0
Your Καλαθι
Έρως και ψυχή
Μυθιστόρημα
Περιγραφή
Μια πανίσχυρη γυναίκα κρύβει τον τρόμο της ασχήμιας της πίσω από ένα πέπλο. Χωρίς πρόσωπο, περιπλανιέται, στο βασίλειό της, ρουφώντας αχόρταγα την αγάπη και την αφοσίωση των ανθρώπων που την περιβάλλουν. Το ίδιο πέπλο κρύβει και τον τρόμο του λάθους: ένας παράλογος εκβιασμός της προκάλεσε κάποτε το χαμό της μικρότερης αδερφής της. Πολύ αργά πια θα καταλάβει την αληθινή εξίσωση της ευτυχίας: η αγάπη κερδίζεται μέσα από την ελευθερία. Μόνο που για την τιμωρία της είναι ακόμα πολύ νωρίς...
ΚΡΙΤΙΚΗ
Οι απαρχές του ανθρώπινου παρελθόντος, η μετεξέλιξη του οποίου οδήγησε στη γνωστή καταγεγραμμένη Ιστορία της ανθρωπότητας, πρέπει να αναζητηθούν στις μυθολογίες του κόσμου. Είναι πλέον βέβαιο ότι οι αρχέγονες ρίζες του homo sapiens, απ' τη στιγμή που άρχισε να αποκτά στοιχειώδη γνώση του εαυτού του, του Αλλου και της Φύσης, και ως εκ τούτου να διαμορφώνει άποψη για την παρουσία του και τη θέση του σ' αυτό το μυστηριώδες σύμπαν που τον περιέβαλλε από παντού, βρίσκονται υπερφυσικοποιημένες στις προαναφερθείσες μυθολογίες. Το γεγονός αυτό, με όλες τις συμπαραδηλώσεις του, σχετίζεται στο βάθος με τη δυσερμήνευτη έννοια της επιβίωσης, την οποία έπρεπε να εξασφαλίσει καθιερώνοντας και νομιμοποιώντας μια σειρά συγκεκριμένων πρακτικών και τελετουργιών σε γήινο και μεταγήινο επίπεδο. Το παρελθόν που τις διαμόρφωσε, χαμένο μάλλον οριστικά, έχει αφήσει, ωστόσο, ένα κάποιο αδιόρατο ίχνος του, στο σχήμα κάποιου αινιγματικού συνήθως μύθου, που μπορεί βέβαια να μην προσδιορίζει το ακριβές ιστορικό στίγμα του, αποκαλύπτει, όμως, το ουσιώδες βάθος του, εκεί όπου πρωτοσχεδιάστηκε η κοινωνικοπολιτική και θρησκευτική δομή της παγκόσμιας ανθρώπινης κοινότητας.
Το διαπιστώνει κανείς στο ανά χείρας εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα του σπουδαίου Αγγλου συγγραφέα και πανεπιστημιακού Κλάιβ Στέιπς Λιούις (1898-1963), στου οποίου το πλούσιο έργο ιδιαίτερη θέση κατέχει η κοσμική τριλογία επιστημονικής φαντασίας «Εξω από το σιωπηλό πλανήτη» (1938), «Περελάντρα ή Ταξίδι στην Αφροδίτη» (1943) «Αυτός ο απαίσιος ξένος ή Ο βασανισμένος πλανήτης» (1945), όπου για πρώτη φορά στο είδος θίγεται με τολμηρότητα το θέμα της χριστιανικής θρησκείας με τα γνωστά σύμβολα, Παράδεισος, Πρωτόπλαστοι, Φίδι. Εξίσου εντυπωσιακή θεωρείται και η σειρά φάνταζι «Το βασίλειο της Νάρνια» (1950-1956), που αποτελείται από επτά μυθιστορήματα, στα οποία ο συγγραφέας δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο ισάξιο της Μέσης Γης του Τζ. Ρ.Ρ.Τόλκιν ή Της Χώρας των Θαυμάτων, του Λιούις Κάρολ.
