Μάρα και Νταν

Βρισκόμαστε στο μακρινό μέλλον, όταν το βόρειο ημισφαίριο διανύει μια νέα Εποχή των Παγετώνων. Στο Ιφρίκ, την Αφρική, δύο παιδιά, η Μάρα και ο Νταν, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους και να κατευθυνθούν προς το πιο εύφορο νότιο άκρο της Μεσογείου.
Ο παλιός μύθος της περιπλάνησης και των δοκιμασιών που συναντούν οι ταξιδευτές παίρνει διαστάσεις έπους, καθώς η πορεία των παιδιών στο αφιλόξενο τοπίο και ο αγώνας τους για επιβίωση ξεδιπλώνεται παράλληλα με τη μάχη τους να γνωρίσουν και να κατανοήσουν την ανθρώπινη φύση.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Με το «Μάρα και Νταν» η Ντόρις Λέσινγκ επιστρέφει στη γενέτειρά της, την Αφρική, η οποία μετονομάζεται Ιφρίκ -ήπειρος που έχει αποτελέσει και πηγή έμπνευσης της συγγραφέως- μόνο που στο παρόν μυθιστόρημα μετατοπίζεται χρονικά στο μακρινό μέλλον, χιλιάδες χρόνια μετά την επόμενη Εποχή των Παγετώνων που έχει μεταβάλλει το γεωπολιτικό χάρτη της Γης κι έχει καταστρέψει κάθε μορφή πολιτισμού. Το μεγαλύτερο μέρος της υδρογείου είναι ακατοίκητο και μια θανατηφόρα ξηρασία έχει ερημώσει το μεγαλύτερο μέρος του νότιου τμήματος της Ιφρίκ. Ανάμεσα στους πρόσφυγες που κατευθύνονται προς το Βορρά είναι και δύο παιδιά, η εφτάχρονη Μάρα και ο τετράχρονος Νταν, ήρωες του πολυσέλιδου μυθιστορήματος, των οποίων οι επεισοδιακές περιπέτειες και τα παθήματα αναπαράγουν παραδοσιακούς θρύλους αλλά και τα αγαπημένα θέματα της συγγραφέως: την ατομική ελευθερία, τη σχέση ανάμεσα σε άτομο και κοινωνία , τις οικογενειακές σχέσεις αλλά και την ατομική ευθύνη για την εξέλιξη του πολιτισμού. Το μυθιστόρημα της Λέσινγκ δεν αποτελεί μία ακόμα επινόηση επιστημονικής φαντασίας, όπου ό,τι θεωρούμε δεδομένο έχει αντιστραφεί, αλλά μία μυθιστορηματική κατασκευή που έχει στόχο να προειδοποιήσει για την επερχόμενη καταστροφή του πλανήτη, δίνοντας αφηγηματική διάσταση στα διαδεδομένα σενάρια ενός πιθανού οικολογικού ολέθρου.

Από το πρώτο κεφάλαιο του μυθιστορήματος ο παντογνώστης αφηγητής μάς πληροφορεί πως κάποιοι έχουν απαγάγει την εφτάχρονη Μάρα και τον αδελφό της Νταν και τους έχουν μεταφέρει στο μακρινό χωριό των Πέτρινων. Οι δολοφονημένοι γονείς τους ήταν μέλη της βασιλικής αυλής των Μαχόντι και για την ασφάλεια τους τούς έχουν παραχωρήσει καινούριες ταυτότητες. Στο χωριό των Πέτρινων, η Ντέιμα, μια ευγενική γηραιά κυρία, φροντίζει τα δύο παιδιά, καθώς το νερό και το φαγητό είναι δυσεύρετα. Οι ελάχιστοι κάτοικοι του χωριού αναχωρούν για μια καλύτερη τύχη και οι εναπομείναντες βρίσκονται στα όρια της λιμοκτονίας. Οι Πέτρινοι είναι μια φυλή που διαθέτει ακριβώς αντίθετα χαρακτηριστικά από τα μέλη της φυλής των Μαχόντι. Ανέκφραστοι, με μουντά χαρακτηριστικά, κατσαρά μαλλιά, μικρόσωμοι και χοντροί, ενώ η συμπεριφορά τους θυμίζει αυτοματοποιημένα ρομπότ.

Ολος ο ανθρώπινος πολιτισμός έχει χαθεί, όλη η γνώση της επιστήμης, της τεχνολογίας και η ιστορία έχει περιπέσει στη θολή σφαίρα των θρύλων και των μύθων.

Η Μάρα ωθείται από τη λαχτάρα της για γνώση, τη δίψα της να μάθει ποια είναι η ιστορία της οικογένειάς της και της πατρίδας της, έχει τα μάτια της ανοιχτά, για να ερμηνεύσει τον ταραγμένο κόσμο όπου ζει και το αγαπημένο της παιχνίδι είναι το «τι βλέπεις», ενώ ο Νταν μοιάζει να ταλανίζεται από τους εσωτερικούς του δαίμονες και από το φόβο του για ορατούς και αόρατους εχθρούς. Καθώς μεγαλώνουν, όμως, η δίψα τής Μάρα για γνώση έρχεται δεύτερη μετά τη δίψα της για το νερό, την πείνα της για φαγητό και τη λαχτάρα της για ασφάλεια.

