Εραστές, ευτυχισμένοι εραστές

Στην έντονα αυτοβιογραφική νουβέλα Εραστές, ευτυχισμένοι εραστές..., γραμμένη σε εποχή που ο Βαλερύ Λαρμπώ είναι ενθουσιασμένος από τον εσωτερικό μονόλογο του Τζέημς Τζόυς, ο συγγραφέας, ώριμος πια, μοιάζει ν' αναπολεί με νοσταλγία τη νεανική του ζωή.
Ένας νεαρός άντρας μιλάει σ' ένα ξενοδοχείο της Νότιας Γαλλίας. Δύο κορίτσια, αποκαμωμένα από την ηδονή και τη σαμπάνια, κοιμούνται στο διπλανό δωμάτιο. Υπήρξε εραστής της μιας, έχει παίξει με την άλλη, κι έχει παρακολουθήσει τους μεταξύ τους έρωτες: Όλες αυτές τις αναμνήσεις τις ανακαλεί την ώρα που σκέφτεται μιαν άλλη γυναίκα, απούσα μεν αλλά, αναμφίβολα, τη μόνη αληθινή.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Βαλερί Λαρμπό (1881-1957) έγινε γνωστός, πρώτα απ' όλα, για τον ήρωά του, τον Α.Ο. Μπάρναμουθ, και, δεύτερον, για τη φιλία του και τη σχέση του με τον Τζόις (εκτός των άλλων, είναι αυτός που σύστησε τον Ιρλανδό συγγραφέα στο παρισινό κοινό και ήταν ο επιμελητής της πρώτης μετάφρασης του «Οδυσσέα» στα γαλλικά). Δεν ξέρουμε αν αυτά είναι καλή ή κακή μοίρα για έναν συγγραφέα, όμως το σίγουρο είναι πως ο Λαρμπό υπήρξε μία από κείνες τις σεμνές, καλλιεργημένες και ευγενικές φυσιογνωμίες, που χωρίς αυτές η συγχρονική εικόνα κάθε λογοτεχνικού συστήματος μένει ατελής ή αλλοιωμένη.


Οι «Εραστές», που ο τίτλος τους, δάνειος από στίχο του Λα Φοντέν, παραπέμπει στο κλίμα που επικρατούσε στα παρισινά και ευρωπαϊκά γράμματα κατά το Μεσοπόλεμο, είναι το ένα τρίτο μιας τριλογίας του συγγραφέα, που τη συνθέτουν ομόθεμες νουβέλες -ο όρος δεν είναι ακριβής- με θέμα τον έρωτα και το κάλλος στη γενικότερη δυνατή εκδοχή τους.


Εδώ ο Λαρμπό ξετυλίγει έναν μακρύ πρωτοπρόσωπο εσωτερικό μονόλογο, όπου ο αφηγητής, ένας νεαρός άντρας που μένει σ' ένα ξενοδοχείο στη νότια Γαλλία, ιστορεί -στην κυριολεξία: μιλάει- έχοντας απέναντί του, στην επικράτεια του βλέμματός του, δύο νέες και ωραίες γυναίκες, που συνεχίζουν να κοιμούνται τον πρωινό τους ύπνο ύστερα από μια νύχτα ηδονής και κραιπάλης. Ο άντρας τις βλέπει σε όλη τη διάρκεια της ιστόρησής του, σε μια ασυνήθιστη ταύτιση αφήγησης και αφορμής, που την πυροδότησε, σ' έναν σπάνιο συνδυασμό αιτίας (το θέαμα των δύο ερωμένων γυναικών) και αποτελέσματος (η αφήγηση συνολικά).


Το κείμενο φέρει έκτυπη τη σφραγίδα του τζοϊσικού ύφους, όπως μας ειδοποιεί, ήδη στην προμετωπίδα του βιβλίου, ο ίδιος ο συγγραφέας.


Πολλές φορές τα συμπαρομαρτούντα του κειμένου (πρόλογοι, αφιερώσεις, υποσημειώσεις, επίμετρα, τα πάσης φύσεως εκτός κυρίως κειμένου σχόλια) αποκαλύπτουν για το κείμενο περισσότερα απ' ό,τι τα ίδια τα κείμενα. Π.χ., η προεξαγγελτική δήλωση του Λιόσα στο «Πράσινο Σπίτι» ότι αποτίει φόρο τιμής στον Φόκνερ λέει πάρα πολλά για την αφηγηματική μέθοδο του συγγραφέα στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, πολύ περισσότερα ίσως από την προσπάθεια κρυπτογράφησης, εκ μέρους του ίδιου του Λιόσα, του κυκλικού συστήματος αφήγησης που υιοθετεί. Ετσι κι εδώ: η, εξίσου προεξαγγελτική, δήλωση του Λαρμπό ότι υιοθετεί το ύφος του Τζόις, τον οποίο μάλιστα αποκαλεί «αποκλειστικό γεννήτορα του ύφους» του, είναι ένας ασφαλής οδοδείκτης. Και μπορεί βέβαια τέτοιου είδους δηλώσεις να μην είναι δεσμευτικές για τον ερμηνευτή, καθώς το κείμενο, έχοντας τη δική του, αυτόνομη, δυναμική και ταυτότητα, μπορεί να τις διαψεύδει, ωστόσο είναι πολύτιμες για την πλοήγηση του αναγνώστη μέσα στο κείμενο, ιδιαίτερα αν αυτό το τελευταίο είναι κρυπτικό ή δαιδαλώδες. Ολα τα προηγούμενα μάλιστα έχουν μεγαλύτερη ισχύ και σημασία, όταν πρόκειται για συγγραφείς που έχουν ζήσει τη μοντέρνα εμπειρία, στο πλαίσιο της οποίας τα παραφερνάλια του κειμένου, οι σιωπές και τα παντός είδους διακειμενικά παιχνίδια έχουν αυξημένο ειδικό βάρος και ισχύ.


