Το καθήκον της μνήμης

Για τον Πρίμο Λέβι, η μαρτυρία αποκτά, χάρη στο αυστηρό ύφος και την κατά το δυνατόν αντικειμενικότερη γλώσσα, τη σημασία και τη μορφή μιας κατάθεσης ενώπιον ενός δικαστηρίου -δικαστηρίου της ιστορίας, των συγχρόνων, των επόμενων γενεών: "Εμείς, οι διασωθέντες, είμαστε μάρτυρες, και κάθε μάρτυρας υποχρεούται, και από το νόμο εξάλλου, να δίνει πλήρεις και αληθοφανείς απαντήσεις". Μ' αυτόν τον τρόπο η μαρτυρία αποκτά όλο το νόημά της : ο επιζήσας πρέπει να είναι πιστός, έως και την παραμικρή λεπτομέρεια, στο ρόλο του· πρέπει να είναι μάρτυρας με την πλήρη έννοια του όρου ("ένα πρόσωπο ικανό να μαρτυρήσει για ένα γεγονός εν ονόματι μιας άμεσης γνώσης"), οφείλει να μιλήσει μόνο για όσα έχει δει και ζήσει, χωρίς καμία παραχώρηση σε σχέση με ό,τι έχει ακούσει να λένε ή έχει μάθει από τους συντρόφους του. Άμεσος μάρτυρας. Έτσι και μόνον έτσι γίνεται αδύνατο να αμφισβητηθεί η κυριολεκτικά απίστευτη ιστορία του Λάγκερ: ο μάρτυρας δεν μπορεί να αναιρεθεί· μπορεί να απαντήσει: "Ήμουν εκεί και είδα".

Στο λόγο του Λέβι κυριαρχεί η ακριβής επανάληψη θεμάτων ή αναφορών για να κάνει κατανοητό αυτό το "ανείπωτο" γεγονός σε κάποιον που δεν το έχει ζήσει. Σ' αυτό πρέπει να προστεθεί μια εξαιρετική χρήση της γλώσσας, χωρίς καμία προσφυγή στη ρητορεία ή στην ανακρίβεια. Ο συγγραφέας του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» μας προσφέρει ένα παραδειγματικό μάθημα μνήμης και διαύγειας.

Η συζήτηση διεξήχθη το 1983 με δύο ιστορικούς-ερευνητές από το Πιεμόντε, την Άννα Μπράβο και τον Φεντερίκο Σερέγια, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης καταγραφής μαρτυριών για τα στρατόπεδα.



Βιογραφικά στοιχεία



Ο Πρίμο Λέβι, ιταλοεβραϊκής καταγωγής, γεννήθηκε το 1919 και σπούδασε χημικός. Συνελήφθη το 1943 ως μέλος της αντιφασιστικής αντίστασης κατά τη διάρκεια του πολέμου και στάλθηκε στο Άουσβιτς.

Η εμπειρία του αυτή καταγράφεται στο αυτοβιογραφικό του κείμενο Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, που θεωρείται παγκοσμίως ένα από τα σημαντικότερα κείμενα για το Ολοκαύτωμα - γραμμένο με την ψυχραιμία και την αναλυτικότητα ενός χημικού που παρατηρεί και καταγράφει τις συμπεριφορές των ανθρώπων σε συνθήκες απόλυτης ταπείνωσης και εκμηδένισης.
Μετά τον πόλεμο και την επιστροφή του στο Άουσβιτς εργάστηκε μέχρι τη σύνταξή του ως χημικός σε εργοστάσιο χρωμάτων κοντά στο Τορίνο.

Έγραψε επίσης σπουδαία μυθιστορήματα και δοκίμια όπως Η Εκεχειρία, Αν όχι τώρα, πότε;, Λίλιθ, Το Περιοδικό Σύστημα, Φυσικές Ιστορίες, Το κλειδί σε σχήμα αστεριού, Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν, Το επάγγελμα των άλλων, πολλά από τα οποία έχουν εκδοθεί και στην Ελλάδα.

Η αγωνιώδης προσπάθεια να κατανοήσει τη "λογική" πίσω από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης τερματίστηκε με τον τραγικό του θάνατο στο Τορίνο το 1987.

Από τις Εκδόσεις Άγρα, εκτός από το Καθήκον της μνήμης, έχουν εκδοθεί το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος, το 1997, καθώς και το Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν, το 2000, όλα σε μεταφράσεις της Χαράς Σαρλικιώτη.