Τα χρόνια περνούν και ο Νταν αναχωρεί από το χωριό με δυο ξένους, ενώ η Μάρα παραμένει για να φροντίσει την ανήμπορη Ντέιμα. Η ξηρασία έχει επιδεινωθεί και οι δύο γυναίκες είναι τώρα οι τελευταίοι εναπομείναντες κάτοικοι του χωριού. Κι άλλα χρόνια περνούν, η Ντέιμα πεθαίνει και ο Νταν επιστρέφει για να σώσει την αδελφή του. Οι δυο τους τότε ξεκινούν με την οικογενειακή κληρονομιά των 50 χρυσών νομισμάτων και κατευθύνονται βόρεια, όπως τόσοι και τόσοι πρόσφυγες πριν απ' αυτούς. Η ξηρασία απλώνεται στο Ιφρίκ και μέχρι να φθάσουν τα δύο αδέλφια στην εφηβεία τους, συναντούν κάθε είδους κίνδυνο -τέρατα, πυρκαγιές, δουλεμπόρους και φιλόδοξους βιαστές. Καθ' όλη τη διάρκεια της διαδρομής τους υποψιάζονται πως είναι επιλεγμένοι για κάποιο συγκεκριμένο στόχο και προορισμένοι για ένα ξεχωριστό πεπρωμένο. Πράγματι, οι εχθροί αλλά και οι καλά ενημερωμένοι φίλοι που συναντούν, υποδηλώνουν πως κάποιοι παρακολουθούν κάθε βήμα των δοκιμασιών τους.

Το υπόλοιπο του μυθιστορήματος περιγράφει μια σειρά από επαναλαμβανόμενα γεγονότα, τα περισσότερα προβλέψιμα, υπάρχουν οι αναμενόμενες εμπλοκές με τους κακούς αλλά και τους ευγενείς ευεργέτες κάτω από ανελέητες καιρικές συνθήκες. Η Μάρα και ο Νταν οπλισμένοι με επιμονή διασχίζουν την καυτή έρημο και τους μικρούς οικισμούς που είναι γεμάτοι με κατασκόπους και πληροφοριοδότες που τους επιβουλεύονται. Πότε τους απαγάγουν, πότε τους παίρνουν σκλάβους και άλλοτε τους στρατολογούν. Πάντα, όμως βρίσκεται κάποιο μέλος της φυλής τους που προστατεύει και σώζει τους νεαρούς Μαχόντι.

Η διαδρομή των δύο παιδιών, που συμβολικά είναι η έξοδος τους από το κολαστήριο, και τα επεισόδια που ακολουθούν ενισχύουν την αίσθηση μιας ανθρωπότητας που παλεύει επίπονα για την ύπαρξή της. Τα αδέλφια καθώς αγωνίζονται για την επιβίωσή τους, περνούν όλα τα στάδια ωρίμανσης μέσα από πλήθος δοκιμασιών. Γίνονται σκλάβοι, ανακτούν την ελευθερία τους, μαθαίνουν τις συνέπειες του τζόγου και της πορνείας κι έρχονται αντιμέτωποι με μέλη κοινωνιών που βρίσκονται σε πλήρη παρακμή.

Ο μεν Νταν υιοθετεί μια άλλη ταυτότητα, γίνεται ίδιος με τους εχθρούς του για να επανέλθει πιο φιλόδοξος, η δε Μάρα δοκιμάζει την εγκυμοσύνη, τον τερματισμό και το γάμο. Οι κακοί που συναντούν τα δύο παιδιά είναι πάντα άσχημοι, κοντοί και χοντροί, ενώ οι καλοί είναι λεπτοί, ψηλοί και ελκυστικοί. Αυτές οι μανιχαϊστικές διχοτομίες, η απλουστευτική λογική των παραμυθιών και η τάση για εύκολο συμβολισμό δίνουν την αίσθηση πως το μυθιστόρημα είναι γραμμένο πρόχειρα.

Η Μάρα συνδυάζει τις αρετές των ηρωίδων της Λέσινγκ, μια γυναίκα που αγωνίζεται για την επιβίωση και, όπως και πλήθος άλλων ηρωίδων της σε άλλα μυθιστορήματά της, αντιπαρέρχεται τις κακουχίες με εφευρετικότητα, αλλά δεν διαθέτει ιδιαίτερο ψυχολογικό βάθος, ενώ ο Νταν είναι μια καρικατούρα του αντρικού μοντέλου, πότε αυταρχικός και πότε παιδαριώδης, πότε ιδιοτελής και πότε προστατευτικός, χωρίς όμως να παρουσιάζει κάποια εξέλιξη που να ανατρέπει τις προδιαγραφές του. Οι δευτερεύοντες χαρακτήρες είναι ακατέργαστοι και ορίζονται αποκλειστικά και μόνον από το ρόλο που παίζουν είτε στην παροχή βοήθειας είτε στην παρακώλυση της πορείας των δύο παιδιών προς το Βορρά.

Το «Μάρα και Νταν» έχει τη μορφή έπους όπου ύστερα από πλήθος περιπετειών και εμπλοκών αποκαλύπτονται η καταγωγή και ο ρόλος που καλούνται να παίξουν τα δύο παιδιά, αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί για να δικαιολογήσει τις εξακόσιες σελίδες του μυθιστορήματος. Η αφήγηση, παρ' ότι είναι εμπλουτισμένη με εντυπωσιακές επινοήσεις, συχνά χάνει τη συνοχή της και οι άνευ λόγου επαναλήψεις αποσπούν το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Αν το μυθιστόρημα είχε γραφεί στη συμπυκνωμένη μορφή του «Πέμπτου Παιδιού» της Λέσινγκ, αυτά τα προβλήματα θα μπορούσαν να έχουν αποφευχθεί.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 01/08/2003