Παύλος Καρρέρ. Απομνημονεύματα και εργογραφία

Σημαντικότατη φυσιογνωμία της έντεχνης ελληνικής μουσικής κατά τον 19ο αιώνα, όταν για πρώτη και, μέχρι στιγμής, τελευταία φορά η μουσική αυτή συνδεόταν φυσιολογικότατα με ένα παγκόσμιο σύστημα μουσικής παιδείας και παραγωγής (το ιταλικό), ο ζακυνθινός συνθέτης Παύλος Καρρέρ (1829-1896) διεκδικεί την ευγνωμοσύνη μας όχι μόνο για τη μουσική του δημιουργία αλλά και για τα ανεκτίμητα απομνημονεύματά του, των οποίων το χειρόγραφο ο Γιώργος Λεοτσάκος δημοσιεύει και σχολιάζει εδώ ολόκληρο για πρώτη φορά.







ΚΡΙΤΙΚΗ



Η μελέτη της έντεχνης νεοελληνικής μουσικής παραμένει στα σπάργανα, τιμωρώντας έτσι μεγάλες μορφές που είχαν την ατυχία να γεννηθούν σε αυτό τον τόπο και που το έργο τους θα ήταν ευρύτατα γνωστό στον κόσμο, αν είχαν γεννηθεί κάπου αλλού. Με τον Νίκο Σκαλκώτα να αποτελεί σημείο αναφοράς στην έντεχνη μουσική του 20ού αιώνα, με συνθέτες του βάθους και της μεγάλης τέχνης, όπως ο Γιώργος Σισιλιάνος ή ο Ανδρέας Νεζερίτης, με πρωτοπόρους όπως ο Γιάννης Χρήστου και ο Ιάννης Ξενάκης, δεν υπάρχει τίποτε (απολύτως τίποτε) στη χώρα μας που να διασώζει τους δημιουργούς και το έργο τους και να προοιωνίζεται πως κάτι καλύτερο μπορεί να αναμένεται. Ετσι, οτιδήποτε δημοσιεύεται για οποιονδήποτε Ελληνα μουσουργό αξίζει προσοχή και προβολή, ώστε να καλλιεργείται η ελπίδα πως σε κάποιο απροσδιόριστο μέλλον θα υπάρξει ανατροπή της σημερινής κατάστασης. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν πρόκειται για συνεργασία (όπως στην προκειμένη περίπτωση), όπου ένα μουσείο, το Μουσείο Μπενάκη, στο οποίο υπάρχει μέρος του αρχείου του μουσουργού, συνεργάζεται με ένα πανεπιστήμιο, το Ιόνιο Πανεπιστήμιο, όπου καταβάλλονται προσπάθειες ανάπτυξης των μουσικών σπουδών κι ένας ειδικός (ο Γιώργος Λεωτσάκος) προσθέτει τον καλύτερο εαυτό του.

Η περίπτωση του Ζακύνθιου Παύλου Καρρέρ (1829-1896) δεν είναι μοναδική, καθώς η λεγόμενη «Επτανησιακή Σχολή» του 19ου αιώνα έχει δώσει τον Μάντζαρο, τον Σαμάρα και μια σειρά άλλων σημαντικών συνθετών, που τα ονόματά τους είναι γνωστά στους ενδιαφερόμενους, ενώ τα περί το βίο τους, τη δημιουργική τους πορεία και τα έργα τους παραμένουν λιγότερο ή περισσότερο άγνωστα, κυρίως σε αρχεία που δεν είναι προσβάσιμα, είτε γιατί βρίσκονται σε πολλά χέρια είτε γιατί υπάρχουν σε δημόσιους και δημοτικούς οργανισμούς, που μοιάζουν να φροντίζουν για το θάψιμό τους. Ο Παύλος Καρρέρ διασώζεται χάρη στις προσπάθειες των Φίλων του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων, χάρη στον Νίκια Λούντζη, ερευνητή και μελετητή του μελοδράματος και των Ελλήνων ερμηνευτών του, το συνθέτη και καθηγητή του Ιόνιου Πανεπιστημίου Χάρη Ξανθουδάκη, τον Αγγελο Δεληβορριά του Μουσείου Μπενάκη.

