0
Your Καλαθι
Ο άγγελος Γαβριήλ
Έκπτωση
30%
30%
Περιγραφή
«Αλήθεια, γιατί αυτό το όνομα;» ρώτησε ο Τζόναθαν Ογκούρ. «Εξ αιτίας του αρχαγγέλου Γαβριήλ;»
Ο Τεντ Γκούλιβερ χαμογέλασε. Τι άλλο θα μπορούσε να ήταν ο Γαβριήλ από ένας άγγελος, ένας φύλακας-άγγελος;
«Ποιός είχε την ιδέα του Γαβριήλ;» ξαναρώτησε ο Τζόναθαν.
Το πρόσωπο του Τεντ σκοτείνιασε.
«Επιτρέψτε μου να μην σας αποκαλύψω την ταυτότητα αυτού του μεγαλοφυούς δημιουργού. Σας γνωρίζω αρκετά καλά για...»
Οι τρεις άντρες ξέσπασαν σε γέλια. Κι όμως, ο «Μπιγκ Μπλου» ανησυχούσε.
«Ελπίζω να τον ελέγχετε»...
Γαβριήλ: Άγγελος... ή δαίμονας;
ΚΡΙΤΙΚΗ
Από τότε που ο θεός Ηφαιστος κατασκεύασε τον Τάλω, το πρώτο ρομπότ στην ιστορία του κόσμου, έχει περάσει πολύς καιρός και το αρχετυπικό αυτό πρότυπο έχει υποστεί άπειρες τροποποιήσεις και βελτιώσεις προκειμένου να επιτευχθεί η τελειοποίησή του ως σκεπτόμενης μηχανής που θα μπορούσε να υπηρετήσει τον άνθρωπο επί πραγματικής αλλά και πνευματικής, ενδεχομένως, βάσεως. Μέχρι στιγμής, όμως, οι προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση παραμένουν στο επίπεδο του πειραματισμού και το μόνο βέβαιο είναι η καθιέρωσή του ως ενός από τα σημαντικότερα σύμβολα της επιστημονικής φαντασίας που εκφράζει, ανάλογα με τη μεταχείρισή του από τους διάφορους συγγραφείς, πάμπολλες διαφορετικές απόψεις, μεταφυσικές, φιλοσοφικές, θρησκευτικές, ανθρωπιστικές, πολιτικές.
Η συμπεριφορά του ρομπότ, ωστόσο, υπαγορεύεται κατά βάση, και υπό ευρεία έννοια, βεβαίως, από αυτή την ίδια την ιδιοσυστασία του, η οποία προσδιορίζεται από το όνομά του. Ρομπότ σημαίνει υπηρέτης (η λέξη είναι τσεχικής προέλευσης και σημαίνει τον άνθρωπο που είναι υποχρεωμένος να υπακούει στις εντολές άλλου), και ως τέτοιου επιχειρείται η κατασκευή-δημιουργία του. Αν, όμως, ένα «ανθρωποποιημένο» ρομπότ (που έχει κατασκευαστεί-δημιουργηθεί κατ' εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου) συνειδητοποιήσει τη δύναμή του (και την υπεροχή του έναντι του γεννήτορά του), αλλά και το ρόλο-μοίρα που αυτός του επιφυλάσσει, τότε πολύ πιθανόν να αντιδράσει με απρόβλεπτες συνέπειες. 'Η να εξεγερθεί εναντίον του και να τον υποδουλώσει ή να αναλάβει τη διαφύλαξή του σε παγκόσμια κλίμακα.
