Στην αυγή του νέου αιώνα

«Ποτέ πριν ο κόσμος δεν ήταν τόσο πλούσιος, αλλά και τόσο πεινασμένος... Με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών και την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, η οικονομική ανάπτυξη αύξησε το συνολικό πλούτο σε πρωτοφανή επίπεδα, ενώ οι δημόσιες και οι ιδιωτικές επενδύσεις άλλαξαν τη μορφή του πλανήτη. Όμως ταυτόχρονα μεγαλώνει συνεχώς η φτώχεια και η οικονομική αβεβαιότητα, ενώ ο μισός πληθυσμός της γης προσπαθεί να ζήσει σχεδόν χωρίς εισόδημα και δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι πεθαίνουν καθημερινά απ' την πείνα»







ΚΡΙΤΙΚΗ



Από έναν παλαίμαχο της οικονομικής επιστήμης και της πολιτικής όπως είναι ο Απόστολος Λάζαρης ο αναγνώστης θα περίμενε ένα συμπύκνωμα της εμπειρίας του, μια συμβουλή που να πηγάζει από αυτήν, μια πρόταση που θα μπορούσε να βοηθήσει την παγκόσμια κοινότητα να προχωρήσει στο επόμενο βήμα, μια πρόβλεψη για τα μελλούμενα. Και ακριβώς αυτά είναι που θα εισπράξει όποιος διαβάσει το βιβλίο του. Ο Απόστολος Λάζαρης, βετεράνος πανεπιστημιακός και πολιτικός, επιχειρεί σε αυτό το έργο να καλύψει ευρέως τις οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές που έλαβαν χώρα τον αιώνα που πέρασε, να διατυπώσει προτάσεις που αποβλέπουν σε μια καλύτερη κοινωνία και, παρά τις δεδομένες ιδεολογικές του θέσεις, να προβεί σε μια αντικειμενική ανάλυση των πεπραγμένων τόσο των καπιταλιστικών όσο και των σοσιαλιστικών κοινωνιών. Συνεπώς το έργο του είναι εξαιρετικά επίκαιρο.

Ο άξονας γύρω από τον οποίο περιστρέφεται η σκέψη του συγγραφέα είναι η τελική αποτυχία του «επιτυχημένου καπιταλισμού». Αν και ο καπιταλισμός πέτυχε να κατανικήσει τον σοσιαλισμό (τον σοβιετικού τύπου σοσιαλισμό ειδικότερα), δεν κατάφερε να διανείμει τον πλούτο που δημιούργησε κατά τρόπο που να απαντά στις διεκδικήσεις και στις αγωνίες των ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων. Συνεπώς οι οικονομικές κρίσεις, που είναι το ίδιον του καπιταλισμού, δημιουργούν μια εσωτερική μετάβαση προς τον σοσιαλισμό, ο οποίος, κατά τον συγγραφέα, είναι ένα πνευματικά και κοινωνικά ανώτερο σύστημα.

Η τεκμηρίωση των θέσεων του συγγραφέα προέρχεται από τις γνωστές και ολοένα και πιο ορατές αστοχίες του καπιταλιστικού συστήματος: την αυξανόμενη ανισότητα, την περιβαλλοντική υποβάθμιση, τις οικονομικές κρίσεις και την ανθρώπινη δυστυχία. Δεν χρειάζεται να ταυτίζεται κανείς με την ιδεολογία του κ. Λάζαρη, όπως αυτή εκφράζεται μέσω του παρουσιαζόμενου βιβλίου, για να διαπιστώσει την πραγματική υπόσταση των προβλημάτων αυτών.

Αναλυτικότερα ο κ. Λάζαρης ξεκινά με την εξέταση των προβλημάτων που ο 20ός αιώνας κληροδότησε στον αιώνα μας μέσα στο πλαίσιο του καπιταλιστικού συστήματος. Και αυτά είναι, εκτός από τα προαναφερθέντα, η αποξένωση των ανθρώπων από τον εαυτό τους και η απομάκρυνση της εξουσίας από τις κοινωνικές αξίες και τα ανθρωπιστικά ιδεώδη. Υστερα προχωρεί στην επαναξιολόγηση των σοσιαλιστικών καθεστώτων και στην ανάλυση της αποτυχίας των σοβιετικού τύπου καθεστώτων, τα οποία διέψευσαν τις προσδοκίες των λαϊκών τάξεων σε παγκόσμια κλίμακα. Και απέτυχαν διότι συγκέντρωσαν την εξουσία σε έναν ατελέσφορο και στυγνό φορέα, το κόμμα, που έδρασε σαν μια σφήνα, σαν ένας διαχωριστικός παράγοντας, ο οποίος εν τέλει δημιούργησε αυτό που προσπαθούσε να καταπολεμήσει: (νέες) κοινωνικές τάξεις.