Ο μονόλογος του αφηγητή, όπως είπαμε, γίνεται απέναντι από τις δύο ξαπλωμένες, μισοφωτισμένες από τις ακτίνες του πρωινού ήλιου, γυναίκες. Ωστόσο αποδέκτης αυτού του μονολόγου δεν είναι ούτε η Ινγκα ούτε η Τσέρι, αλλά μια τρίτη γυναίκα, που δεν εμφανίζεται μέσα στο κείμενο, δεν κατονομάζεται καν, είναι πάντα «αυτή που σκέφτεται» ο αφηγητής. Θα αδικούσαμε τον Λαρμπό, αν, χρησιμοποιώντας μια ψυχαναλυτικού τύπου προσέγγιση, λέγαμε ότι αυτή η διαρκώς απούσα, ακατονόμαστη γυναίκα είναι το «απόν ιδεώδες», η Γυναίκα που κάθε άντρας, επομένως και ο αφηγητής, ονειρεύεται. Ο Λαρμπό, πιστός στο πνεύμα του μοντερνισμού, δεν χρησιμοποιεί το φαντασιακό για να το καταστήσει αντίπαλον δέος του πραγματικού, αλλά το βάζει να κατοικεί ανάμεσα στις αράδες του κειμένου, στις εκκωφαντικές σιωπές που φροντίζει να οικονομήσει στο περιθώριο του τυπωμένου λόγου.


Το αφήγημα αυτό -ο ευρύχωρος αυτός όρος είναι ακριβέστερος σε ό,τι αφορά το κείμενο του Λαρμπό- όμως δεν περιορίζεται στη φυσιολογία του ερωτικού αισθήματος. Μολονότι το πρόσωπο της Ινγκα, μέσα στην ιδιαίτερη αχλύ της, αχλύ που συχνά έχει ο κόσμος του θεάματος, διαγράφεται με μεγάλη ενάργεια, χωρίς ο συγγραφέας να καταφεύγει στα παραδοσιακά -ψυχογραφικά- πεζογραφικά μέσα, ο Β.Λ. δίνει μεγάλη σημασία στην εν γένει περιγραφή. Και μολονότι η υπερβολική δόση περιγραφής έχει υπονομεύσει πολλούς ταλαντούχους συγγραφείς, εδώ η περιγραφή έχει μια ιδιότυπη μορφή: άλλοτε ιμπρεσιονιστική κι άλλοτε εξπρεσιονιστική, είτε αφορά το αστικό είτε το φυσικό τοπίο είτε συμπεριλαμβάνει πρόσωπα είτε όχι, είναι πάντοτε το αποτέλεσμα ενός συνειρμικού μηχανισμού της αφήγησης (ας μην ξεχνάμε ότι την εποχή αυτή μεσουρανεί ο υπερρεαλισμός) και μιας βέβαιης ευρυμάθειας, που χαρακτήριζε το συγγραφέα ως πρόσωπο. Αν κανείς μάλιστα προσθέσει την περιβόητη διακειμενικότητα, έχει μια πλήρη εικόνα των αφηγηματικών τρόπων -άκρως τζοϊσικών- που χρησιμοποιεί ο Β.Λ. για να πραγματώσει τον εσωτερικό μονόλογό του.


Εν κατακλείδι: ένα ενδιαφέρον αφήγημα για τον έρωτα σε τόνο ψιθυριστό· ένα αφήγημα διάστικτο από μικρά, ελάχιστα, στιγμιότυπα, που το καθένα τους γίνεται αφορμή για μια γεωγραφική και ιστορική περιπλάνηση· ταυτόχρονα, ένα αφήγημα όπου τα πρόσωπα αναδεικνύονται εύγλωττα και ακέραια από έναν ευγενή, πολυμαθή, χαμηλότονο και διακριτικό συγγραφέα.


Η μετάφραση της Βάνας Χατζάκη είναι άκρως αποτελεσματική: έχοντας πιάσει το μοντέρνο σφυγμό ενός όχι εύκολου πρωτοτύπου, το μεταφέρει αβίαστα στην ελληνική γλώσσα, διατηρώντας τους χαμηλούς τόνους του και την ευγενική του στόφα.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΞΕΝΑΡΙΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 09/06/2006