Η πρώτη αράδα

Ο Κύριλλος Κορντουάν είναι ένας σύγχρονος εκδότης του Παρισιού, φημισμένος για την αυστηρότητα των επιλογών του. Απορρίπτει διαρκώς χειρόγραφα και προσπαθεί να θεραπεύσει τους υποψήφιους συγγραφείς από την αρρώστια... του συγγράφειν. Τι θα επακολουθήσει όμως όταν ένας από τους απορριφθέντες αυτοκτονεί μπροστά του;

Η περιπέτεια της συγγραφής και η αγωνία της γραφής, το άγχος μπροστά στη λευκή σελίδα και την πρώτη αράδα, η αναγνώριση του συγγραφέα, τα κριτήρια της τέχνης είναι κάποια από τα ζητήματα που λανθάνουν σε αυτό το γεμάτο χιούμορ και ειρωνεία μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα που, εκτός των άλλων, χαρακτηρίζεται από την εκ των ένδον γνώση του εκδοτικού κόσμου, μιας και ο συγγραφέας του είναι ένα από τα βασικά στελέχη του οίκου Gallimard.
Η Πρώτη Αράδατιμήθηκε το 1999 με το βραβείο Goncourt που απονέμουν οι μαθητές των λυκείων της Γαλλίας.




ΚΡΙΤΙΚΗ


Η περιπέτεια της συγγραφής, ο φόβος της απόρριψης, η γραφομανία ως σύμπτωμα παρακμής και αυτισμού της εποχής μας, σε ένα βιβλίο που έκανε αίσθηση στη Γαλλία αλλά αφορά εξίσου και τη χώρα μας.



Ξυπνάτε μέσα στη νύχτα για να σώσετε μια φράση στο λευκό χαρτί ή τον μονίμως ανοιχτό υπολογιστή σας; Έχετε συμπτώματα άγχους, ανασφάλειας, υπαρξιακού κενού όταν περάσουν λίγες ημέρες δίχως να έχετε αγγίξει την πένα ή το πληκτρολόγιό σας; Είστε, τέλος, ακράδαντα πεπεισμένος για τη λογοτεχνική αξία των πονημάτων σας και καταριέστε τα εκδοτικά ή άλλα κυκλώματα που σας έχουν ως τώρα στερήσει από το κοινό σας και από τη συνεπακόλουθη φήμη και δόξα; Τότε δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι είστε άρρωστος και μάλιστα ότι νοσείτε από μια αρρώστια της οποίας η θεραπεία απαιτεί εντατική υποστήριξη, αντίστοιχη με εκείνη των ναρκομανών ή των αλκοολικών. Τουλάχιστον έτσι έχουν τα πράγματα, σύμφωνα με τον Ζαν-Μαρί Λακλαβετίν, ο οποίος βάζει τον εκδότη ήρωά του ­και προφανές alter ego του­ να οργανώνει μια ομάδα θεραπείας, στα πρότυπα των ανώνυμων αλκοολικών, με το όνομα Ανώνυμοι Συγγραφείς. Σκοπός τους ­ποιος άλλος;­ η απεξάρτηση από την επικίνδυνη μανία της γραφής. Η μεθοδολογία αντίστοιχη των αλκοολικών. Πρέπει πρώτα απ' όλα ο άρρωστος να παραδεχθεί ανοιχτά την εξάρτησή του ομολογώντας: «Έχω πρόβλημα με το... γράψιμο!».


Όσο και αν φαντάζει παράξενο για τα δικά μας, σαφώς χαλαρότερα λογοτεχνικά ήθη, Η πρώτη αράδα ενόχλησε και δυσαρέστησε αρκετούς στη Γαλλία και ειδικότερα στους συγγραφικούς και δημοσιογραφικούς κύκλους του Παρισιού. Και αυτό όχι μόνο γιατί ο συγγραφέας του χαίρει ευρύτερης αναγνώρισης από τον λογοτεχνικό κόσμο (έχει στο παρελθόν βραβευθεί με ουκ ολίγα «έγκυρα» βραβεία), αλλά κυρίως λόγω της νευραλγικής θέσης τού αναγνώστη χειρογράφων που κατείχε ως πρόσφατα στον φημισμένο εκδοτικό οίκο Gallimard. Αν προσθέσει κανείς σε αυτά και τα καυστικά σχόλιά του για τους «αμόρφωτους κριτικούς», τα «στημένα βραβεία» ή τους «φαντασμένους λογοτέχνες», τότε γίνεται φανερό ότι το μείγμα είναι από μόνο του ερεθιστικό ­ πόσο μάλλον όταν το μυθιστόρημα είναι υπεράνω πάσης κριτικής σε ό,τι αφορά την αφηγηματική αρτιότητά του και επιπλέον ιδιαίτερα απολαυστικό στην ανάγνωση.


