Η πυξίδα. Το διαχρονικό ΠΑΣΟΚ

«Η ΠΥΞΙΔΑ» περιλαμβάνει «αιρετικές» Ιδέες, Σκέψεις, Θέσεις, Προτάσεις, οι οποίες έχουν διατυπωθεί αναλυτικά και με σαφήνεια, «διά πυρός και σιδήρου», σε μια 20ετή διαδρομή από το 1987 μέχρι σήμερα, το 2007. Αυτές οι «αιρετικές» προσεγγίσεις και προτάσεις είναι αδιαμφισβήτητα επίκαιρες για το παρόν και το μέλλον του ΠΑΣΟΚ, για να γίνει ξανά ένα ελπιδοφόρο και νικηφόρο Κίνημα.
«Η ΠΥΞΙΔΑ», με τις προτεινόμενες θετικές υπερβάσεις και ριζικές αλλαγές, δείχνει μια πορεία συνυφασμένη: με την ταυτότητα, τη φυσιογνωμία και τη στρατηγική του ΠΑΣΟΚ, με το δημιουργικό του έργο και το πρόγραμμά του για Βιώσιμη Ανάπτυξη, με το εναλλακτικό σχέδιο, τις αξίες, τις προτάσεις και τα προτάγματά του, με το σύγχρονο πατριωτικό χαρακτήρα και τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό του Κινήματος, με τις σαφείς κοινωνικές αναφορές του και τις οριοθετημένες πολιτικές συντεταγμένες του για μια σύγχρονη, αφυπνισμένη ριζοσπαστική πολυκομματική Κεντρο-αριστερά, για έναν προοδευτικό προσανατολισμό του «Κοινωνικού Κέντρου», με την «αποκρατικοποιημένη» δομή του ΠΑΣΟΚ, με την «κοινωνικοποιημένη» διάταξή του, με την κατοχύρωση της Διαφάνειας παντού για πάντα, για τους πάντες και τα πάντα, με τις δημοκρατικές διαδικασίες και με τη συλλογική, συμμετοχική, αποκεντρωμένη και αποτελεσματική λειτουργία του ΠΑΣΟΚ και τη συσχέτισή του με τα κοινωνικά Κινήματα και τους Πολίτες, με τη διαρκή εναλλαγή και ανανέωση των προσώπων στα πολιτικά αξιώματα, με τον καθορισμό χρονικών ορίων στις θητείες των προσώπων στη Βουλή, στην Κυβέρνηση, στο Κόμμα, στο Συνδικαλισμό, στην Αυτοδιοίκηση, παντού.


Όλα αυτά σημαίνουν ότι οι θετικές υπερβάσεις και οι ριζικές αλλαγές έχουν ως αδιαπραγμάτευτο ισοδύναμο την Αναγέννηση και την Επανίδρυση του ΠΑΣΟΚ με όρους Λαϊκής Συμμετοχής και Αυτοοργάνωσης των Πολιτών.

(Από τον εκδότη)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Είναι δύσκολο αλλά και απολύτως αναγκαίο να μιλήσει κανείς σήμερα για το ΠΑΣΟΚ. Δύσκολο, γιατί η παρατεταμένη και ανεπίλυτη κρίση του κινδυνεύει να το καταδικάσει, στην καλύτερη γι' αυτό προοπτική, σε έναν επικουρικό διαχειριστικό πολιτικό ρόλο. Αλλά, γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο, είναι και αναγκαίο να στοχασθεί κανείς τις αιτίες ενός προϊόντος μαρασμού «πάγιων» πολιτικών και ιδεολογικών λειτουργιών ενός πολιτικού σχηματισμού που, για πάνω από τρεις δεκαετίες, είτε από αντιπολιτευτικές είτε από κυβερνητικές θέσεις, αποτέλεσε ένα αξονικό κόμμα: μέσα του, γύρω του, ακόμα και ενάντιά του πλέχτηκαν κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες, ζωογονήθηκαν ιδεολογικά ρεύματα, τράφηκαν συλλογικές ελπίδες και προσδοκίες στη διάρκεια της μεταπολιτευτικής περιόδου.