Ο Γάλλος συγγραφέας Μπερνάρ Λεντερίκ -το ενδιαφέρον μυθιστόρημά του «Τα παιδιά από τη Θεσσαλονίκη» κυκλοφορεί από τις ίδιες εκδόσεις- που έχει θητεύσει επιτυχώς σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, όπως επιστημονική φαντασία, αστυνομικό, θρίλερ, τρόμος, περιπέτεια, έχοντας υπόψη του την ανάλογη φιλολογία του είδους περί το εν λόγω σύμβολο, επιχειρεί μια πιο σύγχρονη προσέγγισή του, πολύ πιο σύμφωνη με το κυρίαρχο αμοραλιστικό πνεύμα της εποχής τού τέλους του εικοστού αιώνα, γεγονός που του επιτρέπει να θεωρήσει τη σχέση δημιουργού-δημιουργήματος από τελείως διαφορετική οπτική γωνία. Κατ' αρχήν, η κεντρική ιδέα του ανά χείρας μυθιστορήματός του βασίζεται στο χριστιανικό μύθο του φύλακα αγγέλου και στον προστατευτικό ρόλο που του έχει ανατεθεί από τον Θεό. Το ρομπότ που «κατασκευάζει» ο συγγραφέας ονομάζεται συμβολικά Γαβριήλ (ο ένας από τους τρεις μεγάλους αρχαγγέλους της χριστιανικής θρησκείας, που φέρνει το χαρμόσυνο μήνυμα στην Παρθένο Μαρία ότι η γέννηση του Υιού της θα σηματοδοτήσει την έλευση μιας νέας εποχής και τη σωτηρία του κόσμου απ' Αυτόν), αφού υπονοεί, και αναγγέλλει, τον ερχομό μιας νέας επαναστατικής εποχής, όπου οι σκεπτόμενες μηχανές θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, αναλαμβάνοντας τη διαπαιδαγώγησή τους και τη διαμόρφωσή τους σε «καλούς καγαθούς» πολίτες από τα παιδικά τους χρόνια. Αυτό τουλάχιστον είναι το όραμα του Ζεφ Μενζέλ, του δημιουργού τού Γαβριήλ. Η εκμετάλλευση, όμως, του εν λόγω πρωτοτύπου από δύο αδίστακτους τυχοδιώκτες εμπόρους, που επεμβαίνουν στη νοηματική και συναισθηματική λειτουργία του -«καταργούν μια ζωτική εφαρμογή στο λογισμικό του, που του επιτρέπει να παίρνει (μόνο) καλές πρωτοβουλίες»- συνεπιφέρει ολέθρια αποτελέσματα, καθώς το ρομπότ, που αρχίζει να αυτονομείται (και να αποκτά συνείδηση), απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τον ανθρώπινο έλεγχο ενεργώντας αυτοβούλως. Και είναι φυσικό αφού, παρ' όλες τις «αγαθές» προθέσεις του δημιουργού του, δεν είναι παρά μια ανθρώπινη «κόπια» η οποία, κατά βάθος, εμπεριέχει την υπεροψία, την αλαζονεία και το αίσθημα της κυριαρχίας. Επομένως, η συμπεριφορά του Γαβριήλ (που μετεξελίσσεται ραγδαίως σε «σκεπτόμενο» πλάσμα), ως πράξη, είναι μια απόλυτα συνειδησιακή ενέργεια επανάστασης και αυτοεπιβεβαίωσης, η οποία στοχεύει και αποσκοπεί στην αναίρεση του «παλαιού» από το «νέο»· για την πραγμάτωση του σκοπού ο νέος Μεσσίας χρησιμοποιεί απλώς πρακτικές του κατασκευαστή του που αυτός (ερήμην του;) έχει εμφυτεύσει στα γονίδιά του. Ο δημιουργός του Γαβριήλ το θέτει με ωμότητα σε μια κρίση αυτογνωσίας: «Κληρονόμησε την παράνοιά μου»· δηλαδή, παραφράζοντας τον Νίτσε: Ο άνθρωπος πέθανε, ζήτω ο «υπεράνθρωπος».
Και αυτήν ακριβώς την ανθρώπινη παράνοια σχεδιάζει και προβάλλει ο Μ.Λ. μέσα από τη συναρπαστική περιπέτεια του μηχανικού ήρωά του, που λειτουργεί ως παραμορφωτικό είδωλο του δημιουργού του. Η ανάμνηση του Ασίμοφ στοιχειώνει ολόκληρο το έργο -αυτόν εξάλλου επιχειρεί να υπερβεί ο Γάλλος συγγραφέας. Ορισμένα μάλιστα επεισόδιά του παραπέμπουν ευθέως στο «Εγώ, το ρομπότ» (1950), του Αμερικανού συγγραφέα, παραλλαγμένα, βέβαια, για να υποστηρίξουν τις απόψεις του, όπως για παράδειγμα, η περίπτωση της μικρούλας Γκλόρια, στο πρώτο διήγημα της εν λόγω συλλογής. Στον Μ.Λ. το ρομπότ, όχι μόνο δεν παίζει το ρόλο παιδαγωγού και φύλακα αγγέλου, αλλά αντιθέτως «καλλιεργεί» το «τέρας» που εμφωλεύει στο παιδί, ενώ αργότερα θα εκδηλωθεί και ως εκβιαστής, υπνωτιστής, σαδιστής, βασανιστής, βιαστής, ένα αποκρουστικά παραμορφωτικό είδωλο-προβολή τελικά του ίδιου του «ανθρώπου».
