Ο άγγελος της στάχτης

Ο Αγγελος της Στάχτης συνεχίζει το τραγούδι του νεκρού αδερφού, δημιουργώντας έναν καινούριο μύθο, που ανιχνεύει το Αδυτο της ψυχής στο μακρύ ταξίδι της στον Αδη. Το κεντρικό πρόσωπο είναι ένας νέος άνδρας χιλίων χρόνων, ένας σύγχρονος Ορφέας, που θα επιχειρήσει μια νέα Κάθοδο στον Αδη να βρει την αγαπημένη του. Το μυθιστόρημα κινείται σε δυο άξονες, Από τη μια, ο τόπος των ψυχών, η αόρατη πολιτεία με τα μονοπάτια της καταχνιάς. Από την άλλη, πρόσωπα παρόντα, καθημερινά, ανυποψίαστα. Κι ανάμεσα στους δυο κόσμους, Εκείνος. Αθώος και μυημένος θα βιώσει ξανά τη μοναξιά, την ύβρι, την απόρριψη, αλλά και την περιπέτεια της ευφυϊας του που θα τον οδηγήσει σε μια αρχέτυπική αυτογωσία. Περιπλανιέται ανάμεσα στο χρόνο και στην αιωνιότητα, ώσπου να γίνει άγγελος, Ο Λυπημένος Άγγελος της Στάχτης.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Με την ευκαιρία της κυκλοφορίας του τελευταίου μυθιστορήματος της Μαρίας Λαμπαδαρίδου - Πόθου, του «Η επέτειος των ρόδων» -ενός μυθιστορήματος καθαρά «γυναικείας γραφής», που οπωσδήποτε θα κερδίσει την ταύτιση των αναγνωστριών του- πιστεύω ότι οφείλουμε να επιστρέψουμε για λίγο στην προηγούμενη εμφάνιση της πολυγραφότατης και πολυβραβευμένης συγγραφέως, στο «Ο Αγγελος της στάχτης». Γιατί, όχι μόνο, ακόμα και για τους τακτικούς αναγνώστες της Λαμπαδαρίδου - Πόθου, τα δύο τελευταία μυθιστορήματά της δεν αλληλοκαλύπτονται θεματικά· όχι μόνον επειδή το «Ο Αγγελος της στάχτης» είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνήματα των τελευταίων ετών -τα σημαίνοντά του είναι βαριά και πολλά, κι απ' την άλλη μεριά, του αναγνώστη, δημιουργείται η εντύπωση πως με το τέλος της ανάγνωσης έχει γίνει καλύτερος, πλουσιότερος, σοφότερος- αλλά γιατί ένα τέτοιο βιβλίο δεν είχε την προβολή που του άξιζε, και γι' αυτό ακριβώς πιστεύω πως πρέπει να σταθούμε στο γενικότερο φαινόμενο:

Οι εκδόσεις διαδέχονται η μία την άλλη με ιλιγγιώδη ρυθμό, λες και τα βιβλία είναι μιας χρήσεως. Και η κριτική, που στις μέρες μας συνοδεύεται από πλήθος σύντομων βιβλιοπαρουσιάσεων σε εφημερίδες και περιοδικά, δεν προφταίνει να σταθεί σε κείμενα τόσο σύνθετα και δύσκολα. Οι εκδοτικοί οίκοι πρέπει να προωθήσουν το πλήθος των τίτλων τους και το αναγνωστικό κοινό -συχνά καταναλωτικό της ανάγνωσης κοινό- ζητάει κείμενα ευκολοδιάβαστα, που να «ρουφιούνται». Και βέβαια μόνον αυτό το χαρακτηρισμό δεν μπορούμε να δώσουμε στο πόνημα της Λαμπαδαρίδου - Πόθου. Αντιθέτως, ανήκει στην κατηγορία των κλειστών μυθιστορημάτων. Σ' εκείνα τα μυθιστορήματα που φτιάχνουν έναν απολύτως δικό τους κόσμο, όπου μπορείς να μπεις με όλο σου το είναι. 'Η καθόλου.

