Βενετσιάνικη βεντέτα

Στη όπερα της Βενετίας Λα Φενίτσε, η παράσταση της Τραβιάτας διακόπτεται μετά το τέλος της δεύτερης πράξης. Παράλληλα τελειώνει και μια βεντέτα σχεδόν απαλλαγμένη από κάθε υποψία. Όπως συνήθως, όμως, τα φαινόμενα αποτελούν ενδείξεις που κρύβουν μυστικά.
Για να ανακαλύψεις την αλήθεια, πρέπει να βάλεις, ένα ένα, τα πάθη του παρελθόντος κοντά στα σημάδια του παρόντος. Κι όταν τελικά τα καταφέρεις, θα αντιμετωπίσεις αμήχανος ένα μεγάλο δίλημμα: Ποια είναι τα όρια μεταξύ του νόμου και της συνείδησης; Τι επιτρέπεται και τι όχι;

Μια σαγηνευτική βεντέτα, με απρόσμενη πλοκή, που υφαίνει με μαεστρία η Ντόνα Λεόν στη γαλήνια και μυστηριώδη Βενετία.


«Ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, με γραφή αποκαλυπτική, γεμάτη ανθρωπιά, με ήρωες που τόσο ανθρώπινα αποτυχαίνουν ή πετυχαίνουν»

The Guardian

ΚΡΙΤΙΚΗ



H Ντόνα Λεόν (Νέα Υερσέη, 1942), κάτοικος της Βενετίας επί 20 χρόνια, πρώην καθηγήτρια αγγλικών στην Ελβετία, στην Αγγλία, στη Σαουδική Αραβία, στην Κίνα, κριτικός αστυνομικών βιβλίων στους «Sunday Times», γράφει αστυνομικά μυθιστορήματα με κεντρικό ήρωα τον επιθεωρητή Γκουίντο Μπρουνέτι. Χώρος δράσης του ήρωά της είναι η Βενετία, η πόλη που έχει εμπνεύσει συγγραφείς και ταξιδιώτες όσο καμία άλλη στον κόσμο. Μαγεμένη από την ομορφιά της, η Λεόν τη χρησιμοποιεί ως ντεκόρ των ιστοριών της, όπως κάνει ο Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν με τη Βαρκελώνη, ο Τζέιμς Ελρόι με το Λος Αντζελες, η Σάρα Παρέτσκι με το Σικάγο, ο Ζαν-Κλοντ Ιζό με τη Μασσαλία, ο Πατρίκ Ρενάλ με τη Νίκαια, ο Εντ Μακμπέιν με τη Νέα Υόρκη.

Το μυθιστόρημα Βενετσιάνικη βεντέτα (πρωτότυπος τίτλος Death at La Fenice), αρχίζει με τον θάνατο του διάσημου γερμανού διευθυντή ορχήστρας Χέλμουτ Βελάουερ στη διάρκεια της παράστασης της «Τραβιάτα» στο περίφημο λυρικό θέατρο La Fenice (εγκαινιάστηκε το 1792), όπου πρωτοπαίχτηκαν μερικά από τα έργα του Βέρντι. Ο θάνατος του μαέστρου προήλθε από κυάνιο, επομένως μπορεί να είναι δολοφονία. Ο επιθεωρητής Μπρουνέτι (θυμίζει τον επιθεωρητή Μεγκρέ του Σιμενόν και τον αστυνόμο Μπέκα του δικού μας Γιάννη Μαρή) αρχίζει τις έρευνες ανακρίνοντας τον ομοφυλόφιλο σκηνοθέτη, τη λεσβία σοπράνο και τη σύζυγο του νεκρού, μια ουγγαρέζα γιατρό που έχει τα μισά του χρόνια. Μη θέλοντας να επιτρέψει να κηλιδωθεί η φήμη της πόλης του Βιβάλντι, της πόλης απ' όπου πέρασε ο Μότσαρτ, η οποία ξεχωρίζει για την κοινωνική σταθερότητα, την ηθική και τη νομιμοφροσύνη των κατοίκων της, κάνει ό,τι περνάει από το χέρι του για να διαλευκάνει την υπόθεση.



