Το τραγούδι της Ιεραποστολής ΜΕΤΑΧΕ1ΡΙΣΜΕΝΟ

Ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της εποχής μας, ταράζει και πάλι τα νερά με ένα μυθιστόρημα που εκθείασε σύσσωμη η κριτική.
Η ιστορία του Σάλβο, του επιτυχημένου μιγά διερμηνέα που η συνείδησή του αφυπνίζεται από μια σειρά αναπάντεχα γεγονότα, είναι "μια συναρπαστική ιστορία κυβερνητικής συνωμοσίας και προσωπικής λύτρωσης" (San Francisco Chronicle), που θίγει μερικά από τα πιο σημαντικά ζητήματα του καιρού μας -τη φυλή, τον έρωτα, την ηθική του Τύπου, τους μετανάστες, τη δυτική πολιτική βοήθειας προς τις φτωχές χώρες. Και το κάνει "με τόση δύναμη και χάρη που ο αναγνώστης δεν μπορεί να την προσπεράσει" (The Denver Post).



Μια "ανατριχιαστικά πειστική ματιά στο επικίνδυνο πλέγμα των οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων" (The New York Times Book Review), "μια ιστορία που λίγοι θα μπορούσαν να φτάσουν και κανείς να ξεπεράσει" ( The Observer).





Ο Μπρούνο Σαλβαντόρ είναι ο νόθος γιος ενός Ιρλανδού καθολικού ιεραπόστολου και μιας Κονγκολέζας. Μεγάλωσε σε μια ιεραποστολή του Ανατολικού Κονγκό. Ύστερα μεταφέρθηκε σ' ένα ίδρυμα. Και θα 'μενε για πάντα ανεπιθύμητος παρίας, αν η μεικτή καταγωγή του δεν του έδινε το χάρισμα να γλιστρά με απίστευτη άνεση από γλώσσα σε γλώσσα...[...]

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Κριτική:

Ο άνθρωπος - ζέβρα

ΕΝΑ ΣΕΝΑΡΙΟ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΗΣ, ΑΝΑΤΡΙΧΙΑΣΤΙΚΑ ΠΕΙΣΤΙΚΟ.
ΑΥΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ 20όΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ ΤΟΥ ΜΕΤΡ
ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΟΠΕΥΤΙΚΩΝ ΘΡΙΛΕΡ, ΤΖΟΝ ΛΕ ΚΑΡΕ,
Ο ΟΠΟΙΟΣ ΚΑΤΑΓΓΕΛΛΕΙ ΤΗΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΤΩΝ
ΑΦΡΙΚΑΝΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ
«ΣΩΤΗΡΕΣ» ΤΟΥΣ ΚΑΙ ΒΛΕΠΕΙ ΦΩΣ ΜΟΝΟ ΑΝ ΑΦΥΠΝΙΣΤΕΙ
Η ΑΤΟΜΙΚΗ ΜΑΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