Είναι δύσκολο με λίγα λόγια να μεταφέρω την ιστορία με την οποία η συγγραφέας εκφέρει τον προβληματισμό της. Ισως αρκεί να αντιγράψω από το εξώφυλλο, πως «το κεντρικό πρόσωπο είναι ένας νέος άντρας χιλίων χρόνων, ένας σύγχρονος Ορφέας, που θα επιχειρήσει μια νέα κάθοδο στον Αδη να βρει την αγαπημένη του». Ομως δεν πρόκειται για ένα αφήγημα χωρίς πλοκή· για μια λογοτεχνικά γραμμένη πραγματεία. Εξαίρετη μυθιστορηματική δομή στερεώνει την αφηγούμενη ιστορία. Απλώς, η ιστορία αυτή είναι μια εσωτερική ιστορία. Που, παρ' όλο το εξωκοσμικό περιβάλλον στο οποίο όλο και περισσότερο μας παρασύρει, μια βαθιά γαλήνη μάς παρηγορεί κατά την ανάγνωσή της. Στηρίζεται και στηρίζει ένα μυστήριο , που πόρρω απέχει από τον εκφυλισμό της λέξης στην έννοια της «αποκάλυψης μιας έκπληξης», ή στο «θρίλερ» -τεχνικές που χρησιμοποιούν οι συγγραφείς των βιβλίων που ρουφιούνται. Στηρίζεται και στηρίζει το ορφικό μυστήριο. Την αέναη και αναπάντητη φιλοσοφική απορία.

Πρόκειται λοιπόν για ένα κλειστό και δύσκολο μυθιστόρημα, καταδικασμένο να μην επικοινωνήσει με πολύ κόσμο. Δεν πας ξυπόλυτος στ' αγκάθια. Είναι μεγάλο θράσος να θες να περπατήσεις σ' ένα τόσο πολύπλοκο, νοηματικά πλούσιο και συγγραφικά σύνθετο δημιούργημα, χωρίς να έχεις την υποδομή των όπλων για μια τέτοια εξερεύνηση της υπαρξιακής αγωνίας. Η Λαμπαδαρίδου - Πόθου χρησιμοποίησε τον ήρωά της για να την οδηγήσει σε μια εγγύτερη -ποτέ εγγύτατη και πλήρη- θέαση της αλήθειας, στρώνοντάς του το δρόμο της περιπέτειας με την τεράστια παιδεία της· με τη σαν χορδή ευαισθησία της· με το συλλογικό ασυνείδητο ολόκληρου του Ελληνισμού.

Γιατί, αν και στο εξώφυλλο μας μιλά για χιλιόχρονο ήρωα, το μουσικό Φοίβο Δαλέζιο του 2000, -αλλά και συναντιέται φυσικά, ρεαλιστικά, με μια καταπληκτική συγγραφική μαεστρία-, τον Φοίβο που ταυτίζεται με τον καβαλάρη Κωνσταντίνο, τον Κωνσταντή δηλαδή του δημοτικού τραγουδιού, η ζωή του διπλού αυτού προσώπου ξεκινά από τα αρχαιότατα χρόνια. Από τα βυθισμένα, μα όχι και χαμένα -το πέτρινο δέντρο είναι εκεί και ξέρει- χρόνια του ορφικού μυστηρίου. Οπου ο άντρας ψάχνει την αγαπημένη του στον Αδη. Οπου ο άνθρωπος ψάχνει τη μνήμη την αρχέγονη, την ψυχή του -«Τους δρόμους του μύθου», όπως μας λέει ένα από τα πρόσωπα του έργου.

