Κατ εικόνα σου

Μια συναρπαστική όσο και δραματική ιστορία αποκαλύπτει τις ακρότητες για τις οποίες είναι ικανός ένας άνθρωπος που αγαπάει παθιασμένα. Ένας νεαρός γιατρός είναι αποφασισμένος να ξεπεράσει τα όρια για να χαρίσει στη γυναίκα που λατρεύει το παιδί που εκείνη δεν μπορεί να αποκτήσει. Όμως τα πράγματα θα εξελιχθούν απρόβλεπτα. Οι εξελίξεις της επιστήμης (κλωνοποίηση) στα χέρια ενός ερωτευμένου άντρα γίνονται όπλο και ταυτόχρονα μπούμερανγκ στην επιδίωξη της απόλυτης ευτυχίας. Ένα συγκλονιστικό μυθιστόρημα για τα ηθικά διλήμματα της επιστημονικής εξέλιξης, επίκαιρο σήμερα όσο ποτέ.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Πού εντοπίζεται η ταυτότητα ενός ατόμου; Είναι μια αδιαμφισβήτητη εγγενής ποιότητα συνδεδεμένη με τη γενετική κληρονομικότητα, μοναδική και γι' αυτό αδιαπραγμάτευτη, ή είναι μια κατασκευή, μια έννοια σχετική που σημαίνει πως δεν είναι μια εγγενής ποιότητα αλλά παρουσιάζεται στις σχέσεις του ανθρώπου με τους άλλους και το περιβάλλον; Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, η ταυτότητα σηματοδοτεί την απόσταση του ατόμου από τους άλλους, δεν αναφέρεται στην εσωτερική ζωή αλλά σε ένα σύστημα διαφορών μέσα από το οποίο κατασκευάζεται η ατομικότητα. Για να εξετάσει τα θεμελιακά ζητήματα ταυτότητας και τους τρόπους κατασκευής της, η Γαλλίδα συγγραφέας, Λουίζ Λαμπρίς χρησιμοποιεί την κλωνοποίηση ως μεταφορά ώστε να εξερευνήσει την πορεία δυο όντων πανομοιότυπων αλλά όχι ταυτόσημων. Η κλωνοποίηση παρουσιάζεται ως η δυνατότητα να δοθεί σε μια ανθρώπινη ύπαρξη μια «δεύτερη ευκαιρία» για να επέμβει δημιουργικά στην ταυτότητά του.

Με τη βοήθεια της βιογενετικής αυξάνονται οι «πιθανότητες του εαυτού» και διευρύνονται τα όρια του γενετικού ντετερμινισμού. Αυτή η καινούργια δυνατότητα της επιστήμης συνιστά μια ιλιγγιώδη επανάσταση της σκέψης και της συνείδησης, μια και κάτι τέτοιο αφαιρεί την εγκαθιδρυμένη αντίληψη για τη μοναδικότητα του ατόμου, το οποίο παύει να είναι ένα πεπερασμένο ον και μπορεί να γίνει κομμάτι του εαυτού του.

Η Λ. δημιουργεί έναν ήρωα, γιατρό, με δεινές αφηγηματικές ικανότητες, που μέσα από μια αφήγηση/εξομολόγηση, πασχίζει να ανασυνθέσει κι αυτός με τη σειρά του την ταυτότητά του. Χρησιμοποιώντας το λόγο προσπαθεί να ερμηνεύσει την ύπαρξή του, συλλέγοντας γεγονότα/ κλειδιά της ζωής του, που τα οργανώνει σύμφωνα με τις κοινά αποδεκτές αρχές της αφήγησης. Η αφήγηση στη Λ. υπηρετεί την καταγραφή της εμπειρίας αλλά ταυτόχρονα είναι και μια απόπειρα διαφυγής από τον πόνο, ενώ ο ήρωάς της διαθέτει μια αρχαϊκή ευαισθησία καθώς, παρουσιάζοντας την ιστορία του, απομονώνει κομμάτια από το «δωμάτιο του τρόμου» που υπήρξε η ζωή του. Τα γεγονότα του μυθιστορήματος εστιάζονται κυρίως στα συναισθήματα ενώ ταυτόχρονα παρακολουθούμε την πορεία της επιθυμίας του για την απεγνωσμένη αναζήτηση της αγάπης.