Τα διάφορα στάδια μετεξέλιξης του Γαβριήλ από «άγγελο» σε «δαίμονα» γίνονται μέσα από διάφορες καθημερινές ιστορίες χαλαρά συνδεδεμένες μεταξύ τους, ώστε να δίνεται η εντύπωση του μυθιστορήματος. Η λεπτομέρεια στην αφήγηση παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς λειτουργώντας αποκρυπτογραφικά παίρνει στιγμές στιγμές προεκτάσεις και διαστάσεις υπαρξιακές. Ενα παράδειγμα. Σε κάποια φάση της «ενηλικίωσής» του το ρομπότ λέει: «Φοβάμαι να μένω μόνος τη νύχτα, στα σκοτεινά»· μια μηχανή, λοιπόν, που κάνει μια τέτοια δήλωση και που σημαίνει ότι έχει απόλυτη επίγνωση του υπαρξιακού περιεχομένου της, δεν είναι πια μηχανή. Είναι άνθρωπος. Είναι εκείνος ο άνθρωπος που «συνομιλεί» με τον εαυτό του, με τον «άλλο», το άγνωστο και τη σιωπή. Είναι, κυρίως, ο άνθρωπος απέναντι στις φοβίες του, στους τρόμους του και στα αιώνια μεταφυσικά του προβλήματα, και αυτά ακριβώς τα προβλήματα που κληροδοτεί στο «μηχανικό» επίγονό του διερευνά εύστοχα ο Μ.Λ. Απ' αυτή την άποψη το ενδιαφέρον μυθιστόρημά του λειτουργεί ως σχόλιο πάνω στη «διαμάχη μεταξύ υπερβολικής τεχνολογίας και ανεπαρκούς ανθρωπισμού». Ενα σχόλιο που αφορά και προβληματίζει τον αναγνώστη.
Η μετάφραση των Θανάση και Ντίνας Σιδέρη, στρωτή και ευανάγνωστη, αποδίδει ικανοποιητικά το πνεύμα και το ύφος του συγγραφέα.
ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 24/05/2002
Ο Τεντ Γκούλιβερ χαμογέλασε. Τι άλλο θα μπορούσε να ήταν ο Γαβριήλ από ένας άγγελος, ένας φύλακας-άγγελος;
«Ποιός είχε την ιδέα του Γαβριήλ;» ξαναρώτησε ο Τζόναθαν.
Το πρόσωπο του Τεντ σκοτείνιασε.
«Επιτρέψτε μου να μην σας αποκαλύψω την ταυτότητα αυτού του μεγαλοφυούς δημιουργού. Σας γνωρίζω αρκετά καλά για...»
Οι τρεις άντρες ξέσπασαν σε γέλια. Κι όμως, ο «Μπιγκ Μπλου» ανησυχούσε.
«Ελπίζω να τον ελέγχετε»...
Γαβριήλ: Άγγελος... ή δαίμονας;
ΚΡΙΤΙΚΗ
Από τότε που ο θεός Ηφαιστος κατασκεύασε τον Τάλω, το πρώτο ρομπότ στην ιστορία του κόσμου, έχει περάσει πολύς καιρός και το αρχετυπικό αυτό πρότυπο έχει υποστεί άπειρες τροποποιήσεις και βελτιώσεις προκειμένου να επιτευχθεί η τελειοποίησή του ως σκεπτόμενης μηχανής που θα μπορούσε να υπηρετήσει τον άνθρωπο επί πραγματικής αλλά και πνευματικής, ενδεχομένως, βάσεως. Μέχρι στιγμής, όμως, οι προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση παραμένουν στο επίπεδο του πειραματισμού και το μόνο βέβαιο είναι η καθιέρωσή του ως ενός από τα σημαντικότερα σύμβολα της επιστημονικής φαντασίας που εκφράζει, ανάλογα με τη μεταχείρισή του από τους διάφορους συγγραφείς, πάμπολλες διαφορετικές απόψεις, μεταφυσικές, φιλοσοφικές, θρησκευτικές, ανθρωπιστικές, πολιτικές.