«Σάλβο, πόσο δύσκολο θα σου ήταν να λερώσεις τα χέρια σου για έναν καλό σκοπό;». Έτσι μιλώντας, ο επικεφαλής μιας κυβερνητικής υπηρεσίας της οποίας την ύπαρξη σχεδόν οι πάντες αρνούνται, ετοιμάζεται να στρατολογήσει έναν διερμηνέα στην «τιμημένη κομπανία των κλεφτών του ήχου», προκειμένου «να δώσει μια ώθηση στην ιστορία» για το συμφέρον της πατρίδας του. Θα του προτείνει, λοιπόν, να δουλέψει σε μια μυστική διάσκεψη Ευρωπαίων off shore «επενδυτών» και Αφρικανών πολέμαρχων, που έχει στόχο να δρομολογήσει αποδοτικές «μεταρρυθμίσεις» στο πολύπαθο Ανατολικό Κονγκό. Και θα του ζητήσει να μεταφράσει τα απόρρητα παζάρια των συνομιλητών, χωρίς όμως να τους αποκαλύψει πόσες ακριβώς διαλέκτους γνωρίζει, έτσι ώστε παράλληλα και κρυφά να παρακολουθεί, χάριν της βρετανικής αντικατασκοπίας, και τις τυχόν μηχανορραφίες τους. Όλα αυτά, για να προλάβουν οι «επενδυτές» τις επικείμενες εκλογές και να βάλουν τον δικό τους άνθρωπο στην εξουσία - έναν μετριοπαθή καθηγητή, αυτόκλητο «Διαφωτιστή», που εγγυάται ότι «για μια φορά θα δοθεί στον λαό ένα δίκαιο κομμά- τι από την πίτα»... Φυσικά, οι επενδυτές θα βγάλουν λεφτά με ουρά από αυτήν την υπόθεση, αλλά «όταν τελειώσει το πατιρντί και το πιστολίδι πολλά θα μείνουν στο ταμείο και για τους ντόπιους: σχολεία, νοσοκομεία, καθαρό νερό...».
Ο Σάλβο δεν θα πει «όχι». Θα δεχθεί να παραβλέψει το παράνομο περιεχόμενο των συνομιλιών και να συνεργήσει σε ένα πραξικόπημα με πιθανά αθώα θύματα. Όχι επειδή είναι διεφθαρμένος, αλλά επειδή αναζητά απεγνωσμένα έναν ρόλο που θα του δώσει αυτοπεποίθηση- και η κατασκοπεία, καλώς ή κακώς, αμβλύνει τις ανασφάλειές του. Νόθος γιος Ιρλανδού ιεραποστόλου και Κονγκολέζας, ο Μπρούνο Σαλβαντόρ, που τον αποκαλούν Σάλβο, είναι μεν αποδεκτός στην Αγγλία, πόσω μάλλον που είναι ανοιχτόχρωμος, αλλά δεν είναι αφομοιωμένος. Κι ας είναι παντρεμένος με μια ανερχόμενη Αγγλίδα δημοσιογράφο, δεν είναι παρά το μέσο για να κάνει το κομμάτι της. Κάτι που θα αισθανθεί όταν θα συναντήσει μια νοσοκόμα από το Ανατολικό Κονγκό και θα την ερωτευθεί λίγες ώρες πριν ξεκινήσει για τη μυστική διάσκεψη. Εκεί θα καταλάβει για τα καλά πως δεν είναι ένας μιγάς, αλλά μια «ζέβρα»: ένας άνθρωπος με δύο χρώματα, δύο πατρίδες, δύο κουλτούρες, που δεν αναμειγνύονται. Και πως κάποτε θα πρέπει να επιλέξει ποια από τις δύο θα ακολουθήσει, όπως θα πρέπει να επιλέξει με ποια γυναίκα θα μείνει... Μέσα σε τρεις ημέρες σ΄ αυτό το ανώνυμο νησί της Βόρειας Θάλασσας, οι αυταπάτες του θα διαλυθούν και θα γεμίσει αμφιβολίες. Θα ακούσει εκβιασμούς και βασανιστήρια, θα δει συνεργάτες να αλληλοπροδίδονται, ισχυρούς άνδρες να πουλάνε την ψυχή τους, θα μυρίσει την απληστία, την υποκρισία, τον κυνισμό, θα καταλάβει ότι το ζητούμενο δεν είναι η δημοκρατία αλλά η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου μιας ταλαιπωρημένης χώρας. Και ο αναγνώστης θα παρακολουθήσει όλη τη διαδικασία αφύπνισης της συνείδησής του, μέχρι που ο Σάλβο θα αποφασίσει ότι καμία φιλοπατρία δεν δικαιολογεί τη διαπραγμάτευση των βασικών δικαιωμάτων και ελευθεριών μας. Και τότε θα κινδυνέψει σοβαρά.

Μικέλα Χαρτουλάρη, Τα Νέα, 26/5/2007

Κριτική:

Η μεταστροφή του κατασκόπου

Από συγγραφέας του Ψυχρού Πολέμου ο Τζον Λε Καρέ έγινε συγγραφέας της παγκοσμιοποίησης

Ο Τζον Λε Καρέ δεν είναι πια ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο. Και μολονότι έχει υπερβεί προ πολλού τα εβδομήντα γίνεται όλο και πιο ριζοσπαστικός. Πάντως η οπτική του είναι η ίδια, αυτή του ουμανιστή, αν και δεν ασχολείται πια με τον κόσμο των κατασκόπων αλλά με τον κόσμο των επιχειρήσεων. Ισως γιατί η βαθύτερη ουσία των θεμάτων που τον απασχολούν δεν έχει αλλάξει: η προδοσία των φίλων και των αγαπημένων, η ύπαρξη απατεώνων και εγκληματιών στις τάξεις των ιδεολόγων και των υπερασπιστών της τάξης, η διαρκής αναζήτηση της αλήθειας. Από το ερημητήριό του στην Κορνουάλη εξακολουθεί να παρατηρεί τη σκηνή του κόσμου ενημερωμένος για κάθε μικρό ή μεγάλο γεγονός, ενώ οι αφηγηματικές του ικανότητες δεν φαίνεται να παρουσιάζουν κάμψη: τα βιβλία του είναι ανώτερα από τα εκατοντάδες σκουπίδια που κυκλοφορούν στις δύο πλευρές του Ατλαντικού.

