Οι κατά μόνας ηδονές

Στα χέρια σας κρατάτε την πρώτη πολιτισμική ιστορία που γράφτηκε για την πιο κοινή πολιτισμική πρακτική του κόσμου: τον αυνανισμό. [...]







ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο αυνανισμός εφευρέθηκε στα χρόνια του Ρουσό. Μπορεί να ήταν κοινή πρακτική από την εποχή των σπηλαίων, αλλά «το 1712 ή κάπου εκεί γύρω» επινοήθηκε σαν αρρώστια από τον ανώνυμο συγγραφέα ενός φυλλαδίου με τίτλο Ονανία ή το αποκρουστικό αμάρτημα της μόλυνσης του εαυτού και όλες οι τρομακτικές συνέπειές του, εξεταζομένων αμφοτέρων των φύλων, με συμβουλές για το πνεύμα και το σώμα προς όσους έχουν ήδη αυτοτραυματιστεί από τούτη την αποτρόπαιη πρακτική. Οσο μακροσκελής ήταν η αναγγελία τόσο περιορισμένο το περιεχόμενο που την ακολουθούσε. Η δουλειά όμως είχε γίνει. Κατονομαζόταν όχι μόνο ένα παράπτωμα αλλά - για τον συγγραφέα - «μια ολότελα νεωτερική και σχεδόν οικουμενική μηχανή παραγωγής ενοχών, ντροπής και άγχους». Σήμερα, που τον ρόλο αυτόν ανέλαβε πολύ πιο δραστικά το AIDS, ήρθε η ώρα να απενοχοποιήσουμε τουλάχιστον τον αυνανισμό. Ο Thomas W. Laqueur, καθηγητής Ιστορίας του Φύλου και της Σεξουαλικότητας στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια, μας εφοδίασε το 2003 με μια μεστή πραγματεία περί αθωότητας του αυνανισμού και ευπάθειας των ερμηνειών του.

Κατ' αρχάς η λέξη δεν προέρχεται από τη Βίβλο. Αυτή η διαδεδομένη πλάνη οφείλεται και πάλι στην κατεργαριά του εν λόγω ανωνύμου συγγραφέα του 1712. Εκείνος επινόησε τον συσχετισμό της συγκεκριμένης πράξης με την αφήγηση της Γένεσης που μιλούσε για τον Αυνάν, ο οποίος προτίμησε να ρίξει το σπέρμα του στη γη αντί στη γυναίκα του νεκρού αδελφού του και έμεινε στον τόπο. Και ενώ ο Αυνάν έπρεπε να γίνει το σύμβολο του ήθους, κατέληξε ο νονός μιας βδελυρής πρακτικής, του ονανισμού: «Η νέα αμαρτία, όπως υποδεικνύει ο συγγραφέας, έχει την ίδια τρομερή συνέπεια που είχε κι εκείνη της Παλαιάς Διαθήκης: τον θάνατο».