Με αυτά τα δεδομένα ο συγγραφέας προβαίνει σε έναν παραγωγικό στοχασμό ως προς το κατά πόσον τα προβλήματα που βρίσκονται στο προσκήνιο μπορούν να ελεγχθούν. Απορρίπτοντας την επανάσταση και τον συνεπαγόμενο βίαιο κλονισμό του παρόντος συστήματος ο κ. Λάζαρης θεωρεί ότι η μόνη λύση που θα μπορούσε να επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα θα ήταν η κοινωνική αλλαγή μέσω της οικουμενικής συστράτευσης για την επίτευξη ενός ήπιου κοινωνικού μετασχηματισμού. Σε πρώτο ρόλο γι' αυτή τη διαδικασία βλέπει τα σοσιαλιστικά κόμματα. Σε αυτό το σημείο ο συγγραφέας δεν φείδεται αρνητικών σχολίων για την παρούσα μορφή του ΠαΣοΚ, το οποίο, όπως λέει (σελ. 293), έχει ευθυγραμμισθεί με τις θέσεις της Νέας Δημοκρατίας, έστω και αν αυτοαποκαλείται σοσιαλιστικό κόμμα.

Κατά τον συγγραφέα πρέπει να αποδοθεί μεγάλο ειδικό βάρος στον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα που θα πρέπει να έχει ένα σοσιαλιστικό κόμμα, χαρακτήρα που αποτελεί τη φυσική εξέλιξη των βημάτων της ανθρώπινης ιστορίας. Απορρίπτει έτσι ο κ. Λάζαρης τη δημιουργία περισσότερου πλούτου χωρίς την ταυτόχρονη βελτίωση της ζωής των «πλατιών λαϊκών στρωμάτων» και υποστηρίζει ότι ένα σύστημα που δεν επιτυγχάνει ένα τέτοιο αποτέλεσμα είναι οπισθοδρομικό. Το ίδιο οπισθοδρομικό είναι όμως κατά τον συγγραφέα και ένα σύστημα που στοχεύει στην αύξηση του πλούτου και στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης των μαζών, αν πιστεύει ότι μπορεί να το επιτύχει αυτό διά της συγκρούσεως και διά της βίαιης ρήξεως με το υπάρχον πλαίσιο. Μόνη λύση είναι ο ειρηνικός κοινωνικός μετασχηματισμός που θα προέλθει από την ωρίμανση των ανθρώπινων μονάδων και θα δημιουργήσει ένα ιδιαίτερα ανεπτυγμένο κοινωνικό σύστημα το οποίο θα εξασφαλίσει την απελευθέρωση του ανθρώπου και την απαλλαγή του από κάθε εκμετάλλευση ή καταπίεση (σελ. 344). Και αυτός ο μετασχηματισμός θα προέλθει εν πολλοίς μέσα από την ίδια τη μετεξέλιξη του καπιταλιστικού συστήματος.

Αν θα έπρεπε να κοιτάξει κανείς με κριτική ματιά τις απόψεις του κ. Λάζαρη, θα μπορούσε να αντιτείνει πως, αν και οι οραματισμοί του είναι ευγενείς και προάγουν την έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, είναι δυστυχώς οικονομικώς ατελέσφοροι. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσε η επικράτηση ενός τέτοιου προηγμένου συστήματος, με δεδομένους ωστόσο τους υπάρχοντες περιορισμούς, να καταλήξει στη μείωση του παραγομένου συνολικού οικονομικού πλούτου της κοινωνίας. Και η εμπειρία δείχνει ότι μια τέτοια μείωση οδηγεί τελικά σε ακραιφνέστερους νεοφιλελευθερισμούς.

Υποστηρίζουμε ότι το ανθρωπιστικό όραμα που παρουσιάζεται μέσα από αυτό το βιβλίο δεν θα πρέπει να διαφύγει της προσοχής του αναγνώστη - ακόμη και εκείνου που ίσως διαφωνεί με τις τελικές προτάσεις μέσω των οποίων θα μπορούσε να επιτευχθεί η οραματιζόμενη αυτή υπέρβαση. Και αξίζουν στον συγγραφέα του όλος ο σεβασμός και όλη η προσοχή μας.



Νίκος Α. Κεράνης (οικονομολόγος και οικονομικός αναλυτής)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 10-02-2002