Για τις ανάγκες της πλοκής

Από τους σημαντικότερους σύγχρονους ευρωπαίους μυθιστοριογράφους ο θαλερός Τζον Λε Καρέ (Ντόρσετ, 1931) συνεχίζει να αφηγείται ενδιαφέρουσες ιστορίες καθηλώνοντας τον αναγνώστη. Το πρόσφατο μυθιστόρημά του με τίτλο Το τραγούδι της ιεραποστολής διαδραματίζεται στο Λονδίνο αλλά αφορά την Αφρική και συγκεκριμένα το Ανατολικό Κονγκό όπου διάφοροι πολέμαρχοι ανταγωνίζονται μεταξύ τους για την εξουσία πλουτίζοντας σε βάρος του λαού. Πρόκειται για ένα έργο που φανερώνει την αφηγηματική δεινότητα του δημιουργού του ο οποίος προς στιγμήν, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, φάνηκε ότι δεν θα είχε θέματα για λογοτεχνική αξιοποίηση. Για τις ανάγκες της πλοκής ο συγγραφέας πήγε στο Κονγκό ώστε να αποκτήσει τις απαραίτητες γνώσεις για τον χώρο και τα πρόσωπα που περιγράφει. Με σπουδές στη Βέρνη και στην Οξφόρδη, πρώην καθηγητής στο κολέγιο του Ιτον, μέλος της βρετανικής διπλωματικής αποστολής στη Γερμανία από το 1959 ως το 1964 - κατάσκοπος στην πραγματικότητα, στέλεχος της ΜΙ5 και της ΜΙ6 από νεαρή ηλικία -, ο Λε Καρέ (το πραγματικό του όνομα είναι Ντέιβιντ Κόρνγουελ) στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου επιχείρησε να μιλήσει μέσα από τα βιβλία του για τον ανηλεή ανταγωνισμό ανάμεσα στον κομμουνιστικό και τον καπιταλιστικό κόσμο. Στη Βέρνη ήταν που γνώρισε έναν βρετανό διπλωμάτη, μέλος των μυστικών υπηρεσιών, ο οποίος του μίλησε γι' αυτές γοητεύοντας τον νεαρό Ντέιβιντ (ο πατέρας του τον ήθελε δικηγόρο ή συμβολαιογράφο).

Το πρώτο του βιβλίο, το Call for the Dead (1961) ήταν κατασκοπικό - στο είδος είχαν διαπρέψει οι συμπατριώτες του Ερικ Αμπλερ, Γκράχαμ Γκριν και Ιαν Φλέμινγκ. Σε αυτό εμφανίζει για πρώτη φορά τον Τζορτζ Σμάιλι, τον έντιμο πράκτορα - καμιά σχέση με τον πρόδηλα ψεύτικο Τζέιμς Μποντ -, που αντιπαρατίθεται με τους Σοβιετικούς. Ο ήρωάς του δεν είναι επινοημένος, δημιούργημα της φαντασίας του· αποτελεί μια σύνθεση ανθρώπων που έχει γνωρίσει. Στο εμβληματικό του μυθιστόρημα Ο κατάσκοπος που γύρισε από το κρύο (1963), το τρίτο κατά σειρά, εκείνο που έμελλε να τον καθιερώσει ως τον σημαντικότερο εκπρόσωπο του είδους, βάζει τον βρετανό πράκτορα Αλεκ Λίμας ανάμεσα σε δύο πυρά και του επιφυλάσσει οικτρό τέλος. Εδώ μιλάει για διπλούς πράκτορες με τους οποίους συνεργάστηκε, ένας μάλιστα από αυτούς, ο περίφημος Κιμ Φίλμπι, τον κατέδωσε στους Σοβιετικούς. Η επιτυχία του βιβλίου τον υποχρέωσε να εγκαταλείψει κάθε άλλη δραστηριότητα και να αφοσιωθεί στο γράψιμο: η θητεία του στις μυστικές υπηρεσίες του πρόσφερε αρκετό υλικό. Οι ήρωές του είναι παρμένοι από τους χώρους στους οποίους βρέθηκε είτε επαγγελματικά είτε σε ταξίδια αναψυχής (στις αρχές της δεκαετίας του '60 επισκεπτόταν συχνά τα ελληνικά νησιά) και κατά κάποιον τρόπο τον έχουν σημαδέψει. Ας σημειωθεί ότι η προσωπική του ζωή δεν ήταν ανέφελη αφού μεγάλωσε χωρίς μητέρα (εγκατέλειψε τη συζυγική στέγη για να ακολουθήσει τον εραστή της), κάτι που τον έκανε να αγαπήσει υπερβολικά τον πατέρα του, έναν γοητευτικό τυχοδιώκτη, τον οποίο αργότερα «πρόδωσε». Ως γνωστόν η «προδοσία» κάθε είδους συναντάται σε πολλά βιβλία του και αποτελεί εμμονή, εμφανή και ανυποχώρητη.