Στυλιαρότερψις



Καθώς ουδέποτε είχε εμφανείς επιπτώσεις, το θέμα πέρασε κατ' αρχάς ασχολίαστο από την αρχαιότητα. Δεν είναι λίγες οι παρόμοιες σκηνές στην αγγειογραφία. «Σε μια μελανόμορφη αρύβαλλο του Νεάρχου τρεις καθιστοί σάτυροι ζυμώνουν με τα χέρια το τεράστιο πέος τους που είναι σε στύση». Μαθαίνουμε και τα ονόματά τους: είναι ο Τερπέκυλος ο «στυλιαρότερψις», ο Δόφιος και ο Ψώλας. Οι συγκεκριμένοι σάτυροι χρησιμοποιούν και τα δυο τους χέρια, άλλοι όμως χρησιμοποιούν μόνο το ένα. Αντίστοιχες παραστάσεις στην ελληνιστική εποχή παρουσιάζουν τους αυνανιζόμενους να είναι χοντροκομμένοι ή παραμορφωμένοι, και ίσως εκεί πρέπει να αναζητηθεί η απαρχή της έννοιας αυνανισμός. Οσον αφορά την αγγλική λέξη masturbation, μπορεί να εμφανίζεται για πρώτη φορά στα Επιγράμματα του Μαρτιάλη το 84 ή το 103 μ.Χ., αλλά και πάλι είναι σε δύο μόνο προτάσεις και στη συνέχεια σχεδόν εξαφανίζεται από τη λατινική γραμματεία. Ακόμη και στον Μεσαίωνα, οπότε αναδείχθηκε ο γυναικείος αυτοερωτισμός ως αυτόνομο πρόβλημα, ο αυνανισμός στο σύνολό του έκανε ένα πέρασμα μόνο. Μέσα στο κύμα της αυστηρότητας που είχε επικρατήσει τότε το κακό με τον αυτοερωτισμό ήταν ότι πιθανόν να οδηγούσε σε κανονική σεξουαλική πράξη, που ήταν ακόμη πιο περίπλοκο ζήτημα από ψυχολογική ή κοινωνική άποψη. Η σεξουαλική επιθυμία κατανοούνταν κατά βάση «ως καούρα και φαγούρα, ως ερεθισμό τον οποίο προκαλούσε η έντονη ζύμωση των σωματικών πλεονασμάτων που απαιτούσαν να αποδεσμευτούν». Ο αυνανισμός σε αυτή την περίπτωση συνιστούσε μικρότερη αποχαλίνωση.



Η ιδιωτικότητα



Είναι φανερό ότι στην προϊστορία του ζητήματος θα βρούμε μόνο «το τι δεν συνέβη». Το ερώτημα είναι πλέον ποιο ακριβώς στοιχείο του αυνανισμού έγινε τόσο απειλητικό στη χαραυγή του Διαφωτισμού. «Δεν ήταν βεβαίως η αύξηση της συχνότητάς του (...) ούτε η απώλεια πολύτιμου σπέρματος (...)» αρχίζει να εξετάζει τα δεδομένα ο συγγραφέας, προτού καταλήξει στη λύση του αινίγματος: «Χρειάζεται απλώς να κατανοήσουμε τον λόγο για τον οποίο μετατράπηκαν σε μείζον πρόβλημα τα στοιχεία που συγκρότησαν τον πυρήνα του - δηλαδή η φαντασία, η υπερβολή, η μοναξιά και η ιδιωτικότητα». Και δεν είναι καθόλου παράξενο ότι οι ίδιες ιδιότητες που ενόχλησαν τόσο πολύ τους επικριτές του αυνανισμού τον 18ο αιώνα επιβίωσαν ως σήμερα. Φυσιολογική ενασχόληση δεν έγινε ποτέ ξανά.

Καταλυτικό ρόλο έπαιξε στη σύγχρονη εποχή και ο Φρόιντ, ο οποίος ενέταξε τον αυνανισμό στο πλαίσιο της παιδικής σεξουαλικότητας. Για τους ενηλίκους και τη φαινομενικά ιδιωτική υπόθεση του αυτοερωτισμού ο ψυχαναλυτής επεφύλασσε μια έκπληξη. Η εντύπωση πως είχαν διαπράξει ατόπημα δίχως μάρτυρες ήταν σφαλερή: «Εύκολα διαπράττεται το έγκλημα αλλά δύσκολα σβήνονται τα ίχνη του. Η μυστικότητα και η ατιμωρησία είναι και οι δύο απατηλές». Καθώς το ζήτημα μετακόμισε στο προσκήνιο της ηθικής μιας νέας αστικής τάξης, γιατροί, φιλόσοφοι, ραβίνοι, θεολόγοι και ιεροκήρυκες άρχισαν να διογκώνουν τη σπουδαιότητα του θέματος. Ετσι το νέο αμάρτημα του 1712 απέκτησε τη δική του αξία, αυτήν της σχεδιασμένης αστυνόμευσης της φαντασίας, της επιθυμίας και του εαυτού. Και παραμένει ως σήμερα «ο βραχνάς μιας συνείδησης λαβωμένης» - όπως περίπου είχε περιγραφεί στο ύποπτο Ονανία, όπου ο αφηγητής σύστηνε στους αναγνώστες ως και φάρμακα με σπουδαία αποτελεσματικότητα.

