Ο ιερός ποταμός

«Η βροχή δεν έλεγε να σταματήσει, είχα μουλιάσει, έτρεμα, όμως δεν έκανα βήμα. Στεκόμουν εκεί, ακίνητος, και κοίταζα το σάκο με τα οστά που κροταλούσαν περίεργα. Μικροί χείμαρροι πάνω στη γη παράσερναν δέντρα και θάμνους, κι εγώ σκεφτόμουν το χρησμό, "θα τα βρεις τη μέρα που θα βρέχει"...»


Ο Ιερός Ποταμός είναι η ανεξιχνίαστη διαδρομή της ψυχής από τις πηγές του μύθου ως τις μέρες μας.
Η διαδρομή της μυθικής, συνεχιζόμενης Περσεφόνης, με τη θαμπή μνήμη του Άδη, που θα συναντήσει στο δρόμο της τον άγιο με το ματωμένο ράσο.

Ένα μυθιστόρημα για τον έρωτα και για τον θάνατο, για τον χρόνο που γίνεται χρησμός, για το μαγικό στοιχείο που κρύβει την αλήθεια.
Πρόσωπα καθημερινά που βιώνουν τα γεγονότα ακατέργαστα, στην αρχετυπική τους ποίηση, να βρουν το νόημα που λάμπει ανεξιχνίαστο μέσα τους.

Ο Ιερός Ποταμός είναι ένα μαγικό ταξίδι από την ψυχή προς την ψυχή. Ένα ταξίδι προς εκείνο που δεν φαίνεται.


Ο Νάρκισσος Μαυρολέων επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο του, ύστερα από είκοσι ένα χρόνια, με σκοπό να πουλήσει το πατρικό του σπίτι και να ελευθερωθεί από μια παιδική ανάμνηση που σημάδεψε τη ζωή του.
Όμως το σπίτι τον παγιδεύει από αόρατους δρόμους. Κι ένας μυθικός ποταμός που περνά δίπλα του ζωντανεύει το μυστήριο που κρύβει.
Εκεί θα ζήσει τον έρωτα ενός παράξενου κοριτσιού, της Περσεφόνης, που θα τον οδηγήσει στα μυστικά μιας διαφορετικής αυτογνωσίας.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ενα εξαίσιο δείγμα ορφικής ποίησης μας χαρίζει η Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου στο τελευταίο μυθιστόρημά της. Ηδη στον Αγγελο της στάχτης η μουσική του Ορφέα υμνεί τον τάφο εν ζωή, το φαντασιακό ως πραγματικό, ανασυνθέτοντας το «Τραγούδι του νεκρού αδελφού». Στον Ιερό ποταμό ο μύθος ρέει από και προς τις πηγές του Αδη, ενώ η συγγραφέας συνεχίζει προηγούμενα έργα της, τα ξαναγράφει με το διάφανο μελάνι της και ακολουθεί την ίδια πάντα πορεία προς τη μύηση με μια ποιητική πεζογραφία όλο και πιο τελετουργική.

Στον Αγγελο της στάχτης ο Φοίβος, διάσημος μουσικοσυνθέτης, αγοράζει το παλιό αρχοντικό στις Αιδές, κοντά στις «Πύλες του αρχαίου Αδη». Στο νέο έργο ο Νάρκισσος, επιτυχημένος ψυχίατρος, επιστρέφει στην Αδωνίδα, τοπίο της παιδικής του ηλικίας και των επαναλαμβανόμενων ονείρων του, για να πουλήσει το κτήμα που κληρονόμησε από τον παππού του. Ανεξέλεγκτα συμβάντα ακολουθούν το ένα το άλλο και μας δείχνουν ότι όλα ήταν προδιαγεγραμμένα από την εποχή των μύθων και συγκεκριμένα του Πλούτωνα και της Περσεφόνης.



H συμπαντική μνήμη



Ο Νάρκισσος είναι σημαδεμένος με το μισό λουλούδι που φέρει το όνομά του. Με το άλλο μισό γεννήθηκε η Περσεφόνη, η κοπέλα που έβλεπε από μικρός στα όνειρά του, χωρίς να την έχει συναντήσει. Οταν αντιλαμβάνεται ότι είναι πραγματική, ο χρόνος του μεταμορφώνεται συνάμα σε ιερό ποταμό που κυλά και σε βέβηλη στιγμή που τον παγιδεύει. H έννοια της παγίδας επανέρχεται συχνά. Ωστόσο παγίδα δεν είναι μονάχα η συμπαντική μνήμη ή το πεπρωμένο· δεν είναι μονάχα ο χρόνος που τρέχει ή στέκεται ακίνητος. Είναι κυρίως η γραφή που κινείται μέσα στον χρόνο για να γίνει μυστική, μυητική. Ο γραπτός λόγος της Λαμπαδαρίδου είναι «ο αρχαίος ποταμός Ιέρως» (ο τωρινός «Αμίλητος»), που διασχίζει το κτήμα του Νάρκισσου, κάνει έρωτα με τα λουλούδια στις όχθες του, φουσκώνει, γίνεται φιλντισένιος, γεμίζει τα κενά της διάρκειας και υπόσχεται να μη στερέψει ποτέ.

