Απόλυτοι φίλοι

Βερολίνο 1969. Ένας φοιτητής από την Αγγλία, ο Τεντ Μάντι, γνωρίζεται μέσα στη φωτιά μιας διαδήλωσης μ' έναν νεαρό Γερμανό διανοούμενο, τον Σάσα. Ανάμεσά τους γεννιέται μια βαθιά, απόλυτη φιλία. Ένας δεσμός που θ' αποδειχτεί πιο ισχυρός από την απόσταση, την απουσία και τις μεγαλύτερες δοκιμασίες της ιστορίας.
Γιατί όταν ο Τεντ και ο Σάσα ξαναβρίσκονται λίγα χρόνια αργότερα, ανήκουν σε αντίπαλο στρατόπεδο, σε δυο κόσμους που τους χωρίζει το Τείχος. Φαινομενικά είναι εχθροί. Στην πραγματικότητα όμως είναι ένα δίδυμο κατασκόπων που παίζουν τέλεια το διπλό παιχνίδι τους, χάρη στη μεταξύ τους αφοσίωση κι εμπιστοσύνη.
Ωστόσο, με το τέλος του Ψυχρού Πολέμου η φιλία τους ραγίζει, καθώς δείχνει να μην έχει θέση στη Νέα Τάξη Πραγμάτων. Περνούν χρόνια χωρίς να συναντηθούν. Ώσπου, μετά το δεύτερο πόλεμο στο Ιράκ, ο Σάσα κάνει ξανά την εμφάνισή του. Κι ο Τεντ δεν μπορεί ν' αρνηθεί στον παλιό του φίλο αυτή την τελευταία παρτίδα... Αλλά πόσο μετράνε δυο παλαίμαχοι πράκτορες σ' έναν κόσμο που βυθίζεται όλο και περισσότερο στο ψέμα και στην παράνοια, κάνοντας τις προδοσίες του χθες να μοιάζουν με ασήμαντα παραπτώματα και τα πιστεύω μιας ζωής με γραφικές, ξεθωριασμένες μπροσούρες.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης ο Τζον Λε Καρέ (Ντόρσετ, 1931), βρέθηκε έξω από τα νερά του. H διάλυση του «σοσιαλιστικού στρατοπέδου» τού αφαίρεσε όλα τα ερεθίσματα, τον απομάκρυνε από τον χώρο των μυστικών υπηρεσιών που τροφοδοτούσε την έμπνευσή του. Αποδιοργανωμένος, αμήχανος εντελώς, αναγκάστηκε να ασχοληθεί με επίκαιρα θέματα που σχετίζονταν με τις πολιτικές ίντριγκες στην Κεντρική Αμερική και την αισχρή εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου από τη Δύση. Τα μυθιστορήματά του Ο ράφτης του Παναμά και ο Επίμονος κηπουρός, μολονότι φανερώνουν τις μυθοπλαστικές του ικανότητες και την αφηγηματική του δεινότητα, δεν μπορούν να συγκριθούν με τις συγκλονιστικές ιστορίες που έπλασε σχετικά με τον άγριο πόλεμο ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ενωση.

Στο αριστούργημά του Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο που εκδόθηκε το 1963 ο Λε Καρέ εν μέσω του Ψυχρού Πολέμου απομυθοποίησε τον κόσμο των κατασκόπων. H οικτρή μοίρα που επιφύλαξε στον ήρωά του, τον βρετανό πράκτορα Αλεκ Λίμας, έδειξε πως κατ' αυτόν δεν υπήρχαν καλά και κακά κοινωνικά συστήματα, αφού και τα δύο, το καπιταλιστικό και το κομμουνιστικό, αδιαφορούσαν για τον άνθρωπο, περιφρονούσαν τις έννοιες της δικαιοσύνης και του ανθρωπισμού και δεν δίσταζαν να θυσιάσουν τη ζωή εκείνων που τα υπηρετούσαν για χάρη άδηλων και σκοτεινών συμφερόντων. Ακριβώς σαράντα χρόνια από τότε, και ενώ ο Ψυχρός Πόλεμος έχει τελειώσει, ο γηραιός συγγραφέας, που εργάστηκε ως καθηγητής σε κολέγιο και υπηρέτησε ως μέλος της βρετανικής διπλωματικής υπηρεσίας στη Γερμανία, επανέρχεται στο ίδιο θέμα με ένα εξίσου σπουδαίο μυθιστόρημα. Στο Απόλυτοι φίλοι χρησιμοποιεί ακριβώς τον ίδιο αφηγηματικό άξονα και εκφράζει με παρρησία στον αναγνώστη του την ίδια προσωπική θέση: τα συστήματα αποτελούν τις δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, είναι απάνθρωπα, εξουθενώνουν και στο τέλος εξολοθρεύουν χωρίς τύψεις και χωρίς αιδώ εκείνους που τα εμπιστεύονται.