Ενας ήρωας κατ' εικόνα μας



Ο Ζαν, ήρωας της Λ. μέσα από τον οποίο παρουσιάζεται και η σχέση λογοτεχνίας και ζωής, διαθέτει τα στοιχεία εκείνα που μας κάνει να τον συμπαθήσουμε και να συμπάσχουμε. Αν αποπειραθούμε να ανιχνεύσουμε το τι τον κάνει τόσο προσιτό, βλέπουμε πως οι λόγοι είναι οι ίδιοι με τους λόγους που δημιουργούν συμπάθεια και οικειότητα και στη ζωή. Στο μυθιστόρημα όπως και στη ζωή ευκολότερα συμπαθούμε εκείνους που μας δίνουν πληροφορίες για την εσωτερική τους πραγματικότητα, τα κίνητρα, τους φόβους τους, όταν διακρίνουμε τη λανθασμένη εικόνα των άλλων και μέσα από την αδιαμεσολάβητη πρόσβαση στη σκέψη των χαρακτήρων, δημιουργείται η συμπάθεια κι η οικειότητα, ακόμα και όταν πρόκειται για κάποιον που διέπραξε μια ειδεχθή πράξη.

Ο ήρωας του «Κατ' εικόνα σου» θυμίζει τραγικούς ήρωες της κλασικής λογοτεχνίας με τα ανυπέρβλητα ηθικά διλήμματά του, τη συνεχή εσωτερική του πάλη, και μια βαθιά γνώση των κινήτρων του, γνώση που δεν είναι προϊόν μιας ορθολογικής κατανόησης αλλά μια βαθιάς αίσθησης των καταστάσεων, η οποία ρυθμίζει και συντροφεύει τη ζωή του.

Ο Ζαν διαθέτει την ικανότητα βαθιάς ενδοσκόπησης, υποφέρει από την ταχύτητα των εσωτερικών του ρυθμών, ξένος από το περιβάλλον του καθώς τονίζεται συνεχώς η διαφορά του, αγωνιά και πασχίζει συνεχώς να αποσπάσει την αγάπη που στερήθηκε από τους γονείς του, ένας άντρας με έντονα θηλυκές ιδιότητες, που περιμένει το τέλος του στη φυλακή (όπου και κρατείται για μια αποτρόπαια πράξη την οποία και μαθαίνουμε στο τέλος του βιβλίου), επιδιδόμενος στην κατασκευή μιας αφήγησης που γράφει και παραδίδει ανά κεφάλαιο στο μοναδικό πλάσμα που προσφέρεται για επικοινωνία, τη δικηγόρο του. Μέσα από την εξομολόγησή του παρουσιάζονται οι πλέον σύνθετοι μηχανισμοί του υποσυνείδητου, υπόγεια συναισθήματα που φθάνουν στη ρίζα της ανθρώπινης ύπαρξης, ο φόβος του θανάτου, η αγωνία για την παροχή μιας δεύτερης ευκαιρίας στην ευτυχία και οι απέλπιδες προσπάθειες απόσπασης στιγμών γαλήνης από ένα σκοτεινό πεπρωμένο.



Διπλή κλωνοποίηση



Οταν ο Ζαν γνώρισε τη Φρανσουάζ ήταν 18 ετών και έχοντας αφήσει το σπίτι του στη Νορμανδία έρχεται στο Παρίσι για να σπουδάσει ιατρική. Γιος αγράμματων αγροτών ήθελε να ξεφύγει από το επαρχιακό παρελθόν του και τη μίζερη ζωή του ανάμεσα σε δυο σκληρούς γονείς και μια αδελφή, όμορφη αλλά καθυστερημένη πνευματικά. Η Φρανσουάζ, μια νεαρή χήρα, δέκα χρόνια μεγαλύτερη του, τον φρόντισε και τον βοήθησε να σπουδάσει, τον έμαθε επίσης να αγαπάει και να δέχεται την αγάπη, καθώς σύντομα αναπτύχθηκε μεταξύ τους ένας δυνατός ερωτικός δεσμός. Μετά το τέλος των σπουδών του έχοντας επιλέξει να ακολουθήσει την έρευνα και την επιστημονική καινοτομία και αφού έχει διαρρήξει κάθε δεσμό με το παρελθόν του, παντρεύεται τη Φρανσουάζ. Η ευτυχία τους για να συμπληρωθεί χρειάζεται ένα παιδί, το οποίο δεν μπορούν να αποκτήσουν με ορθόδοξους τρόπους γιατί η Φρανσουάζ δεν μπορεί να συλλάβει.

Τότε ο Ζαν τολμάει να υπερβεί τους νόμους του ανθρώπινου είδους, επιστρατεύει τις γνώσεις του στην επιστημονική καινοτομία και στα επιτεύγματα της βιοϊατρικής, και στο πλαίσιο ενός ιατρικού πειράματος, παρακάμπτοντας την ιατρική δεοντολογία, με τη βοήθεια δύο συναδέλφων του, εν αγνοία της ίδιας της Φρανσουάζ, της χαρίζει μια κόρη, τη Φρανς, που είναι ο κλώνος της.

