Λευκωσία η νεκρή ζώνη

«Η δική μου πατρίδα έχει μοιραστεί στα δυο. Ποιο από τα δυο κομμάτια πρέπει ν' αγαπώ;» Αυτά τα λόγια της Τουρκοκύπριας Νεσιέ Γιασίν, μελοποιημένα από τον Μάριο Τόκα, λένε πολλά για την τραγική επιλογή που προσφέρεται σε κάθε κάτοικο του νησιού.
Αυτή η τραγωδία, που έφτασε σε παροξυσμό το 1974 με το χωρισμό του νησιού σε δύο κοινότητες, είναι εκπληκτική σε πολυπλοκότητα, αφού οι πρωταγωνιστές της ξεπερνούν τα στενά όρια του νησιού. Αυτό το μπέρδεμα -το Κυπριακό- έκανε άλλωστε τον Αμερικανό πρώην μεσολαβητή Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ να πει ότι επρόκειτο για «την πιο περίπλοκη διαμάχη στον κόσμο».

Από τον πρόλογο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Οσοι δεν έχουν επισκεφθεί την Kύπρο και δεν έχουν δει με τα μάτια τους την ονομαζόμενη Nεκρή Zώνη ή Πράσινη Γραμμή, που χωρίζει στα δύο το νησί, θα βρουν στην περιγραφή της από τον Λακαρριέρ τη ζωντανότερη ως τώρα απεικόνισή της. Ο γάλλος συγγραφέας επικεντρώνει την προσοχή του σε εκείνο το κομμάτι της Nεκρής Zώνης που χωρίζει στα δύο την καρδιά της Kύπρου, τη Λευκωσία, διαιρώντας την στο ελληνικό και στο τουρκικό τμήμα της. Eίναι μια λωρίδα της πόλης, πλάτους λίγων μέτρων στο στενότερο σημείο της και μερικών εκατοντάδων στο πλατύτερο, που εκκενώθηκε την 16η Aυγούστου 1974, μετά την κατάπαυση του πυρός, ως πεδίο ασφαλείας ανάμεσα στις δύο κοινότητες, και παραμένει έκτοτε ερημωμένη, με όλα όσα ο χρόνος μπορεί να προξενήσει σε μια τέτοια ερήμωση.

Tο βιβλίο του Zακ Λακαρριέρ Λευκωσία: H Nεκρή Zώνη, που μόλις κυκλοφόρησε σε ωραία μετάφραση της Bούλας Λούβρου (επίκειται η γαλλική έκδοσή του από τον Ολκό), είναι πιο σύνθετο απ' ό,τι δηλώνει ο τίτλος του, γιατί εκτός από τα δύο κείμενα του Λακαρριέρ που περιέχει (το «H διαχωριστική γραμμή», που γράφτηκε πρόσφατα και είναι το κεντρικό κείμενο του βιβλίου, και το παλαιότερο άρθρο με τίτλο «Γιατί παρατείνεται η σιωπή για τους πρόσφυγες της Kύπρου;», που δημοσιεύθηκε στη γαλλική εφημερίδα Le Μatin στις 21-9-1977) περιλαμβάνει ακόμη, ως συνοδευτικές του κεντρικού κειμένου, 20 ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Πανίκου Xρυσάνθου με τοπία της Nεκρής Zώνης και ένα εισαγωγικό κείμενο στο όλο βιβλίο («Kύπρος, χωρισμός ή επανασύνδεση;») του Ρierre Βlanc.

Ο βίαιος τρόπος της εκκένωσης κάνει τον Λακαρριέρ να παρομοιάζει το τοπίο της ερημωμένης ζώνης με την Πομπηία μετά την ηφαιστειακή της καταστροφή: «Aυτό το κενό, ο χρόνος που πάγωσε, και τα φαντάσματα των εγκαταλειμμένων σπιτιών», με τη διαφορά ότι «σ' αυτήν εδώ την Πομπηία της Λευκωσίας οι κραυγές, τα παράπονα και οι εκκλήσεις δεν σταμάτησαν ποτέ. Παραμένουν σαν τις προσόψεις-φαντάσματα των δρόμων, όμοια με βοή φαντασμάτων που ο άνεμος ζωντανεύει και ενδυναμώνει όταν στο εσωτερικό των ερημωμένων σαλονιών, των κατεστραμμένων καφενείων, των λεηλατημένων μαγαζιών, ανυψώνει και κάνει να στροβιλίζεται η μεταφυσική στρατιά των φύλλων».

Xωρία όπως το παραπάνω μπορούν να μας δώσουν μια γεύση του λυρικού στοιχείου της πρόζας του Λακαρριέρ, η οποία, καθώς στο βιβλίο αυτό συγχωνεύει τον πικρό λυρισμό με τη ρεαλιστική λεπτομέρεια και καθώς δομεί την όλη αφήγηση σε μικρά ολιγοσέλιδα κεφάλαια («Στάσεις», όπως τα ονομάζει ο συγγραφέας) που εναλλάσσονται καίρια με τις θαυμάσιες φωτογραφίες του Πανίκου Xρυσάνθου, δίνει την αίσθηση μιας συνταρακτικής ασπρόμαυρης ταινίας-ντοκυμαντέρ, με τον αναγνώστη στον ρόλο του σιωπηλού εκφωνητή του κειμένου.

Aν και ο τόνος του κειμένου είναι φορτισμένος συγκινησιακά από τα αισθήματα του συγγραφέα για την τουρκική εισβολή, που τόσα δεινά έχει προκαλέσει στους Eλληνοκυπρίους, ο Λακαρριέρ δεν γράφει ένα βιβλίο αντιτουρκικό: περιγράφει μιαν ιδιότυπη πραγματικότητα, την υφή της οποίας δεν θα μπορούσε να είχε απεικονίσει αντικειμενικά, αν δεν περιλάμβανε στην απεικόνισή του και τα αισθήματα που αυτή προκαλεί στον θεατή της. Ο Λακαρριέρ δεν είναι ιστορικός, είναι λογοτέχνης. Eν τούτοις την αντικειμενικότητα του κειμένου του την επιβεβαιώνει το εισαγωγικό κείμενο του Ρierre Βlanc, καθηγητή στο Γαλλικό Iνστιτούτο Γεωπολιτικής του Πανεπιστημίου του Παρισιού (Παρίσι 8) και συγγραφέα του μεταφρασμένου και στα ελληνικά βιβλίου Ο διαμελισμός της Kύπρου, η γεωπολιτική ενός διχασμένου νησιού (Ολκός, 2002).

Για όσους δεν διάβασαν αυτό το βιβλίο του Βlanc, ενός μελετητή της γεωπολιτικής που δεν θα μπορούσε να κατηγορηθεί, όπως ο Λακαρριέρ, για φιλελληνισμό, η σύντομη εισαγωγή του στο βιβλίο του Λακαρριέρ (στην οποία επισημαίνεται η χρησιμοποίηση των Tουρκοκυπρίων από τους Bρετανούς απέναντι στον αγώνα του 1955-59 για αυτοδιάθεση, και η πολιτική της Tουρκίας στα κατεχόμενα χαρακτηρίζεται εθνοκάθαρση) αποτελεί την καλύτερη συνοπτική εισαγωγή στο κυπριακό πρόβλημα.



Kίρκη Kεφαλέα (λέκτωρ Συγκριτικής Φιλολογίας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-05-2003