Μια συμβολική ζωή

Ένας Γιαπωνέζος κορεατικής καταγωγής φτάνει να γίνει με το πέρασμα των χρόνων εκλεκτός πολίτης της συντηρητικής αμερικανικής κωμόπολης στην οποία διάλεξε να εγκατασταθεί. Εύπορος συνταξιούχος πια, ο Φράνκλιν Χάτα, αντιμέτωπος με τα γηρατειά και το θάνατο, αποφασίζει να κάνει έναν απολογισμό της ζωής του και να ρίξει φως σε ορισμένες σκοτεινές πλευρές της. Οι μνήμες του θα τον φέρουν στην αγριότητα ενός πολέμου, στις σεξουαλικές κακοποιήσεις μιας ομάδας γυναικών, σ' έναν τραγικό έρωτα, σε μια θετή κόρη που θα χαθεί από τη ζωή του, στην αποτυχία του να κάνει μια κανονική, αμερικανικού τύπου οικογένεια, στο μάταιο μιας ζωής που βασίστηκε στην αξιοπρέπεια και στις ευγενικές χειρονομίες. Έτσι οι συμβολικές χειρονομίες της ζωής του, αρχίζουν να αποκωδικοποιούνται, μεταδίδοντας το παρεξηγημένο νόημά τους: την απεγνωσμένη δίψα του να ενταχθεί και να γίνει αποδεκτός από τους ομοίους του, και ταυτόχρονα τη μάταιη προσπάθειά του να διαφυλάξει άφθαρτο και αλώβητο το σώμα της ύπαρξης, της αγάπης και της κατανόησης.





ΚΡΙΤΙΚΗ



H πρωτοπρόσωπη αφήγηση στα μυθιστορήματα προσφέρει κάποιες συγγραφικές ευκολίες. Ο αφηγητής μπορεί να είναι εξόφθαλμα εκκεντρικός ή αναξιόπιστος και το βιβλίο να αποκτήσει - χωρίς ιδιαίτερο μόχθο - σχεδόν απεριόριστη εκφραστική, δομική και θεματολογική ελευθερία. Ο πρωταγωνιστής που διηγείται έχει επίσης τη δυνατότητα να αποκρύπτει τυπικά στοιχεία ταυτότητας - ηλικία, ύψος, επάγγελμα, οικογενειακή κατάσταση - και όλα τα συμπεράσματα για τον χαρακτήρα και τα βιώματά του να προκύπτουν έμμεσα και σταδιακά. Αν δε η αποσιώπηση αφορά τον τόπο και τον χρόνο δράσης, το μυθιστόρημα ενδέχεται να στολιστεί με αίγλη βαρυσήμαντης παραβολής. Ο ήρωας-αφηγητής βέβαια έχει και το ελεύθερο να θυμάται αυθαίρετα καθοριστικές λεπτομέρειες του παρελθόντος του ή να παραθέτει έναν χείμαρρο επουσιωδών περιγραφών, στον οποίο επιπλέουν κάποια ψήγματα τεκμηρίωσης - με την πρώτη τεχνική ο αναγνώστης λαμβάνει ηδονικές ψυχρολουσίες συγκίνησης, ενώ με τη δεύτερη νιώθει ευφυής και αφυπνισμένος. Συχνά πάντως η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δεν είναι τόσο επιλογή όσο αναγκαιότητα. Αυτό συμβαίνει και στο μυθιστόρημα Μια συμβολική ζωή του Αμερικανοκορεάτη Τσανγκ-Ρέι Λι: αν ο πρωταγωνιστής Φράνκλιν Χάτα δεν αναλογιζόταν την πορεία του με τη δική του εσωτερική φωνή, ο συγγραφέας θα αναλωνόταν σε ατέλειωτες επεξηγήσεις μόνο και μόνο για να κάνει κατανοητό τον ψυχισμό του μέσου Απωανατολίτη στον δυτικό αναγνώστη.



Σάνυ και Μαίρη



Ο Χάτα είναι 70 ετών, κατοικεί σε ένα προάστιο κάπου στις Ηνωμένες Πολιτείες και στην πρώτη φάση του βιβλίου δείχνει ευχαριστημένος με τον εαυτό του. Κατάφερε να βγάλει σώος τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, μετανάστευσε στη Γη της Επαγγελίας, εργάστηκε ευσυνείδητα, έφτιαξε ένα κατάστημα πώλησης ιατρικού εξοπλισμού, κέρδισε τον σεβασμό των καχύποπτων συμπολιτών του και τώρα φαίνεται να αξιοποιεί με τον καλύτερο τρόπο τα χρόνια που του απομένουν. Είναι όμως μόνος και, όσο και αν πασχίζει να το κρύψει ακόμη και από τον ίδιο του τον εαυτό, αισθάνεται ένοχος για πολλές από τις επιλογές του. Οταν ήταν νεότερος, υιοθέτησε τη μικρή Σάνυ από την Κορέα, εκείνη απέτυχε να τον αγαπήσει και τον εγκατέλειψε κάτω από δραματικές συνθήκες όταν συμπλήρωσε τα 18 της χρόνια. Λίγα δε χρόνια μετά την υιοθεσία ο Χάτα συνδέθηκε με τη μεσήλικη Μαίρη Μπερνς, τη μόνη γυναίκα που απείλησε να ανατρέψει την καλοκουρδισμένη και τελετουργική εργένικη ζωή του, αλλά γρήγορα η βαθιά ψυχρότητά του και η μόνιμη επιφυλακτικότητά του τον άφησαν χωρίς γυναικεία συντροφιά. Ο Χάτα λοιπόν είναι βαθιά ενοχικός· είναι ανίκανος να καταλογίσει οποιαδήποτε ευθύνη στη Σάνυ ή στη Μαίρη Μπερνς και δεν ψάχνει για κοινωνικές αιτίες που να εξηγούν φαινόμενα του παρελθόντος. Γενικότερα πιστεύει ότι είναι καταδικασμένος να σκορπά δυστυχία σε όποιον τον πλησιάζει. Βλέπει τον εαυτό του ως ένα είδος αγγελιοφόρου του θανάτου.