Γερμανικά τραύματα



Το μυθιστόρημα διαδραματίζεται και πάλι στη Γερμανία, στην οποία το Τείχος γκρεμίστηκε θριαμβευτικά το 1989. Σε αυτό ο Λε Καρέ χρησιμοποιεί δύο ήρωες, έναν Βρετανό και έναν Γερμανό. Ο πρώτος, ο Τεντ Μάντι, είναι γεννημένος στην Ινδία, αποτυχημένος, χωρίς μάνα και πατέρα. Ο δεύτερος, ο Σάσα, είναι Γερμανός, με ναζιστή και μετέπειτα ιερωμένο πατέρα. Ανάμεσα στους δύο αναπτύσσεται μια φιλία που αντέχει στον χρόνο, μια απόλυτη φιλία που είναι πέρα από ιδεολογίες, συμφέροντα, πάθη, αδυναμίες. Οι δύο άνδρες γνωρίστηκαν το 1969 στο Δυτικό Βερολίνο, στη φωτιά μιας διαδήλωσης κατά του πολέμου στο Βιετνάμ, όταν οι καρδιές των νέων φλογίζονταν από τις ιδέες της επανάστασης, τις θεωρίες του Τρότσκι, τα κηρύγματα του Μάο και τη θυσία του Ερνέστο Γκεβάρα (ανάμεσα στους επαναστάτες, που αποδεικνύονται του «γλυκού νερού», βρίσκεται και η Χριστίνα, μια ελληνίδα φοιτήτρια, κόρη εφοπλιστή, που προσφέρει τα λεφτά του μπαμπά της στον αγώνα, τον οποίο αργότερα εγκαταλείπει για χάρη των επιχειρήσεων). Αφού μοιράστηκαν τις ιδέες του μαρξισμού και του αναρχισμού, τη ζωή σε κοινόβιο και μερικές γυναίκες-συντρόφισσες, αφού χώρισαν, αφού απογοητεύτηκαν από τις ιδεολογίες, αφού βίωσαν τις δυσκολίες στις μυστικές υπηρεσίες της Βρετανίας και της Ανατολικής Γερμανίας, ενταγμένοι σε δύο αντίπαλα συστήματα, παίζοντας το επικίνδυνο παιχνίδι του διπλού πράκτορα, συναντώνται μετά από χρόνια. H Νέα Τάξη Πραγμάτων, η παγκοσμιοποίηση, τους ωθεί ξανά στη δράση· η νέα παρτίδα όμως που θα παίξουν, η τελευταία, θα είναι μοιραία γι' αυτούς. Διότι, η πολιτική των κυβερνήσεων και η πρακτική των κατασκόπων δεν είναι πλέον αυτές που ήταν.



Το πρόσωπο της εξουσίας



Με συναρπαστικό τρόπο ο Λε Καρέ αφηγείται τις περιπέτειες των ηρώων του, μπαίνει στο πετσί τους, εισδύει στη σκέψη τους, αναλύει τις συμπεριφορές τους, παρουσιάζει τον εσωτερικό τους κόσμο, που δεν είναι διαφορετικός από εκείνον των κοινών ανθρώπων. Πέρα όμως από αυτή την αφηγηματική ικανότητα, ξέρει να κάνει τον αναγνώστη να απολαμβάνει το κείμενο· το ανατρεπτικό, ενίοτε σκληρό, χιούμορ του υπάρχει άφθονο από την αρχή του βιβλίου ως το τέταρτο κεφάλαιο, τότε που ο Μάντι προσλαμβάνεται στο Βρετανικό Συμβούλιο και εκών άκων γίνεται μυστικός πράκτορας. Σε αυτό το τμήμα της αφήγησης παρακολουθούμε την πορεία του εξεγερμένου νέου, τη μύησή του στον μαρξισμό, στην πάλη κατά της εξουσίας, στην υπεράσπιση των φτωχών και των αδικημένων του κόσμου, στον αγώνα για μια δίκαιη κοινωνία που αποδεικνύεται μάταιος.

Ο Λε Καρέ, ο οποίος ήταν από τους πρώτους που καταδίκασαν δημοσίως την επέμβαση των ΗΠΑ στο Ιράκ και άσκησαν σκληρή κριτική στην απόφαση του Τόνι Μπλερ να συμπράξει σε αυτή, είναι ανελέητος στις κρίσεις του για την εξωτερική πολιτική της πατρίδας του, της Βρετανίας, αλλά και των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ενωσης. Ταυτόχρονα οικτίρει τους νέους της δεκαετίας του '60 που μέσα στον ενθουσιασμό τους υποστήριξαν ουτοπικές ιδέες και υπεράσπισαν ανελεύθερα καθεστώτα.

Το Απόλυτα φίλοι είναι ένα άριστο δείγμα γραφής ενός συγγραφέα που γνωρίζει να δημιουργεί αληθοφανείς ήρωες, να τους προικίζει με προτερήματα και ελαττώματα και να τους ρίχνει στη μάχη που λέγεται πλοκή. Επίκαιρο, σύγχρονο, οξύ στις αναλύσεις του, αποκαλύπτει το απειλητικό πρόσωπο της εξουσίας, της κάθε εξουσίας, και ταυτόχρονα προσφέρει αναγνωστική απόλαυση με τις ανατροπές και το παιγνιώδες ύφος του. «Αστείο, λυπητερό, παθιασμένο και θυμωμένο, με όλα τα οικεία θέματα του συγγραφέα παρόντα: φιλία, αφοσίωση, προδοσία» γράφουν οι «Times». Μέσα από αυτό περνάνε τα ιστορικά γεγονότα, οι πεποιθήσεις, οι βεβαιότητες, οι συγκρούσεις, οι ανατροπές και οι απογοητεύσεις των τελευταίων τριάντα πέντε χρόνων. Ο Τζον Λε Καρέ με τη διεισδυτική σκέψη του και τη γλαφυρότητα της πένας του είναι ένας λαμπρός αφηγητής. Ελπίζουμε πως αυτό το βιβλίο δεν είναι το κύκνειο άσμα του.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-11-2004