0
Your Καλαθι
Ιταλική αναγέννηση
Τέχνη και κοινωνία-τέχνη και αρχαιότητα
Περιγραφή
[...] Το βιβλίο που έχετε στα χέρια σας είναι καρπός των μαθημάτων μου στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και σ' άλλες πανεπιστημιακές σχολές πάνω στην τέχνη της Αναγέννησης. Είναι μια εισαγωγή στην τέχνη, στο κοινωνικό της πλαίσιο και στον ορίζοντα του πολιτισμού αυτής της εποχής, που έθεσε τα θεμέλια της νεότερης ιστορίας του δυτικού κόσμου.
Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα
ΚΡΙΤΙΚΗ
«Ω αθάνατε Θεέ!» αναφωνεί με ενθουσιασμό το 1517 ο ολλανδός ουμανιστής Ερασμος. «Τι αιώνας βλέπω να ανοίγεται μπροστά μου! Πόσο θα ήθελα να ξανανιώσω!» Πρόκειται για έναν ενθουσιασμό που έκτοτε κυριεύει οποιονδήποτε καταγίνεται με τη θαυμαστή περίοδο που ονομάζουμε Αναγέννηση. Και πρόκειται βεβαίως για τον ίδιο ενθουσιασμό που κατορθώνει να μεταδώσει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα με το νέο βιβλίο της.
Στην αρχή, στην ίδια σελίδα, όπου συναντούμε και την επιθυμία του Ερασμου να ξανανιώσει, η συγγραφέας παραθέτει και ένα απόσπασμα από μια επιστολή (1492) του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Μαρσίλιο Φιτσίνο προς τον γερμανό ουμανιστή Πάουλ ντε Μίντελμπουργκ: «Αν επιτρέπεται να μιλούμε για μια χρυσή εποχή, αυτή ασφαλώς θα είναι εκείνη που γεννά χρυσά πνεύματα. Και το ότι αυτή η εποχή ταυτίζεται με τον αιώνα μας, ποιος μπορεί να το αμφισβητήσει βλέποντας τις θαυμαστές επινοήσεις του; [...]»
Στην Ιστορία κάθε τόσο συναντούμε «χρυσές εποχές». Είναι όμως σχεδόν αυτονόητο ότι η ομοιόμορφα «χρυσή» εικόνα που μας μεταδίδεται από τα βάθη των αιώνων δεν είναι παρά αποτέλεσμα της θολής ιστορικής εποπτείας που επιβάλλει η χρονική απόσταση. Σαν να μη φτάνει αυτό, οι περισσότεροι έχουμε μια ιδέα για τις «χρυσές» αυτές εποχές μόνο και μόνο επειδή τα πλέον εξέχοντα επιτεύγματα ορισμένων από τα «χρυσά πνεύματα» που τις οικοδόμησαν έχουν αντέξει στη φθορά του χρόνου. Ωστόσο, η πραγματικότητα των εποχών αυτών, όπως μπορεί να αναπαρασταθεί μέσα από τη μελέτη των πηγών, δίνει μάλλον διαφορετική εικόνα σε όποιον μπαίνει στον κόπο να την προσεγγίσει. Οχι ασφαλώς επειδή μειώνεται η σημασία των επιτευγμάτων αλλά επειδή βρίσκεται κανείς αντιμέτωπος με ένα τοπίο τόσο συγχυτικό που συνειδητοποιεί ότι οι «εποχές» διαδέχονται η μία την άλλη με τεράστια δυσκολία. Και εφόσον μια «εποχή» δεν είναι ποτέ στην πραγματικότητα αποτέλεσμα μιας ευθύγραμμης και διαφανούς διαδικασίας, ακόμη πιο απίθανο είναι να καταλήξει η ίδια ελεύθερη από παλινδρομήσεις και ανακολουθίες.