Ο Χάτα γεννήθηκε στην Κορέα γύρω στο 1920 και πριν από τη μετανάστευση στις ΗΠΑ ονομαζόταν Κουροχάτα - έφερε ένα επίθετο που στα κορεατικά σημαίνει «μαύρη σημαία» και είναι φορτωμένο με αρνητικές παραδηλώσεις. Σε παιδική ηλικία οι γονείς του τον παραχώρησαν στους ιάπωνες κατακτητές και εκείνοι τον παρέδωσαν σε θετούς γονείς στο Τόκιο. Αργότερα κατατάχθηκε στο υγειονομικό σώμα του στρατού, βρέθηκε στις Φιλιππίνες και στη Βιρμανία, τόλμησε να αγαπήσει μια κορεάτισσα σκλάβα των Ιαπώνων, έζησε περιστατικά κτηνωδίας και σημαδεύτηκε ανεξίτηλα. Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου προσπάθησε να διατηρήσει τα λόγια και τις πράξεις του κάτω από ασφυκτικό έλεγχο, για να μην πυροδοτήσει επικίνδυνες εξελίξεις και φέρει στους γύρω του την καταστροφή, αλλά θεώρησε ότι απέτυχε.



Ακίνδυνος, ευγενής, προκομμένος



Την ίδια τακτική ακολούθησε πάντως και στην αμερικανική κωμόπολη. Οπως ένιωθε υποχρεωμένος απέναντι στους υπερόπτες Ιάπωνες, αισθάνθηκε εκτεθειμένος και απέναντι στους συντηρητικούς Αμερικανούς και έδωσε μάχες για να αντεπεξέλθει σε υπαρκτά και ανύπαρκτα τεστ. Κύριο μέλημά του έγινε ξανά το να περνάει απαρατήρητος, να δείχνει ακίνδυνος, ευγενής, προκομμένος. Συνέχισε να φέρεται εξυπηρετικά, για να κρατάει τους άλλους σε απόσταση και έτσι να διασώζεται από πιθανά μπλεξίματα. Κατάφερε και να αγοράσει ένα απομονωμένο σπίτι που θα τον προστάτευε από τις πάντα ριψοκίνδυνες συναναστροφές. H ουτοπία όμως διαλύθηκε από τη Σάνυ. Ο Χάτα την υιοθέτησε από τύψεις και εκείνη γρήγορα το διαισθάνθηκε και έφθασε σε σημείο να τον απεχθάνεται. Σιχάθηκε τον κομφορμισμό, την υποταγή και την τυπικότητά του και διάλεξε τον εντελώς αντίθετο δρόμο. Μπλέχτηκε με φυγόδικους και τοξικομανείς, εγκατέλειψε για πάντα το ασφαλές φρούριο και κατέληξε να αποκτήσει ένα παιδί από κάποιον μαύρο, του οποίου η ταυτότητα δεν διευκρινίζεται ποτέ.

Ο Χάτα δεν είναι επιβλητική προσωπικότητα και αυτό φαίνεται από την αρχή του βιβλίου - στη συνέχεια η κρυψίνοια, η μοιρολατρία και ο κρυφοαναχωρητισμός του τον κάνουν μερικές φορές αντιπαθή και συχνά αξιολύπητο. Συνολικά όμως το βιβλίο είναι συνεκτικό, καλά οργανωμένο και σχεδόν αδιάκοπα ελκυστικό, κάτι που ισχύει για τα περισσότερα μυθιστορήματα που γράφονται στα αγγλικά από συγγραφείς κινεζικής, ιαπωνικής ή κορεατικής καταγωγής. Γιατί συμβαίνει αυτό; Μάλλον διότι σε τέτοια βιβλία περιγράφεται η μόνιμη σύγκρουση ανάμεσα στις κοινωνικές επιταγές και στις ενστικτώδεις επιθυμίες, χωρίς η ζωή να θεωρείται ένα χαριτωμένο πεδίο ίσων ευκαιριών ή ένα αταξικό μόρφωμα όπου θριαμβεύει η δύναμη του θράσους και της ατομικής θέλησης. Ισως ακόμη επειδή η αξιοπρέπεια και η λακωνικότητα ηρώων σαν τον Χάτα φαντάζουν σαν βάλσαμο μπροστά στη συνθηματολογία, στην εξωστρέφεια και στην υπερήφανη ημιμάθεια που χαρακτηρίζουν τους πρωταγωνιστές πολλών μυθιστορημάτων των τελευταίων ετών.



Μιχάλης Μιχαηλίδης (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-10-2003