Ζήτημα εκδίκησης



Στη διάρκεια των ερευνών του ο Μπρουνέτι διαπιστώνει ότι το πιθανότερο κίνητρο για το έγκλημα είναι η εκδίκηση, και μάλιστα η εκδίκηση που συνδέεται με σεξουαλικούς λόγους. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ο μαέστρος, αυταρχικός και δύσκολος, αλλά αφοσιωμένος στην τέχνη, στον κόσμο πρόβαλλε την εικόνα της ηθικής ανωτερότητας. Σκαλίζοντας όμως τη ζωή του, ο επιθεωρητής βρίσκεται μπροστά σε συμπεριφορές καθόλου τιμητικές για το κύρος του. Οχι μόνο γιατί υπήρξε μέλος του γερμανικού ναζιστικού κόμματος αλλά κυρίως για κάποιο ανομολόγητο σεξουαλικό του βίτσιο. Σιγά σιγά ο ήρωας βυθίζεται στο παρελθόν του Βαλάουερ που είναι γεμάτο από πράξεις βίαιες και αποκρουστικές, οι οποίες σχετίζονται με ερωτικές παρεκκλίσεις μη αποδεκτές από την κοινωνία. Διότι, μας λέει η Ντόνα Λεόν, οι άνθρωποι σκοτώνουν βασικά για δύο λόγους: για το χρήμα και για το σεξ, δηλαδή τα εγκλήματα χωρίζονται σε συμφέροντος και πάθους, κάτι το οποίο γνωρίζουν άριστα όλοι οι συγγραφείς της αστυνομικής λογοτεχνίας από καταβολής του είδους και ασφαλώς και οι αναγνώστες τους.



O μύθος της πόλης



H Λεόν ξεναγεί τον αναγνώστη στη γοητευτική Βενετία, τον οδηγεί μέσα από τον λαβύρινθο των στενών δρομίσκων της στα κανάλια και στις γεφυρούλες, στις καφετέριες και στα μπαρ της, τον επιβιβάζει στις γόνδολες. Ωστόσο με πόνο ψυχής διαπιστώνει τον ξεπεσμό της, εκφράζοντας την πικρία της γι' αυτό. Πρωτεύουσα κάποτε των γλεντζέδων της υψηλής κοινωνίας της Ευρώπης, η Βενετία έχει καταντήσει, γράφει, «μια νυσταλέα επαρχιακή πόλη», η οποιία παύει να υπάρχει μετά τις εννιά το βράδυ. Διότι ναι μεν το καλοκαίρι, όταν καταφθάνουν τα στίφη των τουριστών, τα πάντα είναι λαμπερά, τον χειμώνα όμως μεταμορφώνεται «σε μια κουρασμένη γριά», που πέφτει για ύπνο, εγκαταλείποντας τους δρόμους στις γάτες και στις αναμνήσεις του παρελθόντος. Το σκοτάδι της νύχτας κρύβει τα βρύα που φυτρώνουν στα σκαλοπάτια των παλατιών του Μεγάλου Καναλιού, συγκαλύπτει τις ρωγμές στους τοίχους των εκκλησιών και σκεπάζει τους σοβάδες που λείπουν από τις προσόψεις των δημοσίων κτιρίων. Παρ' όλα αυτά, αυτές τις ώρες της εγκατάλειψης η πόλη γίνεται ομορφότερη και ο ντόπιος μπορεί να αισθανθεί την παλιά της δόξα, διότι ο απατηλός νυχτερινός φωτισμός τής χαρίζει την παλιά της ομορφιά, όπως συμβαίνει με «πολλές γυναίκες κάποιας ηλικίας», υπογραμμίζει η συγγραφέας.

H Ντόνα Λεόν, ακολουθώντας τα ευρωπαϊκά πρότυπα συγγραφής αστυνομικών μυθιστορημάτων, τοποθετεί την ιστορία της σε ένα πολιτικό και κοινωνικό πλαίσιο, εκείνο των αρχών της δεκαετίας του '90 (το βιβλίο εκδόθηκε το 1992), όταν η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η επακολουθήσασα κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά και τα οικονομικά σκάνδαλα που αποκαλύπτονταν καθημερινά, προκάλεσαν τριγμούς στο πολιτικό σύστημα της Ιταλίας. Με το καθαρό μάτι της ξένης, της επισκέπτριας, βλέπει τα στραβά και τα ανάποδα της ιταλικής κοινωνίας διακωμωδώντας τα. Για παράδειγμα, μας πληροφορεί ότι οι υπάλληλοι της πολεοδομίας δωροδοκούνται για να δώσουν άδειες επισκευής ή καλλωπισμού των κτιρίων, τα ναρκωτικά πουλιούνται στους δρόμους σχεδόν φανερά, η αστυνομία διαπράττει εγκλήματα εξ αμελείας (η εγκληματικότητα στην πόλη εξακολουθεί να είναι χαμηλή επειδή οι παράνομοι, συνήθως κλέφτες, δεν βρίσκουν τρόπο να ξεφύγουν λόγω των μικρών δρόμων), οι ακριβές μπουτίκ και τα καταστήματα αναμνηστικών με είδη κατασκευασμένα στην Ταϊβάν έχουν αντικαταστήσει τα παραδοσιακά μικρομάγαζα.