Διδακτικό σχεδιάγραμμα
Τη συγχυτική φύση του τοπίου της Αναγέννησης η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα τη ζωντανεύει έχοντας τούτο κυρίως κατά νου: να την αγαπήσουμε και εμείς, όπως, καθώς δηλώνει στην εισαγωγή της, την αγαπά η ίδια. Γι' αυτό και το βιβλίο της περισσότερο προσπαθεί να σαγηνεύσει παρά να εντυπωσιάσει με τον όγκο των πληροφοριών του (μολονότι όποιος εντρυφήσει στις σημειώσεις του τέλους θα ανακαλύψει ότι υπάρχουν άφθονες πρακτικές υποδείξεις για περαιτέρω μελέτη). Το βιβλίο λοιπόν δεν είναι ένα φτωχά εκλαϊκευμένο εγχειρίδιο· διαθέτει αξιοζήλευτη επιστημονική ακρίβεια, η οποία ωστόσο κάθε άλλο παρά αποκλείει τον μη ειδικό, καθ' ότι θα φανεί εξαιρετικά χρήσιμη σε όποιον επιθυμεί τρόπον τινά να βάλει σε σειρά τις σκόρπιες γνώσεις που έχει αποκτήσει. Στις σελίδες του, με την εύστοχα επιλεγμένη εικονογράφηση, θα συναντήσει κανείς ένα διδακτικό σχεδιάγραμμα της Αναγέννησης, στο οποίο εντάσσονται με σαφήνεια όλα τα κεντρικά ζητήματα του περίπλοκου αυτού φαινομένου: τα χρονικά του όρια και οι ιστορικές συνθήκες που το γέννησαν, η ανθρωποκεντρική κοσμοθεωρία του, η σχέση του με το αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πνεύμα, η τροφοδοσία του από τη βυζαντινή διανόηση, η συγγένεια αλλά και η διαφορά του με τα πιο περιορισμένα παρόμοια φαινόμενα του Μεσαίωνα, η ανανέωση της ζωγραφικής και της γλυπτικής τέχνης και η εδραίωσή τους πλάι στις άλλες τέχνες, η σχέση των τεχνών με τις κοινωνικές δομές αλλά και η θέση του αναγεννησιακού καλλιτέχνη στην κοινωνία της εποχής του.
Ο Θεός στον Αδάμ
Θα ήταν λάθος ωστόσο να αισθανθεί κανείς ότι πρόκειται για ένα βιβλίο με οξύ διδακτισμό, το οποίο θα τον κάνει να νιώσει σαν απροετοίμαστος μαθητής. Αντιθέτως, η γνώση που θα συναντήσει διαβάζοντάς το θα του ασκήσει τη γοητεία που αναδίδουν οι ίδιες οι πηγές: «Ποιος μπορεί» μαθαίνουμε ότι έγραψε στα 1474 και πάλι ο Μαρσίλιο Φιτσίνο «να αρνηθεί ότι ο άνθρωπος κατέχει σχεδόν το ίδιο πνεύμα με τον Κύριο του ουρανού; Και ποιος αρνιέται ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε να δημιουργήσει ακόμη και το Σύμπαν, αν είχε τα εργαλεία και τα υλικά, αφού ακόμη και τώρα το δημιουργεί, με διαφορετική βέβαια ύλη αλλά με τάξη τόσο συγγενική;». Και σε άλλο σημείο ο αναγνώστης θα βρεθεί αντιμέτωπος με το εξής ασύλληπτο κείμενο που συγγράφει ο νεαρός μαθητής του Φιτσίνο Πίκο ντέλα Μιράντολα: «"Σε τοποθέτησα στο κέντρο του κόσμου" είπε ο Θεός στον Αδάμ "για να μπορείς ευκολότερα να αγκαλιάζεις με το βλέμμα σου όλα όσα σε περιβάλλουν και να γνωρίσεις όλα όσα περικλείει ο κόσμος. Δημιούργησα ένα πλάσμα που δεν είναι ούτε ουράνιο ούτε γήινο ούτε θνητό ούτε αθάνατο. Θέλησα έτσι να σου δώσω τη δύναμη να πλάσεις μόνος σου τον εαυτό σου και να τον δαμάσεις. Μπορείς να κατέβεις ως το επίπεδο του άγριου ζώου και να υψωθείς ως τη θεότητα"».
Είναι το δίχως άλλο θετικό - και διόλου τυχαίο - το γεγονός ότι η κυκλοφορία του βιβλίου συμπίπτει με την έκθεση «Το φως του Απόλλωνα - Ιταλική Αναγέννηση και Ελλάδα» που φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη. Από αυτή την άποψη, μπορεί κανείς να δει το βιβλίο ως οδηγό για την έκθεση ή ως ευκαιρία να λύσει τυχόν απορίες που του δημιουργούν τα πολυάριθμα εκθέματα. Το βιβλίο όμως είναι κάτι περισσότερο από αυτό: είναι ένα ιδανικό παράδειγμα για το πώς ακόμη και τα πιο περίπλοκα ζητήματα της επιστήμης μπορούν να είναι συναρπαστικά για τον απλό αναγνώστη, αν μόνο τα αφηγηθεί κανείς με «τέχνη».
ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΖΕΝΑΚΟΣ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 22-02-2004
Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα
ΚΡΙΤΙΚΗ
«Ω αθάνατε Θεέ!» αναφωνεί με ενθουσιασμό το 1517 ο ολλανδός ουμανιστής Ερασμος. «Τι αιώνας βλέπω να ανοίγεται μπροστά μου! Πόσο θα ήθελα να ξανανιώσω!» Πρόκειται για έναν ενθουσιασμό που έκτοτε κυριεύει οποιονδήποτε καταγίνεται με τη θαυμαστή περίοδο που ονομάζουμε Αναγέννηση. Και πρόκειται βεβαίως για τον ίδιο ενθουσιασμό που κατορθώνει να μεταδώσει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα με το νέο βιβλίο της.
Στην αρχή, στην ίδια σελίδα, όπου συναντούμε και την επιθυμία του Ερασμου να ξανανιώσει, η συγγραφέας παραθέτει και ένα απόσπασμα από μια επιστολή (1492) του νεοπλατωνικού φιλοσόφου Μαρσίλιο Φιτσίνο προς τον γερμανό ουμανιστή Πάουλ ντε Μίντελμπουργκ: «Αν επιτρέπεται να μιλούμε για μια χρυσή εποχή, αυτή ασφαλώς θα είναι εκείνη που γεννά χρυσά πνεύματα. Και το ότι αυτή η εποχή ταυτίζεται με τον αιώνα μας, ποιος μπορεί να το αμφισβητήσει βλέποντας τις θαυμαστές επινοήσεις του; [...]»
Στην Ιστορία κάθε τόσο συναντούμε «χρυσές εποχές». Είναι όμως σχεδόν αυτονόητο ότι η ομοιόμορφα «χρυσή» εικόνα που μας μεταδίδεται από τα βάθη των αιώνων δεν είναι παρά αποτέλεσμα της θολής ιστορικής εποπτείας που επιβάλλει η χρονική απόσταση. Σαν να μη φτάνει αυτό, οι περισσότεροι έχουμε μια ιδέα για τις «χρυσές» αυτές εποχές μόνο και μόνο επειδή τα πλέον εξέχοντα επιτεύγματα ορισμένων από τα «χρυσά πνεύματα» που τις οικοδόμησαν έχουν αντέξει στη φθορά του χρόνου. Ωστόσο, η πραγματικότητα των εποχών αυτών, όπως μπορεί να αναπαρασταθεί μέσα από τη μελέτη των πηγών, δίνει μάλλον διαφορετική εικόνα σε όποιον μπαίνει στον κόπο να την προσεγγίσει. Οχι ασφαλώς επειδή μειώνεται η σημασία των επιτευγμάτων αλλά επειδή βρίσκεται κανείς αντιμέτωπος με ένα τοπίο τόσο συγχυτικό που συνειδητοποιεί ότι οι «εποχές» διαδέχονται η μία την άλλη με τεράστια δυσκολία. Και εφόσον μια «εποχή» δεν είναι ποτέ στην πραγματικότητα αποτέλεσμα μιας ευθύγραμμης και διαφανούς διαδικασίας, ακόμη πιο απίθανο είναι να καταλήξει η ίδια ελεύθερη από παλινδρομήσεις και ανακολουθίες.
