Ένας τέλειος κατάσκοπος

Κυκλοφορεί σε νέα έκδοση το φημισμένο μυθιστόρημα του Τζον Λε Καρέ Ένας Τέλειος Κατάσκοπος. Ένα βιβλίο που από πολλούς κριτικούς θεωρείται το αριστούργημά του, ενώ ο Φίλιπ Ροθ το έχει χαρακτηρίσει "το καλύτερο αγγλικό μυθιστόρημα από τον πόλεμο και μετά".

Έργο με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, καθώς ο Λε Καρέ σκιαγραφεί σ' αυτό ουσιαστικά την περίπλοκη σχέση με τον πατέρα του, το Ένας Τέλειος Κατάσκοπος δεν είναι μόνο ένα εξαιρετικό δείγμα κατασκοπικής λογοτεχνίας. Είναι "ένα τέλειο μυθιστόρημα" (The Sunday Times), με "επικό θέμα και μέγεθος" (Publishers Weekly), προικισμένο με εκείνη την ικανότητα ψυχολογικής εμβάθυνσης, τη λεπτή ειρωνεία και την ηθική αμφισημία που στο πέρασμα των χρόνων έκαναν τον Λε Καρέ όχι απλώς έναν καλό συγγραφέα στο είδος του αλλά έναν από τους σημαντικότερους συγγραφείς του καιρού μας.

***

Όταν ο Μάγκνους Πιμ εξαφανίζεται, πάρα πολλοί άνθρωποι αρχίζουν να τον αναζητούν. Γιατί ο Μάγκνους, εκτός από διπλωμάτης καριέρας, σύζυγος και αφοσιωμένος πατέρας, είναι επίσης πράκτορας του Βρετανικού Στέμματος. Και τα μυστικά που γνωρίζει δεν πρέπει να πέσουν σε εχθρικά χέρια...

Στην πορεία, όμως, αποκαλύπτεται πως τίποτε στη ζωή του Μάγκνους δεν είναι ακριβώς αυτό που φαίνεται.

Δυναστευμένος από την εικόνα ενός πατέρα που υπήρξε μάστορας στην τέχνη της εξαπάτησης και της προδοσίας, ο Μάγκνους έχει χτίσει ολόκληρη την ύπαρξή του πάνω σε μυστικά και ψέματα. Ποιος είναι πραγματικά; Για ποιον δουλεύει; Ποιος τον εκπαίδευσε; Καθώς η αλήθεια έρχεται σιγά σιγά στο φως, αρχίζει να ξετυλίγεται το νήμα της ζωής ενός ανθρώπου που στους πολέμους που κληρονόμησε χρησιμοποίησε τα μόνα όπλα που ήξερε -κι έτσι έγινε ένας τέλειος κατάσκοπος...




Εχθροί, φίλοι, φαινομενικοί εχθροί, υποτιθέμενοι φίλοι, αλήθειες (ολόκληρες και μισές), ψέματα (επίσης…). Και προδοσίες, πολλές προδοσίες. Ή ο φόβος της προδοσίας (που τελικά κυριαρχεί παντού). Το σύμπαν του Τζον Λε Καρέ είναι αυτό: Ο κόσμος της κατασκοπίας. Ωστόσο, με το «Ένας τέλειος κατάσκοπος» άγγιξε και έφτασε νέα επίπεδα, οδηγώντας αυτό που αποκαλείται (ή θεωρείται) κατασκοπία, σε νέες διαστάσεις.
Ο Μάγκνους Πιμ είναι από τα επιφανή στελέχη των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, με κομβικό ρόλο και θέση σε υποθέσεις που σχετίζονται με το «σιδηρούν παραπέτασμα». Όταν εξαφανίζεται, σημαίνει συναγερμός στους συναδέλφους του, σε επίπεδο μάλιστα που μόνη λύση θεωρούν να αποσύρουν όλο το δίκτυό τους από την Ανατολική Ευρώπη. Η έρευνα για τον εντοπισμό του αρχίζει, μόνο που σταδιακά εξελίσσεται σε κυνήγι, γιατί τα στοιχεία δείχνουν ότι ο Μάγκνους Πιμ ίσως να έχει αποσκιρτήσει.
Ο Πιμ, όμως, έχει αποσκιρτήσει με άλλον τρόπο. Έχοντας βρει καταφύγιο σε ένα από τα μέρη που αγαπούσε, έχει αναθέσει στον εαυτό του να βρει τι τον οδήγησε σ’ αυτή τη ζωή, σ’ αυτόν τον τρόπο σκέψης και δράσης. Ουσιαστικά, έχει να λύσει το κορυφαίο του αίνιγμα, να κατασκοπεύσει τον ίδιο του τον εαυτό και να ανασυνθέσει την πιο δύσκολη υπόθεση που του συμβαίνει. Η ανασύνθεση της ζωής του τον οδηγεί τελικά στο ερώτημα αν αυτή η υπόθεση έχει μια (οποιαδήποτε) λύση… Την τελική απάντηση μόνο αυτός μπορεί να τη δώσει, για όλους και για όλα.
Ο Τζον Λε Καρέ είναι από τους αγαπημένους της στήλης και μ’ αυτό το βιβλίο έγινε ακόμα πιο αγαπημένος. Δεν είναι η (δεδομένη για τον συγγραφέα) ικανότητά του στην αφήγηση, την περιγραφή, τη σύνθεση, την παρατήρηση. Εδώ είναι, επιπλέον, η ίδια η ιδέα και ο χειρισμός της, η διανοητική της έκταση: η αυτογνωσία με όρους κατασκοπίας του εαυτού, σαν να μετατρέπεται όλη η ζωή σε μια απέραντη συλλογή στοιχείων που πρέπει να ενωθούν, να ερμηνευθούν, να αποκτήσουν νόημα. Και στο τέλος η αγωνία για το αν υπάρχει όντως νόημα…
Το βιβλίο είναι ολόκληρο σαν ένα παιχνίδι. Ο Πιμ μέσα από τα μάτια του, μέσα από τα μάτια των άλλων. Γεγονότα με διπλές αναγνώσεις και διπλές ερμηνείες. Υποθέσεις και εικασίες που επιβεβαιώνονται με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Η κατασκοπία των άλλων και η κατασκοπία του πρωταγωνιστή. Όλα σε ένα παράλληλο παιχνίδι με διπλές αναγνώσεις. Και, όντας γραμμένο στα τέλη της δεκαετίας του 1980, με ένα πνεύμα διάλυσης και αποσύνθεσης να κυριαρχεί παντού.
Το «Ένας τέλειος κατάσκοπος» μάλλον είναι το καλύτερο έργο του Λε Καρέ, καθώς η ωριμότητα μιας ολόκληρης ζωής (συγγραφικής και… κανονικής) ξεδιπλώνεται με υψηλή δεξιοτεχνία. Απολαυστικότατο βιβλίο.

Χρήστος Ζαρίφης