Με πολύ σαρκασμό η συγγραφέας περιγράφει τους ιταλούς κομμουνιστές ή, καλύτερα, τους μεταλλαγμένους οπαδούς του μετεξελιγμένου Κομμουνιστικού Κόμματος (οι ηγέτες του το ονόμασαν Δημοκρατικό Κόμμα της Αριστεράς για να μπορούν να αναρριχηθούν στην εξουσία, όπερ και εγένετο), οι οποίοι ζουν στη χλιδή και κυκλοφορούν, όταν δεν τους βλέπουν οι προλετάριοι, με Μαζεράτι. Μαθαίνουμε ότι η γυναίκα του επιθεωρητή, η Πάολα, κόρη ενός κόμη, ως νεαρά ήταν μέλος του κόμματος, ενώ ο γιος τους αναρχίζει. Στο μεταξύ ο πεθερός του δεξιώνεται έναν εσμό από παράξενους ανθρώπους, άτομα χαμηλής ποιότητας (φοροφυγάδες, σωματέμπορους, κλέφτες), τους ίδιους που ο Μπρουνέτι προσπαθεί να συλλάβει.



Το είδος του βιβλίου



Το μυθιστόρημα θα μπορούσε να είναι κωμωδία, μα δεν είναι. Οσα συμβαίνουν σε αυτό έχουν αληθοφάνεια, παραπέμπουν σε πραγματικές καταστάσεις. Αν δεν ήταν αστυνομικό, θα μπορούσε να είναι μια πικρή ελεγεία για την παρακμή της Βενετίας ως πόλης. H Ντόνα Λεόν, η οποία έγραψε το λιμπρέτο μιας κωμικής όπερας με τον τίτλο «Ντόνα Γκαλιάνα» - ανέβηκε το 2002 στο Ινσμπρουκ -, άρχισε το γράψιμο της Βενετσιάνικης βεντέτας σαν ένα αστείο: βλέποντας στο La Fenice έναν γερμανό συνθέτη να διευθύνει άσχημα την ορχήστρα σκέφτηκε ότι του άξιζε να τον σκοτώσει. Ας σημειωθεί ότι στο σάιτ της συγγραφέως στο Διαδίκτυο υπάρχουν δύο κατάλογοι, ο ένας για το τι της αρέσει και ο άλλος για το τι δεν της αρέσει. Στον πρώτο μεταξύ άλλων περιλαμβάνονται η γενναιοδωρία, η Τζέιν Οστεν, οι καντάτες του Μπαχ, τα σκυλιά, η ορειβασία, το διάβασμα στο κρεβάτι, οι όπερες και τα ορατόρια του Χέντελ, η Ρουθ Ρέντελ, η Νέα Υόρκη. Στον δεύτερο συγκαταλέγονται οι ρητορικές ερωτήσεις, η ψυχανάλυση, ο Ερνεστ Χεμινγκγουέι, ο Λουτσιάνο Παβαρότι όπως κατάντησε, τα βιβλία με αληθινά εγκλήματα, οι ταινίες και η τηλεόραση, ο μαζικός τουρισμός. Αμερικανίδα με ευρωπαϊκή κουλτούρα, με ιδέες προοδευτικές που απέχουν πόρρω από εκείνες των συμπατριωτών της, η Λεόν γράφει μυθιστορήματα μυστηρίου εφάμιλλα εκείνων της Αγκαθα Κρίστι. Εχει τιμηθεί με το βραβείο Silver Dagger της Ενωσης Συγγραφέων Αστυνομικού Μυθιστορήματος, καθώς και με το ιαπωνικό βραβείο Suntori, ωστόσο φαίνεται ότι μεγαλύτερη αξία γι' αυτήν έχει το πλήθος των αναγνωστών της, αφού τα βιβλία της έχουν πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα ανά τον κόσμο.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 08-08-2004