Διδακτικό σχεδιάγραμμα
Τη συγχυτική φύση του τοπίου της Αναγέννησης η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα τη ζωντανεύει έχοντας τούτο κυρίως κατά νου: να την αγαπήσουμε και εμείς, όπως, καθώς δηλώνει στην εισαγωγή της, την αγαπά η ίδια. Γι' αυτό και το βιβλίο της περισσότερο προσπαθεί να σαγηνεύσει παρά να εντυπωσιάσει με τον όγκο των πληροφοριών του (μολονότι όποιος εντρυφήσει στις σημειώσεις του τέλους θα ανακαλύψει ότι υπάρχουν άφθονες πρακτικές υποδείξεις για περαιτέρω μελέτη). Το βιβλίο λοιπόν δεν είναι ένα φτωχά εκλαϊκευμένο εγχειρίδιο· διαθέτει αξιοζήλευτη επιστημονική ακρίβεια, η οποία ωστόσο κάθε άλλο παρά αποκλείει τον μη ειδικό, καθ' ότι θα φανεί εξαιρετικά χρήσιμη σε όποιον επιθυμεί τρόπον τινά να βάλει σε σειρά τις σκόρπιες γνώσεις που έχει αποκτήσει. Στις σελίδες του, με την εύστοχα επιλεγμένη εικονογράφηση, θα συναντήσει κανείς ένα διδακτικό σχεδιάγραμμα της Αναγέννησης, στο οποίο εντάσσονται με σαφήνεια όλα τα κεντρικά ζητήματα του περίπλοκου αυτού φαινομένου: τα χρονικά του όρια και οι ιστορικές συνθήκες που το γέννησαν, η ανθρωποκεντρική κοσμοθεωρία του, η σχέση του με το αρχαίο ελληνικό και ρωμαϊκό πνεύμα, η τροφοδοσία του από τη βυζαντινή διανόηση, η συγγένεια αλλά και η διαφορά του με τα πιο περιορισμένα παρόμοια φαινόμενα του Μεσαίωνα, η ανανέωση της ζωγραφικής και της γλυπτικής τέχνης και η εδραίωσή τους πλάι στις άλλες τέχνες, η σχέση των τεχνών με τις κοινωνικές δομές αλλά και η θέση του αναγεννησιακού καλλιτέχνη στην κοινωνία της εποχής του.
Ο Θεός στον Αδάμ
Θα ήταν λάθος ωστόσο να αισθανθεί κανείς ότι πρόκειται για ένα βιβλίο με οξύ διδακτισμό, το οποίο θα τον κάνει να νιώσει σαν απροετοίμαστος μαθητής. Αντιθέτως, η γνώση που θα συναντήσει διαβάζοντάς το θα του ασκήσει τη γοητεία που αναδίδουν οι ίδιες οι πηγές: «Ποιος μπορεί» μαθαίνουμε ότι έγραψε στα 1474 και πάλι ο Μαρσίλιο Φιτσίνο «να αρνηθεί ότι ο άνθρωπος κατέχει σχεδόν το ίδιο πνεύμα με τον Κύριο του ουρανού; Και ποιος αρνιέται ότι ο άνθρωπος θα μπορούσε να δημιουργήσει ακόμη και το Σύμπαν, αν είχε τα εργαλεία και τα υλικά, αφού ακόμη και τώρα το δημιουργεί, με διαφορετική βέβαια ύλη αλλά με τάξη τόσο συγγενική;». Και σε άλλο σημείο ο αναγνώστης θα βρεθεί αντιμέτωπος με το εξής ασύλληπτο κείμενο που συγγράφει ο νεαρός μαθητής του Φιτσίνο Πίκο ντέλα Μιράντολα: «"Σε τοποθέτησα στο κέντρο του κόσμου" είπε ο Θεός στον Αδάμ "για να μπορείς ευκολότερα να αγκαλιάζεις με το βλέμμα σου όλα όσα σε περιβάλλουν και να γνωρίσεις όλα όσα περικλείει ο κόσμος. Δημιούργησα ένα πλάσμα που δεν είναι ούτε ουράνιο ούτε γήινο ούτε θνητό ούτε αθάνατο. Θέλησα έτσι να σου δώσω τη δύναμη να πλάσεις μόνος σου τον εαυτό σου και να τον δαμάσεις. Μπορείς να κατέβεις ως το επίπεδο του άγριου ζώου και να υψωθείς ως τη θεότητα"».
Είναι το δίχως άλλο θετικό - και διόλου τυχαίο - το γεγονός ότι η κυκλοφορία του βιβλίου συμπίπτει με την έκθεση «Το φως του Απόλλωνα - Ιταλική Αναγέννηση και Ελλάδα» που φιλοξενείται στην Εθνική Πινακοθήκη. Από αυτή την άποψη, μπορεί κανείς να δει το βιβλίο ως οδηγό για την έκθεση ή ως ευκαιρία να λύσει τυχόν απορίες που του δημιουργούν τα πολυάριθμα εκθέματα. Το βιβλίο όμως είναι κάτι περισσότερο από αυτό: είναι ένα ιδανικό παράδειγμα για το πώς ακόμη και τα πιο περίπλοκα ζητήματα της επιστήμης μπορούν να είναι συναρπαστικά για τον απλό αναγνώστη, αν μόνο τα αφηγηθεί κανείς με «τέχνη».
ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΣ ΖΕΝΑΚΟΣ
ΤΟ ΒΗΜΑ, 22-02-2004
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