Αυτό το δικαίωμα, αλλά και την υποχρέωση, στον υπεύθυνο και έγκυρο προβληματισμό διεκδικεί ο Κώστας Λαλιώτης με την «Πυξίδα», στην οποία συγκεντρώνει κείμενά του της τελευταίας εικοσαετίας (συνεντεύξεις, άρθρα, ομιλίες και κομματικά κείμενα). Πέρα όμως από αυτές τις σημαντικές ιδιότητες του προβληματισμού του, τα κείμενα που συγκεντρώνονται σε αυτόν τον ογκώδη τόμο, είναι και στοιχεία μιας υπαρξιακής κατάθεσης. Ο Λαλιώτης δεν είναι επαγγελματίας κοινωνικός ερευνητής, ούτε επίσης (θέλει να) είναι επαγγελματίας πολιτικός. Οποια γνώμη και αν έχει κανείς για τις απόψεις του, και παλιότερα για τις πρωτοβουλίες του από θέσεις κομματικής ή και κυβερνητικής ευθύνης, οφείλει να του το αναγνωρίσει: υπήρξε και εξακολουθεί να είναι ένα από τα λίγα πολιτικά και κομματικά στελέχη πρώτου βεληνεκούς που συγκροτούν αυτό που αποκαλείται «συνείδηση» του ΠΑΣΟΚ. Ετσι, ο λόγος του αποκτά ιδιαίτερο πολιτικό βάρος για όλους εκείνους οι οποίοι, από οποιαδήποτε θέση, επιχειρούν να σκεφθούν το «φαινόμενο» ΠΑΣΟΚ ακόμα και τώρα (ή, μάλλον, κυρίως τώρα) που το πάλαι ποτέ Κίνημα της Αλλαγής φαίνεται να βρίσκεται αντιμέτωπο με μια ορισμένη λήθη των απαρχών του, ένα κόμμα εν πολλοίς με κρατικοποιημένη συνείδηση, με βαθιές εσωτερικές διαιρέσεις, και με την «εξουσία» να φαίνεται απόμακρη από αυτό όσο ποτέ άλλοτε.

Το εισαγωγικό κείμενο που προτάσσει ο συγγραφέας στο βιβλίο του είναι, από την άποψη αυτή, ίσως το πλέον χαρακτηριστικό. Γιατί, συνοψίζοντας μια μακρόχρονη, συνεπή στις υποθέσεις και τα συμπεράσματά της προβληματική, επιχειρεί να εντοπίσει τους κύριους λόγους της σημερινής ΠΑΣΟΚικής κακοδαιμονίας σε ευρύτερες κοινωνικο-πολιτικές αναδιαρθρώσεις (π.χ. ανάδυση «νέων μεσαίων στρωμάτων», σύγκλιση των κομμάτων εξουσίας προς ένα «κοινωνικό κέντρο»), και να υποδείξει κατευθύνσεις για την υπέρβασή της. Πρόκειται για κείμενο που γράφτηκε στις 18 Οκτωβρίου 2007 (δηλαδή είκοσι έξι ακριβώς χρόνια μετά την ιστορική νίκη του ΠΑΣΟΚ της 18ης Οκτωβρίου του 1981), μετά την ήττα «ηλεκτροσόκ», όπως ο συγγραφέας την αποκαλεί, στις εκλογές του περασμένου Σεπτεμβρίου, και το οποίο χαράζει τις μεγάλες γραμμές της ζωτικής ιδεολογικο-πολιτικής διαφοροποίησης ανάμεσα σε μια νέα κεντροδεξιά και την αναγκαιότητα ύπαρξης μιας «ριζοσπαστικής πολύχρωμης Κεντροαριστεράς».

Αν το κοινωνικό-πολιτικό τοπίο έχει, σύμφωνα με τον Κ. Λαλιώτη, αλλάξει, η αναγκαία αναπροσαρμογή του πολιτικού υποκειμένου ΠΑΣΟΚ δεν πρέπει, παρ' όλα αυτά, να το ωθήσει στο να απολέσει τα διακριτά του χαρακτηριστικά, εξομοιούμενο με έναν μεταμοντέρνο διαχειριστή εξουσίας. Ο ζωτικός εκσυγχρονισμός του πολιτικού κόμματος δεν πρέπει να προσλάβει χαρακτηριστικά ιδεολογικής αναθεμελίωσης και ρευστοποίησης των παραδεδομένων πολιτικών και αξιακών αναφορών του. Αν η λεγόμενη «νέα εποχή» θεωρείται ότι επιβάλλει μια στροφή του πολιτικού υποκειμένου προς τα κινήματα και τις οργανώσεις της λεγόμενης κοινωνίας των πολιτών, αν αξιοδοτεί την έννοια του πρωτόβουλου και υπεύθυνου πολίτη, αυτό δεν σημαίνει ότι η κομματική στρατηγική της Κεντροαριστεράς θα πρέπει να απωθήσει οριστικά την αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, τις λαϊκές κοινωνικές δυνάμεις και τις πολιτικές πρακτικές που απορρέουν από αυτή την αρχή. Αν ο κοινωνικός αστερισμός που ονομάζεται «μεσαίος χώρος» φαντάζει ως νέα κοινωνική πραγματικότητα, το σοσιαλιστικό κόμμα δεν μπορεί να υποθηκεύει τα πάντα μέσα σε αυτόν τον χώρο, μέσα σε ένα «vertigo» διαρκών αναθεωρήσεων χωρίς αρχές. Η σοσιαλιστική πυξίδα πρέπει να δείχνει έναν άλλο δρόμο, να σημαίνει μια εναλλακτική πορεία, να καταγράφει πάντα μια μείζονα διαφορά.