Στην αρχαιότητα ο νάρκισσος συνδεόταν με τελετές μύησης στη λατρεία της Δήμητρας και της Περσεφόνης. H πρώτη αναφορά στην Περσεφόνη γίνεται εδώ ως κόρη του Κοσμά, άρα κοσμική (συμπαντική) Κόρη, που ταξιδεύει από τη γη στον Αδη. Στη μυθολογία το άρωμα του νάρκισσου μαγεύει την Περσεφόνη και την παρασύρει στον Κάτω Κόσμο. Εκεί ο Πλούτων της προσφέρει έναν κόκκο ροδιού, εξωτική αλλά ασήμαντη τροφή εκ πρώτης όψεως, για να την ξεγελάσει και να την κρατήσει στο δικό του βασίλειο. Στη μέση ενός ιερού γκρεμού, κοντά στο σημείο που ο Νάρκισσος θα ανακαλύψει τα οστά των αγίων, μια αγριοροδιά γεμάτη καρπούς περιμένει τους δύο ήρωες να τους θυμίσει ότι ξέφυγαν από την αρχαία λατρεία και ότι αρχίζει ένας νέος πόλεμος ανάμεσα στις δύο θρησκείες.

Μαζί με το ταξίδι μέσα στον ελληνικό χρόνο ο ψυχίατρος εμπλέκεται σε ένα ταξίδι μέσα στην ίδια την ψυχή του που τον οδηγεί στη γνώση. Ο Αγγελος της στάχτης περιέγραφε ένα αέναο παιχνίδι ανάμεσα στη μνήμη και στη γνώση. Ο Κωνσταντίνος, ο νεκρός αδελφός του δημοτικού τραγουδιού, ζει την προ χιλιετίας αλήθεια ως παρόν καθώς την αναγιγνώσκει στα σύμβολα γύρω του και μιλάει στον μουσικοσυνθέτη με αποδομητικό τρόπο αναβάλλοντας συνεχώς το νόημα των όσων λέγει. Και εδώ κανένας δεν αποκαλύπτει την αλήθεια στον Νάρκισσο: ο μοναχός Αυγουστίνος πεθαίνει πριν από την άφιξη του ήρωα· το χειρόγραφο του παππού του διαλύεται μόλις το πιάνει στα χέρια του· η Ισαβέλλα τού μιλάει με χρησμούς· η Περσεφόνη τού κρύβει το δικό της μισό του λουλουδιού. Τη γνώση την κατακτά μόνος του, αντλώντας από τη σοφία που κρύβει αιώνες μέσα του. H γραφή ανάγεται έτσι σε μύηση στα μυστήρια της Γνώσης και ενεργοποιεί την απόλυτη αλήθεια (α-λήθη), που μας προσκαλεί να ενωθούμε μαζί της.



Παρελθόν και τεχνολογία



Ο ήρωας μετακινείται από τη μνήμη του συλλογικού παρελθόντος στη σύγχρονη τεχνολογία, από το νερό της Λήθης στο delete του υπολογιστή, ενώ φθάνει στην ψυχή του μέσα από το σώμα του. Σώμα, θυμήσου... είναι ο καβαφικός τίτλος ενός άλλου μυθιστορήματος της συγγραφέως. Εν τούτοις στο νέο βιβλίο το σώμα δεν θυμάται απλώς: άρρηκτα δεμένο με το Σύμπαν, γνωρίζει το μέλλον. Ο ψυχίατρος χάνει την ψυχαναλυτική διάσταση της δικής του ψυχής μπροστά στην κοσμική της διάσταση. Το σώμα του μοιάζει να ζει στους αιώνες και να σκέπτεται. Οι ερωτικές σκηνές είναι όλες μια τελετουργία: μνήμη και ποίηση του σώματος.

Ο αφηγηματικός λόγος της συγγραφέως ακολουθεί τη ροή του ιερού ποταμού. Με την πρωτότυπη χρήση του ελεύθερου πλάγιου λόγου διατηρεί την ιδιότητα του «αμίλητου» αλλά και του άρρητου και, ενώ χτίζει μια ολόκληρη θεατρική σκηνή μέσα στη σκέψη του ήρωα, δημιουργεί μια ψυχαναλυτική διαδικασία που φθάνει ως τα βάθη του Εγώ, ως τα βάθη της πρωταρχικής σκέψης. Τα πράγματα επανέρχονται στις αρχετυπικές τους ρίζες. Τα παράθυρα γίνονται τα μάτια του σπιτιού και βλέπουν το μυστήριο, μεταβάλλονται σε άνοιγμα στο άγνωστο. Μια μαύρη λεύκα βρίσκεται έξω από το σπίτι από την αρχή του χρόνου παραπέμποντας στον μύθο του Ηρακλή, που συνδέεται με την κατάδυση στον Αδη. Το ιερό ποτάμι κυλά αντίστροφα αλλά και μέσα στο ποτάμι οι ήρωες βαδίζουν προς τα πίσω, σαν να θέλουν να επιστρέψουν σε μια ιερή πηγή ή ακόμη και στην αρχή του Σύμπαντος.

H Μαρία Λαμπαδαρίδου-Πόθου ζωντανεύει ξανά και ανανεώνει το ελληνικό φαντασιακό από τα χρόνια του μύθου ως την εποχή του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Αντικείμενα και ονόματα με συμβολική ισχύ φορτίζουν τον λόγο της και τον μεταμορφώνουν σε ποταμό που ρέει συνεχώς για να φθάσει σε μια ήρεμη θάλασσα (τον αναγνώστη) και να την αναταράξει. Τα βιβλία της, καθώς συμπυκνώνουν τη σοφία των αιώνων και τη δική της, είναι γραμμένα για να ξαναδιαβαστούν.



Ζωή Σαμαρά (καθηγήτρια της Θεωρίας της Λογοτεχνίας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 14-03-2004