Με το μέρος των αδυνάτων

Ο Τζον Λε Καρέ

Σε όλη τη διάρκεια της συγγραφικής του καριέρας ο Λε Καρέ αναλύει την πολιτική κατάσταση παίρνοντας πάντα το μέρος των αδυνάτων οι οποίοι είναι εγκλωβισμένοι στα παιχνίδια των ισχυρών. Η τριλογία του Τζορτζ Σμάιλι φανερώνει ακριβώς αυτή την αναλυτική του ικανότητα. Στη Μικρή τυμπανίστρια (1983) δείχνει τις περίπλοκες σχέσεις των αντιμαχόμενων δυνάμεων στη Μέση Ανατολή όπου Αραβες και Ισραηλινοί διεξάγουν επί δεκαετίες έναν αιματηρό πόλεμο αλληλοεξόντωσης. Στη Ρωσική εστία (1990) παρουσιάζει την αρχή του τέλους της τέως ΕΣΣΔ. Εδώ δεν πρωταγωνιστούν δυναμικοί κατάσκοποι αλλά τυχοδιώκτες που αλωνίζουν τη Ρωσία την εποχή της περεστρόικα επί Γκορμπατσόφ. Περιγράφοντας με ενάργεια τη φθορά του σοβιετικού καθεστώτος βρίσκει την ευκαιρία να αναφερθεί με πίκρα στη διάλυση της υπερδύναμης, την οποία ο ίδιος είχε πολεμήσει.

Στον Ράφτη του Παναμά (1996), με αφορμή τη λήξη της συμφωνίας για τη διώρυγα ανάμεσα στις Ηνωμένες Πολιτείες και το κράτος του Παναμά, μεταφερόμαστε μακριά από τα κέντρα των εξελίξεων, την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Κι ενώ περιμέναμε πως εγκατέλειψε για πάντα την αντιπαράθεση Ανατολής-Δύσης, επανέρχεται στο προσφιλές του θέμα: το Σινγκλ & Σινγκλ (1999) μας πηγαίνει στη μετακομμουνιστική Ρωσία η οποία τραβάει τον δρόμο της χωρίς τον Γκορμπατσόφ πλέον αλλά με τον Γέλτσιν στο τιμόνι της. Εδώ η πίκρα μετατρέπεται σε απροκάλυπτη οργή για τον ευτελισμό των αξιών αλλά κυρίως για την αγριότητα των ανθρώπων, οι οποίοι από τη θέση που κατείχαν στον κρατικό μηχανισμό ευαγγελίζονταν μια δίκαιη κοινωνία, απαλλαγμένη από την εκμετάλλευση. Επίσης, μέσω των δύο πρωταγωνιστών του, πατέρα και γιου, βρίσκει την ευκαιρία να περιγράψει τη σύγκρουση με τον δικό του πατέρα, σύγκρουση που τελείωσε με τον θάνατο του τελευταίου.

