Γιατί οι γυναίκες γράφουν περισσότερα γράμματα απ όσα στέλνουν;

Γιατί οι άντρες αρχειοθετούν τα ερωτικά γράμματα με την υπόλοιπη αλληλογραφία τους, ενώ οι γυναίκες τα κρύβουν ανάμεσα στα ρούχα τους; Γιατί ρωτάμε τόσο συχνά τον ερωτικό μας σύντροφο «Tι σκέφτεσαι;» Σε ποιον απευθύνουμε τα γράμματα που δεν στέλνουμε ποτέ; O Nτάριαν Λήντερ θέτει σημαντικά ερωτήματα στην ψυχαναλυτική θεωρία, σ' ένα βιβλίο γραμμένο με τρόπο ανάλαφρο και χιουμοριστικό.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Γιατί οι άνδρες φυλάνε τα ερωτικά τους γράμματα μαζί με την υπόλοιπη αλληλογραφία τους, ενώ οι γυναίκες τα καταχωνιάζουν στις ντουλάπες με τα φορέματά τους; Ποιες είναι οι διαφορές ανάμεσα στη γυναικεία και την ανδρική σεξουαλικότητα; Ποια προβλήματα περιστοιχίζουν το ζήτημα της θεμελιώδους μοναξιάς του κάθε φύλου; Ποιο νόημα μπορεί να πάρουν οι έννοιες της ζήλειας, της αδιακρισίας και της επιθυμίας σε ένα τέτοιο πλαίσιο; Τι μπορεί να κρύβεται πίσω από τις διαπιστώσεις «σ' αγαπώ» ή «σε ξέρω» όταν αυτές διατυπώνονται στα πλαίσια μιας ερωτικής σχέσης; Μήπως τελικά το να μη στείλουμε ένα γράμμα αποτελεί σημάδι αγάπης, ενώ το να λάβουμε ένα γράμμα είναι σημάδι ότι η αγάπη έχει χαθεί;

Μέσω των παραπάνω και πλήθους άλλων ερωτημάτων ο Ντάριαν Λήντερ, ψυχαναλυτής, senior lecturer στο Μητροπολιτικό Πανεπιστήμιο του Leeds και ιδρυτικό μέλος του Κέντρου Φροϋδικής Ανάλυσης και Ερευνας του Λονδίνου, επιχειρεί να εκθέσει τον συλλογισμό του γύρω από τις σχέσεις των δύο φύλων. Βασικό εννοιολογικό σημείο σύνδεσης όλων αυτών είναι η ιδέα του συντρόφου και πρωταρχικό εργαλείο έρευνας η ερώτηση: «Σ' αυτό το βιβλίο προσπάθησα να θέσω όσο το δυνατόν περισσότερα ερωτήματα γύρω από τους άνδρες και τις γυναίκες. Σε ορισμένα από αυτά δίνονται προσωρινές απαντήσεις, σε άλλα όχι· έχω τη γνώμη όμως πως το να θέτουμε τα σωστά ερωτήματα είναι σημαντικότερο από το να βρίσκουμε τις απαντήσεις».

Πίσω από την παραπάνω τακτική κρύβεται η πρόθεση για απλούστερη παρουσίαση των ψυχαναλυτικών θεωριών. Ο ίδιος ο Λήντερ παραδέχεται στην εισαγωγή του βιβλίου ότι προσπάθησε όχι μόνο να απευθυνθεί σε ένα κοινό πέρα από τα όρια του πανεπιστημίου αλλά και να κάνει πολλά λάθη. Στόχος του φαίνεται να είναι η απλούστευση των συχνά δυσνόητων και κατάλληλων αποκλειστικά για μυημένους επιστημονικών κειμένων, η ενθάρρυνση για την επέκταση του προβληματισμού και η σύνθεση ενός βιβλίου φιλικού προς τον αναγνώστη. Σε αυτή την κατεύθυνση κινήθηκαν και τα προηγούμενα βιβλία του: το «Lacan for beginners» (Ο Λακάν για αρχαρίους) και το «Promises lovers make when it gets late» (Υποσχέσεις εραστών όταν βραδιάζει).

Ξεκινώντας από το ερώτημα του τίτλου ο Λήντερ ξετυλίγει το νήμα του προβληματισμού του. Η διατύπωση του ψυχαναλυτή Ζακ Λακάν ότι «η Γυναίκα δεν υφίσταται» σηματοδοτεί την αφετηρία της χειμαρρώδους στοχαστικής και γλωσσικής περιπλάνησης του συγγραφέα γύρω από ζητήματα γυναικείας και ανδρικής σεξουαλικότητας. Ερωτικά τρίγωνα, μεταμφίεση και ταύτιση, οιδιπόδεια συμπλέγματα, τα ταμπού της αιμομειξίας και της παρθενίας, η αλλοτρίωση του ενός φύλου στη σχέση του με το άλλο, μυστικότητα και φαντασίωση, ευνουχισμός, αυνανισμός, σχέση αθωότητας και ενοχής στο ερωτικό πεδίο είναι μερικά από τα σημεία στα οποία στέκεται ο αναγνώστης και που συνθέτουν τον πρωταρχικό ιστό της δομής του κειμένου.