Ο Ζαν πιστεύει πως προσφέρει στη γυναίκα που αγαπάει μια δεύτερη ζωή, ενώ ο ίδιος αγαπάει το δημιούργημά του σαν έργο τέχνης, ενσάρκωση του έρωτά του για τη ζωή και τη Φρανσουάζ. Η Φρανς είναι το μοναδικό πλάσμα που τον δικαιώνει αλλά ταυτόχρονα κυριεύεται και από ανησυχία για την εξέλιξή της γιατί δεν είναι σε θέση να γνωρίζει τις μελλοντικές απαντήσεις της φύσης.

Τα πρώτα χρόνια τού δίνεται η ευκαιρία να παρατηρήσει πώς η Φρανς, που είναι κατά κόσμο κόρη του ενώ επιστημονικά είναι κλώνος της γυναίκας του, ενσαρκώνει τις δυνατότητες της βιογενετικής να εξερευνήσει τις πιθανότητες του εαυτού και να επέμβει στην έννοια της μοναδικότητας της ταυτότητας. Μέσα από τη Φρανς παρουσιάζονται οι εαυτοί σε άλλη χρονική στιγμή, ένα πλάσμα που είναι ο εαυτός της Φρανσουάζ αλλά με άλλη ταυτότητα.

Το νέο πλάσμα/αντίγραφο, που ήρθε στη ζωή με μια απλή αντικατάσταση κυττάρων, προσφέρει νέες δυνατότητες, ανοίγοντας ιλιγγιώδεις προοπτικές για τον τρόπο κατασκευής της ταυτότητας. Η Φρανσουάζ στην ουσία, ανατρέφοντας τη μικρή Φρανς, ανατρέφει τον εαυτό της, και είναι φυσικά ιδιαίτερα επιεικής, δίνοντας την ευκαιρία να αναπτυχθούν πλευρές της προσωπικότητάς της που δεν της είχαν παράσχει οι δικοί της γονείς· έτσι, παρά την εξωτερική ομοιότητα, και παρά το ταυτόσημο γενετικό κεφάλαιο προκύπτει ένα διαφορετικό πλάσμα με δική του ιστορία: «Η ταυτότητα ενός ανθρώπινου πλάσματος είναι λιγότερο το αποτέλεσμα του γενετικού κεφαλαίου και περισσότερο της ιστορίας του -των σχέσεών του με τους συγγενείς του, με το περιβάλλον του- και του τρόπου με τον οποίο το ίδιο, αργότερα, διαχειρίζεται την πρώιμη ιστορία του, οι πιθανές παραλλαγές του περιβάλλοντος προσθέτουν απίστευτα πολλές δυνατότητες εξέλιξης», ομολογεί ο ήρωας τονίζοντας πως, έστω κι αν έχουμε μια μονάχα ύπαρξη, έχουμε τόσες ταυτότητες όσες μάς δοθεί η ευκαιρία να αναπτύξουμε.

Αργότερα, έπειτα από μια τραγική εξέλιξη των γεγονότων, ο Ζαν θα επιχειρήσει να ανασυνθέσει τη ζωή του μέσα από την αφήγηση η οποία είναι η δική του «δεύτερη ευκαιρία», μια προσπάθεια κλωνοποίησης της εμπειρίας, μια απόπειρα απόδοσης νοήματος στα γεγονότα που τον συνάντησαν και μια περιγραφή της ιστορίας του, ώστε να δοθεί μια ερμηνεία, μια κατανόηση της διαδοχής των συμβάντων ώστε να μπορέσει να αναλάβει το φορτίο του πόνου. Αποδίδοντας νόημα σε μια σειρά γεγονότων που φαινομενικά το στερούνται, ξαναχτίζοντας την ίδια τη ζωή με την αφήγηση, γράφοντας την ιστορία του σαν μυθιστόρημα (έστω κι αν δεν βρεθεί ο ιστός που τα ενώνει) προσφέρεται περισσότερη αλήθεια από την πραγματικότητα που συνεχώς διαφεύγει.

Με την αφηγηματική «κλωνοποίηση» της εμπειρίας μπορούν να συνυπάρξουν το πρωτογενές βίωμα και η μετουσίωσή του, η θέασή του μέσα στο χρόνο, οι διαστάσεις του και οι επιδράσεις του, και έτσι να περάσει στη σφαίρα της τέχνης.

Η μετάφραση προσεγμένη, με γλώσσα που μεταφέρει το δραματικό παλμό του πρωτότυπου, που θυμίζει καλές στιγμές της λογοτεχνίας.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 11/01/2002