Αυτή την εσωτερική, προαιώνια, συλλογική περιπέτεια μας διηγείται η συγγραφέας με τον Αγγελό της προπομπό, ψυχοπομπό, περατάρη, καβαλάρη, εξάγγελο, εξαφανιζόμενο κι επανεμφανιζόμενο, να καταργεί το χρόνο ώς το άπειρο. Οι λέξεις που χρησιμοποίησα δεν είναι δικές της. Ισως και να είναι όμως, αφού στην τωρινή ανάμνησή μου απ' το βιβλίο, έναν ολόκληρο χρόνο μετά την ανάγνωσή του, αυτές οι λέξεις μου ανέβηκαν στο νου. Γιατί, ετούτο το μεγάλο κάνουν τα σημαντικά βιβλία. Κινητοποιούν τη δική μας ευαισθησία, τα δικά μας διαβάσματα με τα σημαίνοντά τους. Και η Λαμπαδαρίδου - Πόθου έχει απ' την πρώτη κιόλας αράδα του μυθιστορήματός της ανοίξει τα χαρτιά των σημαινόντων της. Ο σύγχρονός μας μουσικός, που έρχεται να κουρνιάσει -για να ξεχάσει τα οδυνηρά πρόσκαιρα· για να θυμηθεί τα φωτεινά αιώνια- λέγεται «Φοίβος». Δηλαδή, «Απόλλων». Ερχεται σ' ένα μέρος που ονομάζεται «Αιδές» -τόπος του Αδη- μια μικρή πόλη κοντά στο ποτάμι με τους νάρκισσους. Ερχεται για να ξεχάσει την ερωμένη του, «το είδωλο της παραφροσύνης που ενσάρκωνε τη γερασμένη αντίληψη» και που λέγεται «Μόιρα».

Κατεβάστε τον τόνο. Δείτε μαζί του, με τη μνήμη, το χαμόγελο της Αλμας, μιας παλιότερης αγάπης. Της ψυχής. Είναι πολύ ενδιαφέροντα τα ονόματα που επιλέγονται για τους σύγχρονους, και μάλιστα Ευρωπαίους, φίλους του Φοίβου Δαλέζιου. Μα τα ονόματα δεν είναι τα μόνα σύμβολα που σηματοδοτούν την εσωτερική ιστορία. Φυτά, τοπία προσωποποιούνται και μιλούν. Η σύγχρονη πραγματικότητα με το Ιντερνετ, τις μουσικές που γράφονται, τις κινηματογραφικές ταινίες, τα πάρτι των διανοουμένων της μόδας μαρτυρούν ότι η τρίτη χιλιετία στηρίζεται σ' όλες τις προηγούμενες.

Δεν θέλω να τελειώσω τη μικρή τοποθέτησή μου στο μεγάλο αυτό βιβλίο δίχως να επισημάνω δύο ακόμα πράγματα: Πρώτον, την ύπαρξη «φαντάσματος» σε ελληνικό λογοτέχνημα. Με ένα φως, μια σαρκικότητα, που απουσιάζει από τα γοτθικά μυθιστορήματα. Κυρίως με την καθηλωτική ύπαρξη του ήχου. Ο καλπασμός. Ενας έφιππος Αγγελος. Ενας Διγενής Ακρίτας; Οπωσδήποτε ο Κωνσταντής. Το δεύτερο και τελευταίο: Θέλω να εξηγήσω τι εννοούσα λέγοντας «Ελληνισμός». Γιατί θεωρώ πολύ σημαντική την οπτική γωνία της Λαμπαδαρίδου - Πόθου πάνω στην αέναη παράδοση. Και να τονίσω πως ίχνος εθνικισμού ή αρχαιολατρίας δεν υπάρχει σ' αυτή την αναβίωσή της. Εδώ η ελληνικότητα είναι καθολικότητα. Ο Φοίβος Δαλέζιος μας έρχεται απ' το εξωτερικό, όπου έζησε πολλούς «παρισινούς Μαΐους». Το σκηνοθέτη φίλο του τον λένε Εκτορα· έτσι, για να επικαλεστώ, για τελευταία λέξη, μια δικιά της.



ΠΟΛΥ ΜΗΛΙΩΡΗ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 20/06/2003