Οι σουρεαλιστές που πρέσβευσαν την απελευθέρωση από τις «φυλακές» της ψυχής, η μεταγενέστερη πολεμική κατά του Φρόιντ, ο φεμινισμός και η «επαναστατική λεσβιακή πολιτική» που ακολούθησαν δεν μπόρεσαν να οδηγήσουν σε ουσιαστική μεταβολή της κοινής πεποίθησης.



Οι λιμπερτίνοι



Απλώς τώρα πια «αντίπαλος δεν ήταν μόνον - όχι αποκλειστικά τουλάχιστον - η Εκκλησία, η οικογένεια και η συμβατική ηθική, όπως συνέβαινε με τους λιμπερτίνους, τους σοσιαλιστές, τους νεομαλθουσιανούς και όσους συμμερίζονταν παρόμοιες απόψεις, αλλά η ετεροσεξιστική τάξη στο σύνολό της, η οποία υποστήριζε μια βίαιη και καταπιεστική εκδοχή του ανδρισμού». Η τέχνη μόνο αντιστάθηκε με ποικίλες θεματικές χειραφέτησης από τον μύθο της βλαβερής παρέκκλισης. Στην καθημερινή ζωή οικτίρουμε ακόμη τους εαυτούς μας για μια τέτοια ανωμαλία περίπου σαν τον Ρουσό. Ο κατά μόνας έρωτας παραμένει, όπως και παλιά, «το σταυροδρόμι όπου άνδρες και γυναίκες, αγόρια και κορίτσια, μπορούσαν να πάρουν τρομερά λάθος δρόμο, όπου χωρίς προσεκτική επίβλεψη και διδασκαλία θα επέλεγαν το λάθος είδος μοναξιάς, το λάθος είδος απόλαυσης, το λάθος είδος φαντασίας, το λάθος είδος αναμέτρησης με τον μύχιο εαυτό τους». Ακόμη και ο νεαρός Βιτγκενστάιν, «ενώ βρισκόταν στο Ανατολικό Μέτωπο του Μεγάλου Πολέμου, κατατρυχόταν από ηθική αγωνία επειδή αυνανίστηκε ενώ γύρω του βασίλευαν ο θάνατος και η αιματοχυσία».

Η μοναδική σωτηρία - και το τέλος της συγκεκριμένης ιστορίας - εκτυλίσσεται και πάλι στο Διαδίκτυο. «Εκατοντάδες χιλιάδες πορνογραφικές ιστοσελίδες ικανοποιούν όποια αυνανιστική φαντασίωση μπορεί να διανοηθεί κανείς. (...) Ποιοι ακριβώς τα διαβάζουν αυτά και τι κάνουν όταν ασχολούνται μαζί τους, αυτό δεν το γνωρίζουμε. Γνωρίζουμε όμως με βεβαιότητα ότι ο κυβερνοχώρος έχει διευρύνει απεριόριστα τη συζήτηση και επέτρεψε να δημιουργηθεί μια κοινότητα ερωτισμού η οποία δεν περιορίζει εύκολα τις επιθυμίες της στα εξουσιαστικά όρια που συγκροτήθηκαν το 1712 ή κάπου εκεί γύρω». Ευτυχώς γιατί εκτός κυβερνοχώρου οι περιορισμοί και τα εξουσιαστικά όρια έχουν πολλαπλασιαστεί.



ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ

Το ΒΗΜΑ, 11/02/2007