Η σχέση αντικειμένου- Σεμινάριο 4

Ο τίτλος του τέταρτου σεμιναρίου δεν παραπέμπει σε κάποια θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Η βασική «σχέση αντικειμένου» του ομιλούντος όντος, όπως τόνισε ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, είναι η σχέση με το χαμένο αντικείμενο, δηλαδή με την έλλειψη αντικειμένου.
Στο τέταρτο σεμινάριο, η έλλειψη αυτή μορφοποιείται σε τρεις εκδοχές –στέρηση, ματαίωση, ευνουχισμός– ανάλογα με την πραγματική, φαντασιακή ή συμβολική αναγωγή της. Ένα προνομιακό «αντικείμενο» –ο φαλλός– ανάγεται σε σημαίνον της έλλειψης και σημασιοδοτεί την Aufhenbung του φαντασιακού, δηλαδή τη συμβολοποίηση της απόλαυσης και άρα τον αποχωρισμό από αυτήν. Αυτή η διαδικασία συμβολοποίησης θα ονομαστεί από τον Ζακ Λακάν «πατρική μεταφορά», διότι θα συνδεθεί με την επενέργεια που ασκεί ο συμβολικός πατέρας, το Όνομα του Πατρός, στην αχόρταγη και αχαλίνωτη Επιθυμία της Μητέρας.
Βρισκόμαστε κυριολεκτικά στο εργαστήριο επεξεργασίας της πατρικής μεταφοράς. Ο Λακάν εδώ αποδεικνύει με απαράμιλλο τρόπο ότι το φοβικό σημαίνον –το άλογο που τρομάζει τον μικρό ασθενή– επέχει θέση Ονόματος του Πατρός στον βαθμό που επιτρέπει να αναχθεί στη συμβολική τάξη, στην τάξη του ευνουχισμού, όλη η ενορμητική αναστάτωση που προκαλεί στον μικρό Χανς το λιβιδινικό παιχνίδι με τη μητέρα – ειδικά όταν περιπλέκεται από την έλευση μιας μικρής αδελφής και από τα πρώτα απολαυσιακά σκιρτήματα του πραγματικού πέους του. Έτσι, όπως σημειώνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ, ο γνήσιος τίτλος του τέταρτου σεμιναρίου θα ήταν «Η λειτουργία του ευνουχισμού».
Παρά την πατροκεντρική κορύφωσή του, όμως, η ουσιαστική, διαρκώς υφέρπουσα, στόχευση του τέταρτου σεμιναρίου αφορά τη μητέρα. Ο Λακάν αποδομεί τη δήθεν «απλή» σχέση μητέρας-παιδιού και τονίζει πως η μητέρα λειτουργεί ως φορέας συμβολικής δωρεάς, μετασχηματίζοντας το πραγματικό αντικείμενο σε σημαίνον της επιθυμίας της. Η τελευταία παραμένει ακόρεστη και αινιγματική, στον βαθμό που μια μητέρα είναι και γυναίκα, δηλαδή έμφυλο ον υπαγόμενο στη φαλλική διαλεκτική. Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί θα εγγραφεί ως φαλλικό υποκατάστατο ανοίγει ένα ευρύ πεδίο κλινικών πεπρωμένων, νευρωτικού ή διαστροφικού χαρακτήρα, που το παρόν βιβλίο διασαφηνίζει με διαχρονικής αξίας αναλύσεις.
Η μητέρα, ο πατέρας, ο ευνουχισμός – χάρη σ’ αυτό το θεματικό τρίπτυχο, το τέταρτο σεμινάριο αναδεικνύεται ως το πιο αντιπροσωπευτικό τεκμήριο της πρώτης, «κλασικής», περιόδου της λακανικής διδασκαλίας.