Επίτομη ιστορία της αρχιτεκτονικής

Το βιβλίο είναι ένα σύντομο αλλά περιεκτικό χρονικό της ανθρώπινης δημιουργικότητας στο πεδίο της Αρχιτεκτονικής από τη γένεσή της μέχρι τη σημερινή ψηφιακή της έκφραση. Στις 464 σελίδες του με την πλούσια εικονογράφηση του κειμένου και την πρόσθετη φωτογραφική τεκμηρίωση με τα κορυφαία έργα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής σε όλες τις ηπείρους του πλανήτη, παρουσιάζεται το διαχρονικό πανόραμα των κτισμάτων ως μνημείων και ως πολεοδομικών συνόλων.






ΚΡΙΤΙΚΗ



Ο Γεώργιος Λάββας, αρχιτέκτων-αρχαιολόγος και καθηγητής της Ιστορίας της Αρχιτεκτονικής σε Πανεπιστήμια της Ελβετίας, των ΗΠΑ και της Ελλάδας, είναι γνωστός τόσο για την ενασχόλησή του με τη συντήρηση και αναστήλωση κορυφαίων αρχιτεκτονικών μνημείων (βυζαντινά μνημεία Θεσσαλονίκης, μνημεία Ακρόπολης των Αθηνών, Πανίερος Ναός Αναστάσεως Ιεροσολύμων κ.ά.) όσο και από το πολύπλευρο έργο του -διδακτικό, ερευνητικό, γνωμοδοτικό και συγγραφικό. Η έκδοση του νέου, ογκώδους και πλούσια εικονογραφημένου βιβλίου του Επίτομη Ιστορία της Αρχιτεκτονικής από το «University Studio Press» της Θεσσαλονίκης εμπλουτίζει την αρχιτεκτονική μας ιστοριογραφία, διευρύνοντας παράλληλα τους ορίζοντές της.

Πρόκειται για πρωτότυπη ιστορική σύνθεση, που απευθύνεται τόσο σε ειδικούς όσο και σε κάθε καλλιεργημένο άνθρωπο, καλύπτοντας ένα κενό της ελληνόγλωσσης αρχιτεκτονικής βιβλιογραφίας. Στις 464 σελίδες του βιβλίου ο Γ. Λάββας μας δίνει με γνώση, οικονομία λόγου και γλαφυρότητα ένα πανόραμα των ιστορικών αρχιτεκτονικών μορφών σε παγκόσμια και ελληνική κλίμακα, αναδεικνύοντας την πολιτισμική τους διάσταση. Το πανόραμα αυτό περιλαμβάνει χαρακτηριστικά έργα όλων των περιόδων, από τη Νεολιθική εποχή μέχρι σήμερα, καθώς και τις αναγκαίες εισαγωγικές πληροφορίες για τους διαμορφωτικούς παράγοντες αυτών των έργων: ιστορικούς, οικονομικούς, κοινωνικούς, τεχνολογικούς. Το βιβλίο επικεντρώνεται στο 19ο και 20ό αιώνα, όπως με σαφήνεια δηλώνεται στον υπότιτλο. Τα πυκνογραμμένα κείμενά του θίγουν καίρια θέματα και δημιουργούν ερεθίσματα για ευρύτερη αναζήτηση, μελέτη και κριτικές σκέψεις. Η προσέγγιση του καθηγητή Λάββα αξιοποιεί δημιουργικά την παράδοση της αγγλοσαξονικής ιστοριογραφίας η οποία δίνει ιδιαίτερο βάρος στην πολιτισμική και τεχνοτροπική διάσταση της Αρχιτεκτονικής.

Το βιβλίο ανοίγει με την πυκνή εισαγωγή στην οποία διασαφηνίζονται το αντικείμενο της Αρχιτεκτονικής, ο ρόλος και τα εφόδια των αρχιτεκτόνων καθώς και τα κριτήρια αξιολόγησης του έργου τους. Διευρύνοντας τον ορισμό του Frank Lloyd Wright, ο Γ. Λάββας θεωρεί τη σύγχρονη αρχιτεκτονική επιστημονική τέχνη με κύρια αποστολή τη «μετάφραση» γενικών προγραμμάτων, ιδεών, προτάσεων και αναγκών του ανθρώπου -προσωπικών, λειτουργικών και κοινωνικών- σε τρισδιάστατες δομές. Μετά την αναφορά στην κατάρτιση και τις δεξιότητες των σημερινών αρχιτεκτόνων η εισαγωγή κλείνει με την εξήγηση των κριτηρίων που χρησιμοποιήθηκαν για την επιλογή των αρχιτεκτονικών έργων του βιβλίου. Τα σημαντικότερα από αυτά συμπίπτουν με τα αξιολογικά κριτήρια των εικαστικών τεχνών, που είναι η φαντασία, η δημιουργικότητα, η αυθεντικότητα και η πρωτοτυπία.

Ακολουθούν τα δύο πρώτα μέρη του βιβλίου, τα οποία αντιμετωπίστηκαν ως αναγκαία προϋπόθεση για την κατανόηση της κοσμογονικής περιόδου 1750-2000 -της εποχής του ανθρώπου-μηχανικού. Το πρώτο μέρος, με θέμα την τέχνη του ανθρώπου-πλάνητα, κυνηγού και τροφοσυλλέκτη, αναφέρεται συνοπτικά στη μεγαλύτερη χρονική περίοδο της ανθρώπινης πορείας -την Παλαιολιθική εποχή- η οποία φαίνεται να κράτησε εκατομμύρια χρόνια, χωρίς όμως να δημιουργήσει «αρχιτεκτονική».