Αραγε, ποιες θα μπορούσαν να είναι οι προϋποθέσεις αυτής της πολιτικής διαφοράς; Για τον Κ. Λαλιώτη, η εναλλακτική πολιτική στρατηγική πρέπει να εδράζεται σε μια παραγωγική σύνθεση του παλιού με το νέο. Ο ρεαλισμός μιας διαφορετικής πορείας οφείλει να αρθρώνει με λειτουργικό τρόπο αμετάθετες πολιτικές αρχές με νέες ανάγκες: αν ο παραδοσιακός δικομματισμός φαίνεται να παραχωρεί τη θέση του σε έναν «διπολισμό», μια τέτοια προοπτική, επιβάλλοντας πλέον την αποδοχή μιας «πολυκομματικής κυβερνώσας κεντροαριστεράς», δεν εξισώνεται με τον κατακερματισμό των μεγάλων κομμάτων. Τα μεγάλα κόμματα «πρέπει και μπορεί» να παραμείνουν «ενωμένα, γιατί αποτελούν εγγύηση για τη σταθερότητα, ρήτρα για τη συνοχή των πολιτικών συστημάτων και για την αυτόνομη και την αυτοδύναμη λειτουργία της δημοκρατίας». Ο Κ. Λαλιώτης υπερασπίζεται με πάθος την ύπαρξη και λειτουργία των μεγάλων κομμάτων, και φυσικά μαζί με αυτά των μικρότερων, πάντα μέσα σε ένα πλαίσιο διεπόμενο από την ενότητα του εθνικού πολιτικού χώρου, ενάντια σε κάθε απόπειρα εξιδανίκευσης ενός μεταμοντέρνου, απόλυτου και οριζόντιου, πλουραλισμού που θα είχε ως στόχο είτε να ενώσει τους «άριστους» των δύο μεγάλων κομμάτων (της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ) είτε να διασπάσει σε τοπικά φέουδα την πολιτική δραστηριότητα, εξέλιξη καθ' όλα επικίνδυνη για την κοινωνική και εθνική συνοχή. Ο αναγκαίος εκδημοκρατισμός των κομμάτων, τα διακριτά και διαφορετικά ρεύματα στο εσωτερικό τους είναι αποφασιστικοί παράγοντες για τη συνοχή τους, η οποία στο εξής δεν μπορεί να προκύπτει με τους όρους τού χθες. Και φαίνεται να είναι αυτή η νέα πλαστικότητά τους η απαράβατη προϋπόθεση ώστε αυτά να παραμείνουν αυτόνομοι δρώντες σε ένα ανανεωμένο κομματικό και πολιτικό σύστημα. Με άλλα λόγια, για τον συγγραφέα, η νέα μεταπολίτευση, για να είναι πραγματικά νέα και όχι ψευδώνυμα, πρέπει και μπορεί «να προκύψει μόνο από μια ριζική αυτομεταρρύθμιση των παραδοσιακών κομμάτων, που ισοδυναμεί με την ανανέωση, την αναγέννηση και την επανίδρυσή τους».

