Υποσχέσεις που δίνουν οι εραστές όταν είναι πια αργά

Τι κρύβουν οι υποσχέσεις που δίνουν οι εραστές; Γιατί ορκίζονται αιώνια πίστη; Μπορούμε να λέμε την αλήθεια όταν είμασε ερωτευμένοι; Γιατί όλες οι ερωτικές ιστορίες τελειώνουν κάποτε; Με χιούμορ και πλήθος απολαυστικών αναφορών στον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και την ψυχαναλυτική πρακτική ο Λήντερ μας εξηγεί ότι το πάθος έχει ελάχιστη σχέση με την ηδονή αλλά μεγάλη συγγένεια με τον μαζοχισμό.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Γιατί ο ηθοποιός Χιου Γκραντ, που τα είχε όλα, συμπεριφέρθηκε σαν κάποιος που δεν έχει τίποτε; Όλοι απόρησαν με τον διάσημο σύντροφο της Ελίζαμπεθ Χάρλεϊ όταν συνελήφθη σε ένα αμάξι σε στιγμές περιπτύξεων με την ιερόδουλο Ντιβάιν Μπράουν. Ουδέν μεμπτόν για τον συγγραφέα, που ξεσκεπάζει όλα τα παράδοξα του πάθους. Στην περίπτωση Χιου Γκραντ αποδεικνύεται για άλλη μία φορά ο παρακάτω φροϋδικός μηχανισμός: μια εξιδανικευμένη γυναίκα αγαπιέται αλλά δεν ποθείται, ενώ μια ανήθικη ποθείται αλλά δεν αγαπιέται. Τα παραδείγματα από την ανθρώπινη συμπεριφορά, από τη λογοτεχνία, από τον κινηματογράφο, από την κλινική εμπειρία εναλλάσσονται από τον συγγραφέα, για να αποκαλυφθεί ότι τα ίδια μοτίβα ανακυκλώνονται διαρκώς. Οι ίδιες οι σχέσεις επαναλαμβάνονται. Το τέλος μιας ερωτικής ιστορίας αντανακλάται στο ξεκίνημά της. Όπως στους αρχαίους λαβυρίνθους όπου η είσοδος και η έξοδος τελικά συμπίπτουν, έτσι και στις ερωτικές ιστορίες, αυτό που απολαμβάνει κανείς περισσότερο στην αρχή στον σύντροφό του, όταν φλέγεται από έρωτα, είναι το ίδιο ακριβώς που στο τέλος δεν αντέχει με τίποτε. Η κατάληξη ενός έρωτα είναι ορατή από την αρχή.

Οι αναφορές του φροϋδιστή συγγραφέα σε εργασίες και έρευνες άλλων ψυχαναλυτών και διανοητών συγκροτούν το σκηνικό της σύγχρονης ψυχολογίας των ερωτικών σχέσεων. Ερμηνεύονται θρυλικές περιπτώσεις εραστών, είτε πρόκειται για το ζευγάρι των Πρωτοπλάστων, είτε για εκείνο των πρωταγωνιστών στη Ρεβέκκα της Δάφνης ντυ Μοριέ και την παραλλαγμένη εκδοχή του στο έργο του Χίτσκοκ, είτε για τους Ρόμπερτ Ρέντφορντ και Ντέμι Μουρ στην ταινία Ανήθικη πρόταση, είτε για εραστές σε έργα του Σαίξπηρ, μηδενός πεδίου εξαιρουμένου. Η εξιστόρηση, παιγνιώδης, φέρνει στο φως όψεις του έρωτα που επανέρχονται: συγκρίσεις, υποκαταστάσεις, η επιδίωξη της διαφορετικότητας, η ανάγκη κάθε γυναίκας να είναι η πρώτη (πράγμα που προϋποθέτει την ύπαρξη μιας άλλης), η αξία της αναμονής, ο φόβος μήπως η απόλαυση σημάνει στη συνέχεια την αποπληρωμή της. Η αφήγηση αιχμαλωτίζει τον αναγνώστη κυρίως με τις δυσοίωνες διαπιστώσεις, που θέλουν τον μαζοχισμό να επικρατεί της ηδονής στις σχέσεις πάθους και τον φθόνο να υφέρπει σε κάθε ερωτική ιστορία: «Ο έρωτας, αν πρόκειται να εμφανιστεί, πάντα θα έχει μια μορφή μίσους ως θεμέλιό του και αυτός είναι πιθανόν ο λόγος που, αν και ο έρωτας χρειάζεται συχνά ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να αναπτυχθεί, μπορεί πολύ γρήγορα να μετατραπεί σε μίσος».

Το βιβλίο του Λίντερ δεν είναι εγχειρίδιο αυτοβοήθειας, όπως αυτά που έχουν κατακλύσει την αγορά και δίνουν συμβουλές στους ερωτευμένους για να εκμαιεύσουν υποσχέσεις και δεσμεύσεις. Όποιος διαβάσει το πόνημά του θα επιλέξει τη σιωπή από τα πολλά λόγια. Σε πολλές περιπτώσεις, διαδεδομένες απόψεις αποδεικνύονται εσφαλμένες. Αληθές είναι ότι, όπως δηλώνει ο συγγραφέας, «μερικοί άνθρωποι ξεκινάνε μια καινούργια σχέση μόνο και μόνο για να παίξουν, άλλη μια φορά, τη μικρή τους τραγωδία μ' έναν καινούργιο σύντροφο». Η πιο συνηθισμένη ερώτηση ενός άνδρα σε μια γυναίκα είναι «Μ' αγαπάς», ενώ μιας γυναίκας σ' έναν άνδρα «Μ' αγαπάς ακόμη;». Έπειτα, «ενώ μια γυναίκα μπορεί ν' αποφύγει να εμπλακεί σε οποιουδήποτε τύπου σχέση με έναν άνδρα γιατί φοβάται μήπως τον αγαπήσει, είναι σχεδόν ανήκουστο για έναν άνδρα ν' αποφύγει μια γυναίκα για τον ίδιο λόγο». Φαίνεται ότι οι γυναίκες παίρνουν πιο σοβαρά τα πράγματα. Σύμφωνα με παρατήρηση γλωσσολόγου, ο λόγος των ανδρών είναι ανταγωνιστικός ενώ ο λόγος των γυναικών συναινετικός.

Ο λόγος του συγγραφέα είναι χειμαρρώδης και συχνά απολαυστικός αλλά, αν πάσχει σε κάτι το βιβλίο, είναι σε οργάνωση και σε δομή. Έξι κεφάλαια των 60 περίπου σελίδων το καθένα, χωρίς τίτλους, βρίθουν από ανεκδοτολογικό υλικό και μεταφέρουν το ενδιαφέρον από στιγμιότυπο σε στιγμιότυπο, από θέμα σε θέμα. Ορισμένα ζητήματα πάντως εξάπτουν τη φαντασία, όπως το τι δηλώνει ο ύπνος μετά την ερωτική πράξη και ποιες είναι οι συνέπειες της πλήξης. Παρατίθεται η άποψη, λόγου χάρη, ότι «αυτό που προκάλεσε το προπατορικό αμάρτημα στον Κήπο της Εδέμ δεν ήταν κάτι θεαματικό, αλλά η πλήξη. Στον Κήπο δεν υπήρχε απολύτως τίποτα να κάνει κανένας κι έτσι η Εύα έκανε κάτι που ήταν λάθος». Προς γνώσιν και συμμόρφωσιν, λοιπόν, τα συμπεράσματα του ψυχαναλυτή!

ΜΑΙΡΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΙΔΟΥ, ΤΟ ΒΗΜΑ , 28-07-2002