Η ύπαρξη μόνιμων οικισμών, αναγκαία προϋπόθεση για τη δημιουργία αρχιτεκτονικής, αποτελεί την επαναστατική αλλαγή της επόμενης φάσης του πολιτισμού, της περιόδου που εκτείνεται από το 8000 π.Χ. έως το 1750 μ.Χ. Στην περίοδο αυτή κυριαρχεί η παρουσία του ανθρώπου-γεωργού και τροφοπαραγωγού, ο οποίος αναπτύσσει μόνιμους δεσμούς με τον τόπο διαμονής του και δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη του εμπορίου, των γραμμάτων και των τεχνών. Η σύντομη αναδρομή στην Τέχνη και την Αρχιτεκτονική της εποχής του ανθρώπου-γεωργού αποτελεί το θέμα του δεύτερου μέρους του βιβλίου, το οποίο αναπτύσσεται σε 16 κεφάλαια: 1) Νεολιθική εποχή, 2) Η εποχή των μετάλλων (5000 π.Χ. - σήμερα), 3) Η αιγυπτιακή τέχνη, 4) Η τέχνη στη Μεσοποταμία, 5) Η τέχνη του Αιγαίου, 6) Η ελληνική τέχνη, 7) Οι Ετρούσκοι, 8) Η τέχνη στη ρωμαϊκή περίοδο, 9) Εξωευρωπαϊκή αρχιτεκτονική κατά την Αρχαιότητα, 10) Η Χριστιανική τέχνη: Βυζάντιο, 11) Η Χριστιανική τέχνη και οι «βάρβαροι» της Ευρώπης, 12) Η Ρομανική τέχνη, 13) Η Γοτθική τέχνη, 14) Η τέχνη της Αναγέννησης, 15) Η τέχνη του μπαρόκ, 16) Εξωευρωπαϊκή αρχιτεκτονική κατά τους Μέσους και Νεότερους χρόνους: α) Η ασιατική ήπειρος, β) Η αμερικανική ήπειρος -Κεντρική Αμερική και Περού. Το δεύτερο μέρος του βιβλίου δεν αποτελεί σύνοψη γνωστών εγχειριδίων αλλά μια νέα ιστοριογραφική και ερμηνευτική προσέγγιση του διαχρονικού αυτού αρχιτεκτονικού γίγνεσθαι. Μία από τις ουσιώδεις διαφορές τους από τις προσεγγίσεις της δυτικής ιστοριογραφίας είναι η αναβάθμιση της παρουσίας της χριστιανικής τέχνης του Βυζαντίου.

Το τρίτο και σημαντικότερο μέρος του βιβλίου αφιερώνεται στο 19ο και τον 20ό αιώνα. Εδώ ο Γ. Λάββας, ως άξιος μαθητής του μεγάλου θεωρητικού Siegfried Giedion, μας αφηγείται με τρόπο συναρπαστικό την περιπέτεια της διεθνούς και ελληνικής Αρχιτεκτονικής στα χρόνια του ανθρώπου-μηχανικού. Τόσο στην περίπτωση του 19ου αιώνα όσο και στην περίπτωση του 20ού, ο συγγραφέας αναλύει κριτικά τα αρχιτεκτονικά φαινόμενα, επιδιώκοντας να τα ερμηνεύσει μέσα από τις παραμέτρους του ευρύτερου κοινωνικού και δημιουργικού πλαισίου της κάθε εποχής. Η ιστορική και κριτική θεώρηση του Γ. Λάββα, εκτός από τα εισαγωγικά της μέρη, αναπτύσσεται σε τρεις μεγάλες ενότητες: την ενότητα του 19ου αιώνα με τα τρία κύρια κεφάλαιά της («Αρχιτεκτονική από αρχιτέκτονες», «Εργα των μηχανικών και των κηπουρών», «Η Αρχιτεκτονική της art neuveau») και την ενότητα του 20ού αιώνα με τις δύο βασικές περιόδους της -1900-1940 και 1940-2000- στις οποίες προσεγγίζονται παράλληλα οι αρχιτεκτονικές εξελίξεις στη Δύση και την Ελλάδα.

Στην Επίτομη Ιστορία της Αρχιτεκτονικής κείμενο και εικόνες έχουν ισότιμη παρουσία και αλληλοσυμπληρώνονται. Τα 311 σκίτσα εντός κειμένου και οι 482 φωτογραφίες του βιβλίου δίνουν στον αναγνώστη μια σαφή εικόνα των αρχιτεκτονικών τεχνοτροπιών κάθε εποχής. Εκτός από την προφανή παιδαγωγική αξία του, το σύγγραμμα του καθηγητή Λάββα διαθέτει άλλες δύο αρετές, πρωτοτυπία και αφηγηματική άνεση. Αυτές είναι που του επιτρέπουν να υπηρετήσει τους απώτερους στόχους του συγγραφέα, και συγκεκριμένα: την ευαισθητοποίηση του αναγνώστη πάνω στα προβλήματα του κτισμένου περιβάλλοντος και την προστασία του αρχιτεκτονικού πλούτου που μας έχει κληροδοτηθεί.



ΕΛΕΝΗ ΦΕΣΣΑ-ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ (αρχιτέκτων καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών)

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 02/05/2003