Δεν είναι απαραίτητα έτσι

«Ο Lewontin είναι με δύο λόγια, ο πλέον οξυδερκής άνθρωπος που συνάντησα ποτέ. Η γνώση και η ευρεία ανθρωπιστική προοπτική του -τόσο σπάνια μεταξύ των ενεργών επιστημόνων-, η γλαφυρή και δηκτική γραφή του (ακόμα σπανιότερη στις μέρες μας!) μας προσφέρουν το πολύτιμο δώρο της πρόσβασης στις διορατικές αναλύσεις, στις έγκαιρες προειδοποιήσεις και στην ξεχωριστή θεώρησή του για το φαινόμενο της ζωής.»

Stephen J. Gould

Στις τελευταίες δεκαετίες η βιολογία έγινε η δεσπόζουσα επιστήμη της εποχής μας εκθρονίζοντας τις κλασικές φυσικές επιστήμες. Η αυξανόμενη κυριαρχία της βιολογίας επέφερε έναν αναπροσανατολισμό των ενδιαφερόντων και των στόχων της επιστημονικής έρευνας. Το κρίσιμο ερώτημα δεν ήταν πλέον από τι συνίσταται η ύλη, αλλά τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Ολοι θυμόμαστε τη θριαμβευτική ανακοίνωση της χαρτογράφησης του ανθρώπινου γονιδιώματος το Φεβρουάριο του 2001, που συνοδεύτηκε από έναν αληθινό χείμαρρο δημοσιευμάτων, σχολίων, αναλύσεων και υποσχέσεων για ένα ρόδινο μέλλον στους τομείς της υγείας και της αυτογνωσίας του ανθρώπου.

Ο Αμερικανός Richard Lewontin, ένας από τους κορυφαίους της σύγχρονης βιολογικής επιστήμης, δεν συμμερίζεται αυτήν την ευκαιρία. Κατά τη γνώμη του, η χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος δεν πλούτισε ιδιαίτερα τις γνώσεις μας για τον άνθρωπο. Ενίσχυσε, αντιθέτως, τους μύθους του βιολογικού ντετερμινισμού, τις απόψεις όσων ισχυρίζονται ότι η μοίρα του ανθρώπου είναι γραμμένη όλη στο γενετικό του υλικό. Οσο για τις υποσχέσεις για μεγάλες προόδους στην ιατρική, για γονιδιακές θεραπείες ανίατων ασθενειών κ.λπ., αυτές δεν επιβεβαιώνονται μέχρι τώρα από τις εφαρμογές της έρευνας.

Σύμφωνα με τον Lewontin, ο οργανισμός δεν καθοδηγείται από τα γονίδιά του, όσο κι αν επηρεάζεται από τη γενετική του σύσταση. Ο άνθρωπος, επομένως, δεν καθορίζεται πλήρως από τη βιολογική του φύση. Ο Lewontin αποκαλύπτει και καταγγέλλει τις οικονομικές και πολιτικές καταχρήσεις της βιολογίας και φωτίζει τους μεγάλους κινδύνους που προδιαγράφονται από τις εφαρμογές της βιοτεχνολογίας.

Ενας άλλος στόχος της κριτικής του είναι η ιδεολογία του βιολογικού ντετερμινισμού, που ισχυρίζεται ότι οι διαφορές και οι ομοιότητες μεταξύ των ανθρώπινων όντων καθορίζονται από τη χημική σύνθεση του DNA που συνιστά τα γονίδιά τους. Σύμφωνα με τις χονδροειδείς απλουστεύσεις αυτής της ιδεολογίας, μπορούμε να εντοπίσουμε τα γονίδια που ευθύνονται λ.χ. για τον αλκοολισμό, την ανεργία, τη βία, τον εθισμό στα ναρκωτικά κ.ο.κ. Ετσι, τα πιο περίπλοκα ηθικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα εμφανίζονται τελικά σαν ζητήματα που μπορούν να αντιμετωπιστούν μέσω της γενετικής μηχανικής. Στο βαθμό που θεωρεί τις διαφορές μεταξύ των ατόμων έμφυτες και γενετικά προσδιορισμένες βιολογικές διαφορές, ο βιολογικός ντετερμινισμός γίνεται μια ιδεολογία που νομιμοποιεί και δικαιολογεί τις υπάρχουσες κοινωνικές ανισότητες. Οπως έλεγε και ο Δαρβίνος: «Αν η ένδεια των πτωχών μας δεν έχει ως αιτία τους νόμους της φύσης αλλά τους θεσμούς μας, μεγάλο το αμάρτημά μας».



ΘΑΝΑΣΗΣ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 29/11/2002