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο διαλεκτικής οικειοποίησης του «νέου» από το «παλιό», ο Λαλιώτης θα καταθέσει τις κατευθυντήριες προϋποθέσεις ώστε το ΠΑΣΟΚ, στον νέο ιστορικό κύκλο που ανοίγεται, να ανακτήσει την πολιτική του αυτονομία: α) άρνηση και οριοθέτηση από την «κομματοκρατία» (κόμμα-κράτος, πελατειακά δίκτυα), β) άρνηση και οριοθέτηση από τη μιντιοκρατία, γ) άρνηση και οριοθέτηση από τη «λομπι-κρατία», δ) άρνηση και οριοθέτηση από τη ΜΚΟ-κρατία. Αυτός όμως ο τετράλογος της αρνητικής πολιτικής οριοθέτησης δεν οδηγεί τον συγγραφέα σε μια μάχη οπισθοφυλακής, σε προτάσεις πολιτικής απομόνωσης. Και αντίστροφα. Το γεγονός ότι αναγνωρίζει τους βαθείς μετασχηματισμούς που έχουν λάβει ήδη χώρα, το γεγονός ότι ορισμένες φορές κάνει λόγο για «τεκτονικούς σεισμούς» που επέρχονται σε όλα τα πολιτικά συστήματα των ευρωπαϊκών χωρών (της Ελλάδας προφανώς περιλαμβανομένης), δεν υπονομεύει κεκτημένες πολιτικές αρχές, βιωμένες εμπειρίες, αλλά και δοκιμασμένα πολιτικά εργαλεία. Ετσι, την ίδια στιγμή που, παραδείγματος χάριν, θα αναφερθεί κατ' επανάληψη στην αναγκαιότητα ενός «νέου κοινωνικού κράτους», την ίδια αυτή στιγμή θα σπεύσει να γειώσει τη νέα αυτή πρόκληση σε εγνωσμένες πολιτικές αρχές τού τύπου: «από τον λαό, με τον λαό, για τον λαό», αλλά και «από τον λαό, με τους πολίτες, για τον άνθρωπο».

Είναι αλήθεια ότι ένας τέτοιος πολιτικός προβληματισμός, που κινείται στα όρια ανάμεσα στο «παλιό» και το «νέο», δύσκολα σήμερα μπορεί να καταλήξει σε σαφές και ολοκληρωμένο πολιτικό προγραμματικό σχέδιο. Η διεκδίκηση μιας επίκαιρης «σοσιαλιστικής πολιτικής», το περίγραμμα της οποίας καταθέτει σε όλα τα κείμενα που συγκέντρωσε σε αυτό τον τόμο ο Κ. Λαλιώτης, θα πρέπει, κατά τη γνώμη μας, να κριθεί σε άλλα επίπεδα, τα οποία σε καμία περίπτωση δεν είναι δευτερεύοντα, «απλώς» αποτελούν προϋποθέσεις αναζήτησης αυτής της νέας εναλλακτικής στρατηγικής. Και πάνω από όλα στο επίπεδο του γενικού ορισμού, της κατεύθυνσης που πρέπει να έχει η νέα ατζέντα, η νέα ημερήσια διάταξη της «ριζοσπαστικής κεντροαριστεράς»: ούτε θερμή υπόκλιση σε έναν επείγοντα εκσυγχρονισμό, αλλά ούτε και εθελοτυφλία ενώπιον μιας πραγματικότητας η οποία αλλάζει με γοργούς ρυθμούς. Και αυτό μέσα σ' ένα φόντο νέων και ορατών μετωπικών διακρίσεων έναντι του πολιτικού και κοινωνικού συντηρητισμού. Αν θα έπρεπε κανείς να πάρει το ρίσκο περιφραστικού χαρακτηρισμού ενός τέτοιου διμέτωπου αγωνιστικού διαβήματος, θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι αυτό θέλει να επαναφέρει στο προσκήνιο έναν υψηλών απαιτήσεων παρελθόντα λαϊκισμό, ακριβέστερα: να επανεγγράψει τις «καλύτερες στιγμές» του ΠΑΣΟΚικού λαϊκισμού στις σημερινές συνθήκες. Εστω και αν ο ίδιος ο συγγραφέας θα απέκρουε μια τέτοια ερμηνεία, στον βαθμό που ο «λαϊκισμός» έχει, και ώς ένα σημείο ορθά, ταυτιστεί με μια ορισμένη παθολογία εκείνης της πολιτικής που ασκείται στο όνομα του λαού υπηρετώντας αλλότρια συμφέροντα και μετέρχεται προς τούτο ανίερα μέσα.

Αλλά η απόπειρα απάντησης στο κεντρικό πολιτικό ερώτημα αυτού του βιβλίου, πώς αλλάζει σήμερα ένα σοσιαλιστικό κόμμα παραμένοντας ενωμένο και πιστό στις πολιτικές του αρχές και, συνεπώς, στον διακριτό και ανεξάρτητο ρόλο του, δεν είναι η μοναδική αρετή των κειμένων του Κ. Λαλιώτη. Ο αναγνώστης θα ξαναθυμηθεί σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα των τελευταίων χρόνων, θα κληθεί να επιθεωρήσει παρελθούσες μεν ιδεολογικές συγκρούσεις, αλλά ωστόσο επανερχόμενες, έστω και με διαφορετικό πρόσημο και, πάνω από όλα, την ίδια την ιστορία ενός κόμματος μέσα από μια, αν και υποκειμενική, έγκυρη ωστόσο κατάθεση.



ΑΝΔΡΕΑΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 08/02/2008