Ωστόσο, η περίπτωση του Παύλου Καρρέρ είναι ιδιαίτερη, μια και πρόκειται για αριστοκράτη που, για την κοινωνία της εποχής του, έχει το θάρρος να γίνει συνθέτης, αρχιμουσικός, ιμπρεσάριος και θεατρικός επιχειρηματίας. Τα απομνημονεύματά του, που ο ίδιος τιτλοφορεί «Απομνημονεύματα του καλλιτεχνικού μου βίου», είναι οπωσδήποτε μια επιτομή των γεγονότων που καθόρισαν τη ζωή και το έργο του, μέσα από τις γραμμές της οποίας διακρίνονται, χωρίς μεμψιμοιρίες πάντως, οι κόποι, τα εμπόδια, αυτή η αστάθεια που είναι ικανή να απελπίσει και να διαλύσει κάθε προοπτική. Ο Γιώργος Λεωτσάκος καταπιάνεται να αποδείξει πως η έντεχνη μουσική, χαρακτηριζόμενη «δυτική» και, για τα Επτάνησα, «ιταλιανίζουσα», υπέστη κατά σύστημα διωγμό στο νεοελληνικό μόρφωμα, το οποίο προτίμησε τη μονοφωνία, τη συνέχιση της βυζαντινής παράδοσης και αποδέχθηκε κάποια μορφή εθνικής σχολής, όταν ένα είδος πατριωτισμού ήρθε στην επιφάνεια, χειραγωγημένο από ικανούς για την περίσταση ανθρώπους, με πρώτον και καλύτερο τον Μανώλη Καλομοίρη.

Μπορούμε να πιστέψουμε πως τέτοιος διωγμός, που απαιτεί χρόνο, οργάνωση, διώκτες και υποτακτικούς, κεφάλαια και πνευματικότητα δεν είναι δυνατό να ευδοκιμήσει στη νεότερη Ελλάδα. Το κακό είναι πως η αμάθεια, η διαφθορά, η ευτέλεια, η πελατειακή σχέση που αμείβεται με κάλπικα αργύρια, όλα αυτά σε διάφορες κατά καιρούς ισορροπίες και εφόδους ερημώνουν το παρελθόν και εγκαταλείπουν το μέλλον στην τύχη του. Αν σκεφτεί κανείς πως ο Παύλος Καρρέρ είναι ο συνθέτης του πασίγνωστου «Ο γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει», που όλοι πιστεύουν πως είναι ένα δημοτικό τραγούδι, αν λάβουμε υπόψη μας πως η όπερά του «Η Κυρά-Φροσύνη» ηχογραφήθηκε πριν από λίγα χρόνια με την ορχήστρα του Πάζαρτζικ της Βουλγαρίας υπό τη διεύθυνση του Βύρωνα Φιδετζή και ότι πάνω από εκατό χρόνια από το θάνατο του συνθέτη, ανατέλλοντος του 2003, η Λυρική Σκηνή ανέβασε την όπερά του «Μαραθών-Σαλαμίς», θα πρέπει να συμφωνήσουμε πως υπήρξε τυχερός, αφού ο Χαλικιόπουλος Μάντζαρος παραμένει απλώς στην επιφάνεια ως ο συνθέτης του εθνικού μας ύμνου και ο Φιλίσκος Σαμάρας ως ο συνθέτης του ύμνου των Ολυμπιακών Αγώνων.

Περισσότερο τυχερός μάλιστα, χάρη σε αυτή την έκδοση με αφορμή τα απομνημονεύματά του, αφού ο Γιώργος Λεωτσάκος παραδίδει πλήρη κατάλογο (εκατό περίπου σελίδων) των έργων και μουσικών χειρογράφων του Παύλου Καρρέρ, έτσι που, τηρουμένων βεβαίως των αναλογιών, δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε πως κάποτε θα έχουμε τον «κατάλογο των έργων Καρρέρ κατά Λεωτσάκο», όπως, για να σταθούμε σε ένα μόνο παράδειγμα, έχουμε τον κατάλογο Κέχελ για τον Μότσαρτ. Και αξίζει να αποδώσουμε τιμή στον Ζακύνθιο ιστοριοδίφη Ντίνο Κονόμο (1918-1990), που πρώτος ανακάλυψε τα απομνημονεύματα του Παύλου Καρρέρ, ασχολήθηκε να τα αντιγράψει και να τα σχολιάσει και δημοσίευσε το μεγαλύτερο μέρος τους το 1962 στη Φιλολογική Πρωτοχρονιά.

Αν υπολογίσει κανείς πως από τότε έχουν περάσει περισσότερα από σαράντα χρόνια για να φτάσουμε στην πληρότητα της παρούσας έκδοσης, μπορεί να σκεφτεί πως πολλά έχουν να γίνουν ακόμα και να ευχηθεί να κερδίσουμε το χαμένο χρόνο.



Φ.Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/05/2003