Παρά τον έντονο ψυχαναλυτικό χαρακτήρα του το βιβλίο διαβάζεται ευχάριστα, γεγονός που οφείλεται σε δύο κυρίως παράγοντες: οι διάφορες επιστημονικές θεωρίες παρουσιάζονται με έντονη χιουμοριστική διάθεση και διανθίζονται με παραδείγματα προερχόμενα από τον κινηματογράφο, τη μουσική, τη λογοτεχνία και την καθημερινότητα. Η Ελίζαμπεθ Τέιλορ, ο Αρνολντ Σβαρτσενέγκερ, η Ντόρις Ντέι, ο Ιταλο Καλβίνο, ο θεατρικός συγγραφέας Γκόουλντσμιθ, η Αγκαθα Κρίστι και το μυθιστόρημα του Λόγγου «Δάφνις και Χλόη» ξεπηδούν ανάμεσα σε καθημερινά περιστατικά, ψυχαναλυτικές θεωρίες και ανέκδοτα γύρω από τη ζωή και το έργο των Φρόυντ, Λακάν, Μπέργκλερ, Χέλεν Ντουτς, Ερίκ Λοράν, Ζενεβιέβ Μορέλ και του ουαλού ψυχαναλυτή Τζόουνς.

Σε αυτό το σημείο εντοπίζεται και η βασική αδυναμία του βιβλίου. Παραδείγματα ατάκτως σκορπισμένα και αποκομμένα από το χωροχρονικό τους περιβάλλον συνθέτονται αυθαίρετα και εξίσου αυθαίρετες διαπιστώσεις εμφανίζονται με τη μορφή αξιώματος: «οι άνδρες που είναι ιδιαίτερα βαρετοί δεν θα πρέπει να ανησυχούν ότι δεν θα βρουν σύντροφο, μια που μάλλον ακριβώς εξαιτίας της απονέκρωσής τους θα αγαπηθούν», «ο καλύτερος τρόπος να σώσει κανείς τον γάμο του είναι να χάσει τη γυναίκα του», «στους άνδρες αρέσει να υπάγονται σε σύνολα, ενώ στις γυναίκες συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο», «είναι ευκολότερο σε μια γυναίκα να κάνει πεολειξία σε έναν άγνωστο παρά να τον φιλήσει».

Γνωρίζοντας την ιδιομορφία του συγγραφικού εγχειρήματός του και του τρόπου με τον οποίο επέλεξε να το πραγματευθεί, ο Λήντερ δικαιολογείται προκαταβολικά και εκτεταμένα στην εισαγωγή του βιβλίου: «Αντί να ξεκινώ με μια υπόθεση και να την αναπτύσσω διεξοδικά, επέλεξα να μετακινούμαι από το ένα ερώτημα στο άλλο... αντί να επικεντρώνονται [τα ζητήματα] αποκλειστικά σε κλινικά παραδείγματα ή στη λογοτεχνία ή στον κινηματογράφο, μετακινούνται από τον ένα χώρο στον άλλο, από την αρχαία τραγωδία στο ρομαντικό μυθιστόρημα, από το βουκολικό στο γοτθικό μυθιστόρημα, από το ιδιωτικό ιατρείο του ψυχαναλυτή στον δημόσιο χώρο του δρόμου ή της οθόνης. Σημασία εδώ έχει, όχι να πραγματευθούμε ένα συγκεκριμένο είδος, αλλά να μείνουμε πιστοί στα ερωτήματα: προσπάθησα να τα παρακολουθήσω μέχρι τέλους ασχέτως πολιτισμικών και χρονολογικών μεταβολών, θέλοντας έτσι να τα κάνω πιο συγκεκριμένα».

Ως συνέπεια των παραπάνω, το σύνολο του υλικού πάσχει από έλλειψη οργάνωσης. Γι' αυτό και η περίληψη του περιεχομένου του καθίσταται πρακτικώς αδύνατη. Ο Λήντερ περνά από το ένα θέμα στο άλλο χωρίς προειδοποίηση και τα κεφάλαια διαδέχονται το ένα το άλλο χωρίς να υπάγονται σε κάποιον χωροχρονικό ή άλλον άξονα. Ο οιρμός της σκέψης του συχνά διακόπτεται απότομα, δυσχεραίνοντας τον αναγνώστη στην παρακολούθηση.

Το γεγονός μπορεί να χαρίζει στο κείμενο έναν πιο «ελεύθερο» χαρακτήρα, όμως ταυτόχρονα δίνει την εντύπωση ότι η ψυχαναλυτική περιπλάνηση του συγγραφέα δεν στοχεύει ουσιαστικά πουθενά.



ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ

ΤΟ ΒΗΜΑ, 18-10-1998