαν τα πουλιά που πετούν προς τον θάνατο». Και: «Το βιβλίο έμοιαζε με γρίφο, με δύσκολο αίνιγμα που τη λύση του κρατούσε κάποιος ζηλότυπος θεός ή διάβολος, με άγνωστο εύρημα στο βάθος προϊστορικού τάφου», γράφει η Λητώ πριν παραδώσει το βιβλίο στην αφηγήτρια, προς το τέλος του, καθώς αδυνατούσε να το τελειώσει. Παραμένει, πάντως, το γεγονός ότι τα Αλση της Περσεφόνης, που επίσης υπογράφει η Ελένη Λαδιά, είναι ένα από τα πιο σημαντικά βιβλία των τελευταίων ετών, με τη συγγραφέα να υπάρχει αποκαλυπτικά στον πρώτο ρόλο του έργου.



Νανά Ησαΐα (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 03-11-2002