Περί Αυτοκτονίας

Το «απονενοημένο διάβημα» και οι βιο-πολιτικές νοηματοδοτήσεις του

Εάν ο κυρίαρχος λόγος στην Αρχαιότητα θεωρούσε την αυτοκτονία προνόμιο των λίγων (των φιλοσόφων και των αριστοκρατών) και όνειδος των πολλών, εάν ο κυρίαρχος λόγος από τον Μεσαίωνα και μέχρι τη νεωτερικότητα θεωρούσε την αυτοκτονία ασύγγνωστο αμάρτημα, σήμερα ο κυρίαρχος λόγος θεωρεί την αυτοκτονία ασθένεια και την ασθένεια τη μόνη ικα­νή και αναγκαία προϋπόθεση για (ιατρικώς υποβοηθούμενη) αυτοκτονία. Αυτό το βιοπολιτικό παράδοξο δεν μπορεί όχι μόνο να επιλυθεί, αλλά ούτε καν να κατανοηθεί, εάν δεν ιστορικοποιηθεί.
Το παρόν βιβλίο δεν φιλοδοξεί να είναι μία εξαντλητική ιστορία γύρω από την αυτοκτονία, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν αφενός ανέφικτο και αφετέρου ανώφελο. Ανέφικτο, διότι τόσο η αυτοκτονία όσο και η ιστορία δεν μπορούν να εξαντληθούν και εξ ορισμού δεν γνωρίζουν κανένα τέλος από την προοπτική ενός γιγνώσκοντος υποκειμένου, αλλά θα συνοδεύουν το ανθρώπινο είδος, όσο αυτό θα πασχίζει να εξαντλήσει τις δυνατότητές του· ανώφελο, διότι καμία ερμηνεία που στοχεύει στην κριτική διερώτηση του παρόντος δεν μπορεί να είναι οριστική και εξαντλητική, εάν πράγματι θέλει να παραμείνει ερμηνεία και κριτική. Το παρόν βιβλίο προέκυψε μέσα από έναν μακρόχρονο προβληματισμό περί της αυτοκτονίας εντός των βιοπολιτικών κοινωνιών, καθώς ήδη από το ξέσπασμα της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης του 2008 άρχισε να ακούγεται και να διαχέεται ένας λόγος περί θεαματικής «αύξησης των αυτοκτονιών», ο οποίος, επειδή ως προϊόν της κοινωνίας του θεάματος συνάρθρωνε τον επιστημονικό λόγο με την ειδησεογραφική εντυπωσιοθηρία, περισσότερο συσκότιζε παρά διαφώτιζε τα πράγματα, τόσο θεωρητικά όσο και πολιτικά.
Το παρόν βιβλίο δεν φιλοδοξεί να είναι μία επιστημονική «επίλυση» του προβλήματος· το συνέχει η φιλοδοξία να ιστορικοποιηθεί η δυσφορία απέναντι στο υπάρχον, όταν αποκτά την πλέον ακραία της μορφή. Αυτή η ιστορικοποίηση επιχειρήθηκε μέσω της σχολαστικής εργασίας ακαδημαϊκής υφής, αλλά χωρίς –ελπίζουμε– τον σχολαστικισμό του ακαδημαϊσμού, ώστε να μην θαφτεί εντελώς κάτω από τον δικό μας λόγο η εμπειρία των αυτοχείρων, αλλά και προκειμένου να προκληθεί, μέσω τόσο της γραφής όσο και της ανάγνωσης, ένα μικρό ρήγμα στην αφιλοσόφητη εκδοχή του κυρίαρχου λόγου, η οποία αναπαριστά, όπως θα δούμε, τη σύνδεση της ψυχικής διαταραχής με την αυτοκτονία ως δήθεν άρρηκτη. Αυτή η εκδοχή παραμένει όχι μόνο βαθιά αφιλοσόφητη, καθώς ουσιαστικά αγνοεί επιδεικτικά την υπαρξιακή αγωνία που, εντός νεωτερικότητας, κατέστησε την αυτοκτονία το μόνο, κατά Camus, «σοβαρό φιλοσοφικό πρόβλημα»· αλλά παραμένει και βαθιά ανιστόρητη, διότι δείχνει ένα πάθος άγνοιας απέναντι στην ίδια την ιστορική συγκρότηση της αυτοκτονίας ως προβλήματος. Ωστόσο, το, κατά Nietzsche, ιστορικό φιλοσοφείν, ήτοι η φιλοσοφική θεώρηση που δεν αγνοεί την ιστορία και η ιστορία που δεν ικανοποιείται με τη γεγονοτογραφική καταγραφή του παρελθόντος, μαρτυρεί ότι πρέπει να αμφισβητήσουμε τα αυτονόητα για να υπάρξει ζωή πριν τον θάνατο, δηλαδή, να στοχαστούμε και να πειραματιστούμε σχετικά με ό,τι θεωρείται πιο «φυσικό», ήτοι το να ζεις και να πεθαίνεις.