Διατηρώντας το βλέμμα του αντικειμενικού παρατηρητή ο συγγραφέας δεν παύει στα έργα του να καυτηριάζει τους παραλογισμούς της εξουσίας. Στο Μια μικρή πόλη στη Γερμανία (1968) θίγει το ναζιστικό παρελθόν ορισμένων δυτικογερμανών πολιτικών, κατηγορεί τον πρόεδρο Τρούμαν γιατί έριξε ατομικές βόμβες σε «ανυπεράσπιστες πόλεις» και μέμφεται την Αμερική που «σκοτώνει τους νέγρους» στις ΗΠΑ και ταυτόχρονα τους «διορίζει ως ηγέτες στην Αφρική». Ακριβώς εκεί διαδραματίζεται ο Επίμονος κηπουρός (2000), το 18ο μυθιστόρημά του, με θέμα την εκμετάλλευση των ιθαγενών πληθυσμών από τις πολυεθνικές φαρμακοβιομηχανίες.

Σε αυτό πρωταγωνιστεί ένας βρετανός διπλωμάτης που καλλιεργεί τον κήπο του στο Ναϊρόμπι της Κένυας, σχεδόν αδιάφορος για όσα συμβαίνουν γύρω του, ώσπου η σύζυγός του δολοφονείται επειδή συγκέντρωσε ενοχοποιητικά στοιχεία. Στο Απόλυτοι φίλοι (2003) ο συγγραφέας, που δεν μπορεί ν' απαλλαγεί από το παρελθόν του, ασχολείται πάλι με τον κόσμο των κατασκόπων και επανέρχεται στη Γερμανία, τη χώρα όπου καλλιέργησε το κατασκοπικό του ταλέντο (ανέκρινε ανθρώπους που διέφευγαν στη Δύση συλλέγοντας πληροφορίες). Εδώ ένας Αγγλος κι ένας Γερμανός, ένας συντηρητικός κι ένας μαρξιστής, παρά τις διαφορές τους γίνονται εγκάρδιοι φίλοι. Οταν συναντώνται εκ νέου μετά την εισβολή των Αμερικανών στο Ιράκ, διαπιστώνουν ότι ο κόσμος όχι μόνο έχει αλλάξει αλλά είναι βουτηγμένος στο ψέμα και στην παράνοια. Σε αυτό κατηγορεί ανοιχτά τους Αμερικανούς, ειδικά τον πρόεδρο Μπους, για τη φιλοπόλεμη τακτική τους.

Και φτάνουμε στο σήμερα και στο Τραγούδι της ιεραποστολής (2006), το 20ό μυθιστόρημά του, ένα ανάλαφρο βιβλίο γραμμένο με σατιρική διάθεση για την εκμετάλλευση του Τρίτου Κόσμου από τη Δύση που υποθάλπει τις διαμάχες των διεφθαρμένων ντόπιων ηγετών. Εδώ πραγματεύεται το ζήτημα της φυλής, της ηθικής του Τύπου, της υποκρισίας των μεγάλων δυνάμεων (και της πολιτικής του Τόνι Μπλερ) αλλά και της αθωότητας του απλού πολίτη. Ο ήρωάς του ο Σάλβο, νόθος γιος ενός ιρλανδού ιεραπόστολου και μιας Κονγκολέζας, διερμηνέας το επάγγελμα, γίνεται άθελά του μερικής απασχόλησης πράκτορας του βρετανικού Στέμματος και ρισκάρει την ελευθερία του. Για να έχουν οι ιστορίες του αληθοφάνεια ο συγγραφέας δεν αρκείται στις αναμνήσεις ή στα δημοσιεύματα των εφημερίδων που αποτελούν την πρώτη ύλη για τα βιβλία του. Συχνά καταφεύγει στη συνδρομή ειδικών επιστημόνων, ερευνητών, διεθνών αναλυτών, θρησκειολόγων, γλωσσολόγων, ακόμα και νοσηλευτών ή ταχυδακτυλουργών, από τους οποίους άλλοι του προσφέρουν πληροφορίες και άλλοι τον καθοδηγούν κατά τη συγγραφή.

Σε όλους αυτούς δίνει τις ευχαριστίες του σε σημειώματα στα βιβλία του (στη Ρωσική εστία αναφέρει έναν τζαζίστα, στον Ράφτη του Παναμά μνημονεύει ράφτες και μοδίστρες). Ειδικά στο Τραγούδι της ιεραποστολής ευχαριστεί τη σύζυγό του Τζέιν όχι μόνο για τα χρόνια που μοιράστηκαν μαζί αλλά και για τη βοήθειά της ως αναγνώστριας.

Ο κ. Φίλιππος Φιλίππου είναι συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Πατάκη κυκλοφορεί το μυθιστόρημά του «Ο θάνατος του Ζορμπά».

Κριτικές