Η συμπεριφορά του ρομπότ, ωστόσο, υπαγορεύεται κατά βάση, και υπό ευρεία έννοια, βεβαίως, από αυτή την ίδια την ιδιοσυστασία του, η οποία προσδιορίζεται από το όνομά του. Ρομπότ σημαίνει υπηρέτης (η λέξη είναι τσεχικής προέλευσης και σημαίνει τον άνθρωπο που είναι υποχρεωμένος να υπακούει στις εντολές άλλου), και ως τέτοιου επιχειρείται η κατασκευή-δημιουργία του. Αν, όμως, ένα «ανθρωποποιημένο» ρομπότ (που έχει κατασκευαστεί-δημιουργηθεί κατ' εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου) συνειδητοποιήσει τη δύναμή του (και την υπεροχή του έναντι του γεννήτορά του), αλλά και το ρόλο-μοίρα που αυτός του επιφυλάσσει, τότε πολύ πιθανόν να αντιδράσει με απρόβλεπτες συνέπειες. 'Η να εξεγερθεί εναντίον του και να τον υποδουλώσει ή να αναλάβει τη διαφύλαξή του σε παγκόσμια κλίμακα.
Ο Γάλλος συγγραφέας Μπερνάρ Λεντερίκ -το ενδιαφέρον μυθιστόρημά του «Τα παιδιά από τη Θεσσαλονίκη» κυκλοφορεί από τις ίδιες εκδόσεις- που έχει θητεύσει επιτυχώς σε διάφορα λογοτεχνικά είδη, όπως επιστημονική φαντασία, αστυνομικό, θρίλερ, τρόμος, περιπέτεια, έχοντας υπόψη του την ανάλογη φιλολογία του είδους περί το εν λόγω σύμβολο, επιχειρεί μια πιο σύγχρονη προσέγγισή του, πολύ πιο σύμφωνη με το κυρίαρχο αμοραλιστικό πνεύμα της εποχής τού τέλους του εικοστού αιώνα, γεγονός που του επιτρέπει να θεωρήσει τη σχέση δημιουργού-δημιουργήματος από τελείως διαφορετική οπτική γωνία. Κατ' αρχήν, η κεντρική ιδέα του ανά χείρας μυθιστορήματός του βασίζεται στο χριστιανικό μύθο του φύλακα αγγέλου και στον προστατευτικό ρόλο που του έχει ανατεθεί από τον Θεό. Το ρομπότ που «κατασκευάζει» ο συγγραφέας ονομάζεται συμβολικά Γαβριήλ (ο ένας από τους τρεις μεγάλους αρχαγγέλους της χριστιανικής θρησκείας, που φέρνει το χαρμόσυνο μήνυμα στην Παρθένο Μαρία ότι η γέννηση του Υιού της θα σηματοδοτήσει την έλευση μιας νέας εποχής και τη σωτηρία του κόσμου απ' Αυτόν), αφού υπονοεί, και αναγγέλλει, τον ερχομό μιας νέας επαναστατικής εποχής, όπου οι σκεπτόμενες μηχανές θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στη ζωή των ανθρώπων, αναλαμβάνοντας τη διαπαιδαγώγησή τους και τη διαμόρφωσή τους σε «καλούς καγαθούς» πολίτες από τα παιδικά τους χρόνια. Αυτό τουλάχιστον είναι το όραμα του Ζεφ Μενζέλ, του δημιουργού τού Γαβριήλ. Η εκμετάλλευση, όμως, του εν λόγω πρωτοτύπου από δύο αδίστακτους τυχοδιώκτες εμπόρους, που επεμβαίνουν στη νοηματική και συναισθηματική λειτουργία του -«καταργούν μια ζωτική εφαρμογή στο λογισμικό του, που του επιτρέπει να παίρνει (μόνο) καλές πρωτοβουλίες»- συνεπιφέρει ολέθρια αποτελέσματα, καθώς το ρομπότ, που αρχίζει να αυτονομείται (και να αποκτά συνείδηση), απομακρύνεται όλο και περισσότερο από τον ανθρώπινο έλεγχο ενεργώντας αυτοβούλως. Και είναι φυσικό αφού, παρ' όλες τις «αγαθές» προθέσεις του δημιουργού του, δεν είναι παρά μια ανθρώπινη «κόπια» η οποία, κατά βάθος, εμπεριέχει την υπεροψία, την αλαζονεία και το αίσθημα της κυριαρχίας. Επομένως, η συμπεριφορά του Γαβριήλ (που μετεξελίσσεται ραγδαίως σε «σκεπτόμενο» πλάσμα), ως πράξη, είναι μια απόλυτα συνειδησιακή ενέργεια επανάστασης και αυτοεπιβεβαίωσης, η οποία στοχεύει και αποσκοπεί στην αναίρεση του «παλαιού» από το «νέο»· για την πραγμάτωση του σκοπού ο νέος Μεσσίας χρησιμοποιεί απλώς πρακτικές του κατασκευαστή του που αυτός (ερήμην του;) έχει εμφυτεύσει στα γονίδιά του. Ο δημιουργός του Γαβριήλ το θέτει με ωμότητα σε μια κρίση αυτογνωσίας: «Κληρονόμησε την παράνοιά μου»· δηλαδή, παραφράζοντας τον Νίτσε: Ο άνθρωπος πέθανε, ζήτω ο «υπεράνθρωπος».