Η πλοκή: ο Κύριλλος Κορντουάν είναι ένας εξαιρετικά επιλεκτικός εκδότης που στηρίζει προσωπικά τους συγγραφείς του, ακόμη και όταν τα βιβλία τους καταλήγουν παταγώδεις εμπορικές αποτυχίες. Απορρίπτει μετά βδελυγμίας τη συντριπτική πλειονότητα των χειρογράφων που έχουν σωρευθεί κατά εκατοντάδες στο γραφείο του και καταριέται όλους εκείνους οι οποίοι, δίχως να διαθέτουν το απαιτούμενο ταλέντο, επιδίδονται αφειδώς στη συγγραφή ­ τους περισσότερους δηλαδή. Ωστόσο τα πράγματα θα πάρουν καινούργια τροπή όταν μπροστά στα μάτια του ένας από τους απορριφθέντες συγγραφείς τινάζει τα μυαλά του στον αέρα. Σοκαρισμένος από το τραγικό γεγονός καθώς και από την απόπειρα αυτοκτονίας μιας ακόμη απορριφθείσης επίδοξης συγγραφέως, παίρνει την απόφαση να οργανώσει την ομάδα των Ανώνυμων Συγγραφέων, δηλαδή όλων εκείνων που στερούνται την πολυπόθητη επωνυμία, έτσι ώστε να τους βοηθήσει να απαλλαγούν σταδιακά από την εξάρτηση που κατατρώγει όλη την ενέργειά τους ­ όταν βέβαια δεν τους εξωθεί στην κατάπτωση και στην απελπισία. Την ίδια στιγμή όμως έχει να αντιμετωπίσει τη συνωμοσία που οργανώνει εναντίον του η χήρα του αυτόχειρος συγγραφέως, τις διαδοχικές φυγές της αγαπημένης του Ανίτας από το σπίτι, τις σκηνές ζήλιας της γραμματέως του Μπλανς ­ και βεβαίως τις δικές του σκοτεινές παρορμήσεις.


Αυτό που ξαφνιάζει ευχάριστα στον Ζαν-Μαρί Λακλαβετίν είναι το γεγονός ότι κατορθώνει να υπερβεί τον παρωδιακό χαρακτήρα και τη στενότητα του θέματός του και να δώσει ένα κείμενο χιουμοριστικό και ταυτόχρονα τραγελαφικό, ανοιχτό στις αντιφάσεις του σύγχρονου, εν εξελίξει κόσμου. Η γραφομανία ­ασθένεια που «θερίζει» και στη χώρα μας­ σκιαγραφείται με έντονα σκωπτική διάθεση, όχι όμως δίχως τρυφερότητα και συμπάθεια. Εντούτοις η δραστικότητα της σάτιράς του αποδυναμώνεται στον βαθμό που την εκτρέπει σε απλουστευτικές διαχωριστικές γραμμές («αληθινοί» συγγραφείς από τη μία, ο εσμός των ατάλαντων από την άλλη) ή σε κοινοτοπίες περί της υποτιθέμενης αντίθεσης συγγραφής και πραγματικής ζωής.


Ωστόσο και αυτά αμβλύνονται προς το τέλος (συγκρατούμαστε για να μην αποκαλύψουμε την έκπληξη) όταν η απόλαυση της γραφής και η λαχτάρα για ζωή συνενώνονται εορταστικά, οπότε οι άκαμπτες θεωρήσεις και οι κάθε λογής βεβαιότητες χαλαρώνουν. Γίνεται τότε φανερό ότι η καυστικότητα του Ζαν-Μαρί Λακλαβετίν παρά τα πλήγματα που επιφέρει σε ορισμένες ανακλαστικές ευαισθησίες μας εμφορείται από θετική ενέργεια και αισιοδοξία και δεν είναι τυχαία ούτε και δίχως σημασία η διάκρισή του με το βραβείο Goncourt το οποίο απονέμουν οι μαθητές των λυκείων της Γαλλίας.

Κώστας Κατσουλάρης, «ΤΟ ΒΗΜΑ», 07-01-2001