Περιεχόμενα

Πρόλογος: Γιατί (τώρα) ένα βιβλίο για την αυτοκτονία;
Κεφάλαιο 1: Η αυτοκτονία ως (δια)χρονικό ερώτημα
1.1 Η αυτοκτονία ως πράξη εντιμότητας και ως πρακτική της επιμέλειας εαυτού
1.2 Η αυτοκτονία στο επίκεντρο του θεολογικού λόγου ως πράξη δαιμονική και αμαρτία
1.3 Η αυτοκτονία στον δρόμο της εκκοσμίκευσης
1.4 Οι απαρχές της (ψυχ)ιατρικής διαχείρισης της ζωής και του θανάτου
Κεφάλαιο 2: Η επιστημολογική διαχείριση της αυτοκτονίας: η ανάδυση της Κοινωνιολογίας
2.1 Η εγγραφή της αυτοκτονίας στο πεδίο του αστυ-νομικού λόγου περί πληθυσμού ως το επιστημολογικό a priori της κοινωνιολογίας: η αστυνομία στα ίχνη του συμπτώματος
2.2 Από την επιστήμη της αστυνομίας στην κριτική του φιλελευθερισμού εντός των βιοπολιτικών κοινωνιών
2.3 Η κοινωνιολογική διαχείριση της αυτοκτονίας: η πρόληψη ως θεραπεία διά «πάσαν νόσον και πάσαν μαλακίαν»
Ιντερλούδιο Ι: Fantaisie-Impromptu. Η ψυχανάλυση της αυτοκτονίας: μία ρωγμή στην επιστημονική συνείδηση;
Κεφάλαιο 3: Ο ψυχιατρικός λόγος στον 20ό αιώνα και η κατασκευή του «αυτοκτονικού υποκειμένου»
3.1 Ενώπιον της ψυχιατρικοποίησης των ανθρώπινων συναισθημάτων και συμπεριφορών: το DSM-5 και η αυτοκτονία ως «διαταραχή»
3.2 «Προλαμβάνοντας» την αυτοκτονική συμπεριφορά, «θεραπεύοντας» το αυτοκτονικό υποκείμενο
Ιντερλούδιο ΙΙ: Marche funebre. Νεωτερικά υποκείμενα και βιοπολιτικές κοινωνίες σε κρίση: η αυτοκτονία ως μορφή αντίστασης και διέξοδος ελευθερίας;
Κεφάλαιο 4: Ευθανασία και βιοπολιτική: ένα ιατρικό και πολιτικό παράδοξο;
4.1 Αυτοκτονία και ιατρική ορθολογικότητα: η ευθανασία ως «πράξη εξαίρεσης»;
4.2 Νομιμοποιώντας την ευθανασία στον δυτικό κόσμο
4.3 Από την πρόληψη και την καταδίκη του απονενοημένου διαβήματος στη νομιμοποίηση της ευθανασίας: ένα βιο-πολιτικό παράδοξο;
Εξόδιος ακολουθία
Βιβλιογραφία