Και αυτήν ακριβώς την ανθρώπινη παράνοια σχεδιάζει και προβάλλει ο Μ.Λ. μέσα από τη συναρπαστική περιπέτεια του μηχανικού ήρωά του, που λειτουργεί ως παραμορφωτικό είδωλο του δημιουργού του. Η ανάμνηση του Ασίμοφ στοιχειώνει ολόκληρο το έργο -αυτόν εξάλλου επιχειρεί να υπερβεί ο Γάλλος συγγραφέας. Ορισμένα μάλιστα επεισόδιά του παραπέμπουν ευθέως στο «Εγώ, το ρομπότ» (1950), του Αμερικανού συγγραφέα, παραλλαγμένα, βέβαια, για να υποστηρίξουν τις απόψεις του, όπως για παράδειγμα, η περίπτωση της μικρούλας Γκλόρια, στο πρώτο διήγημα της εν λόγω συλλογής. Στον Μ.Λ. το ρομπότ, όχι μόνο δεν παίζει το ρόλο παιδαγωγού και φύλακα αγγέλου, αλλά αντιθέτως «καλλιεργεί» το «τέρας» που εμφωλεύει στο παιδί, ενώ αργότερα θα εκδηλωθεί και ως εκβιαστής, υπνωτιστής, σαδιστής, βασανιστής, βιαστής, ένα αποκρουστικά παραμορφωτικό είδωλο-προβολή τελικά του ίδιου του «ανθρώπου».
Τα διάφορα στάδια μετεξέλιξης του Γαβριήλ από «άγγελο» σε «δαίμονα» γίνονται μέσα από διάφορες καθημερινές ιστορίες χαλαρά συνδεδεμένες μεταξύ τους, ώστε να δίνεται η εντύπωση του μυθιστορήματος. Η λεπτομέρεια στην αφήγηση παίζει σημαντικό ρόλο, καθώς λειτουργώντας αποκρυπτογραφικά παίρνει στιγμές στιγμές προεκτάσεις και διαστάσεις υπαρξιακές. Ενα παράδειγμα. Σε κάποια φάση της «ενηλικίωσής» του το ρομπότ λέει: «Φοβάμαι να μένω μόνος τη νύχτα, στα σκοτεινά»· μια μηχανή, λοιπόν, που κάνει μια τέτοια δήλωση και που σημαίνει ότι έχει απόλυτη επίγνωση του υπαρξιακού περιεχομένου της, δεν είναι πια μηχανή. Είναι άνθρωπος. Είναι εκείνος ο άνθρωπος που «συνομιλεί» με τον εαυτό του, με τον «άλλο», το άγνωστο και τη σιωπή. Είναι, κυρίως, ο άνθρωπος απέναντι στις φοβίες του, στους τρόμους του και στα αιώνια μεταφυσικά του προβλήματα, και αυτά ακριβώς τα προβλήματα που κληροδοτεί στο «μηχανικό» επίγονό του διερευνά εύστοχα ο Μ.Λ. Απ' αυτή την άποψη το ενδιαφέρον μυθιστόρημά του λειτουργεί ως σχόλιο πάνω στη «διαμάχη μεταξύ υπερβολικής τεχνολογίας και ανεπαρκούς ανθρωπισμού». Ενα σχόλιο που αφορά και προβληματίζει τον αναγνώστη.
Η μετάφραση των Θανάση και Ντίνας Σιδέρη, στρωτή και ευανάγνωστη, αποδίδει ικανοποιητικά το πνεύμα και το ύφος του συγγραφέα.
ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 24/05/2002
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