Το εν λόγω μυθιστόρημά του βασίζεται στον αρχαίο μύθο του Ερωτα και της Ψυχής (το αρχέτυπο του θέματος των χωριζόμενων εραστών που θα διαπραγματευτεί αργότερα η μυθιστορία της ελληνιστικής περιόδου), τον οποίο διέσωσε ο Λατίνος συγγραφέας Λούκιος Απουλήιος Πλατωνικός (125 μ.Χ. περίπου), στο έργο του «Μεταμορφώσεις ή Ο χρυσός γάιδαρος». Σύμφωνα με αυτόν, η ωραία Ψυχή, τρίτη κόρη ενός βασιλιά, με εντολή του ιερατείου τού Απόλλωνα, πρέπει να θυσιαστεί διότι με την ομορφιά της πρόσβαλε την Αφροδίτη. Ο φτερωτός γιος της θεάς, όμως, θα την ερωτευτεί, θα τη σώσει και θ' αρχίσει να την επισκέπτεται μόνο τη νύχτα και υπό τον όρο να μη ζητήσει ποτέ να τον δει. Παρακινημένη, ωστόσο, από τις μοχθηρές αδελφές της η Ψυχή θα αθετήσει την υπόσχεσή της, με αποτέλεσμα ο αγαπημένος της να την εγκαταλείψει· θα ενωθεί τελικά μαζί του ύστερα από μια σειρά βασανιστηρίων που εμπεριέχουν τη σημασία της εξιλέωσης.
Ο Κ.Σ.Λ. διατηρεί μόνο το εξωτερικό περίγραμμα του μύθου· στη συνέχεια, θα κινηθεί εντελώς ελεύθερα και ιδιαιτέρως τολμηρά απογυμνώνοντάς τον από όλο το μεταφυσικό-μυθικό του βάθρο και τοποθετώντας τον στη ρεαλιστική, ωμή πραγματικότητα. Στο πλαίσιο της δικής του μυθολογίας θα αναζητήσει την πορεία του αρχαίου ανθρώπου από το ημίφως του πρωτογονισμού του στο λυκαυγές της πρώιμης εφηβείας του. Ο χώρος και ο χρόνος στους οποίους τοποθετεί την ιστορία του είναι απροσδιόριστοι. Εύκολα, ωστόσο, ο προσεκτικός αναγνώστης οδηγείται από τη δεξιοτεχνική αναπαράστασή τους στο απώτερο, πολύ μακρινό παρελθόν, κάπου σε μια γωνιά της αχαρτογράφητης ακόμη ιστορικά Ευρώπης· πολύ πιθανόν στη γενέθλια γη του, την Ιρλανδία, αλλά αυτό δεν έχει και τόση ούτε και ιδιαίτερη σημασία. Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο συγκροτεί και μας γνωρίζει την πρωτόγονη κοινωνία, με πλήθος λεπτομερειών, στην οποία εμφανίζεται η «δική» του Ψυχή. Είναι κι εδώ όμορφη, αθώα έως αφελής, κόρη ενός βάρβαρου βασιλιά, που με την υπόδειξη-προσταγή τού ιερατείου πρέπει να θυσιαστεί για να εξευμενιστεί η θεά προστάτιδα τού βασιλείου. Το γεγονός θα προκαλέσει την οργισμένη αντίδραση της μεγαλύτερης αδελφής της, Ορουαλ, που με την καθοδήγηση του Ελληνα σοφού δούλου Φοξ-Λυσία θα επαναστατήσει και θα αγωνιστεί να απαλλάξει τον κόσμο της από την κτηνωδία και το σκοταδισμό. Η Ψυχή, ευνουχισμένη διανοητικά, τελευταίο θύμα ενός σκοτεινού παρελθόντος, που έχει αρχίσει ήδη να αναχωρεί, θα χαθεί μοιραία μέσα στο θρύλο της. Η Ορουαλ θα κατορθώσει να δραπετεύσει απ' αυτόν και να αποκτήσει ανθρωπινότερα και πιο φυσιολογικά χαρακτηριστικά, οργανώνοντας την κοινωνία της πάνω στις προοπτικές ενός σωστότερου μέλλοντος, αποκαθαρμένο από δεισιδαιμονίες, προλήψεις και βαναυσότητες.
Η διεκπεραίωση του μύθου είναι εντυπωσιακή εμπεριέχοντας τη σημασία της μαρτυρίας, καθώς ο συγγραφέας επιλέγει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, διά στόματος της ηρωίδας του Ορουαλ, προκειμένου να επιτύχει το στόχο του και το σκοπό του, που είναι η εσωτερική ανάγνωση-αποκρυπτογράφησή του. Στο κέντρο του, ως βασικός άξονας, η διαπαιδαγώγηση της ηρωίδας του από τον Ελληνα σκλάβο με φιλοσοφία και ποίηση υποδηλώνει με ξεκάθαρη σαφήνεια την επίδραση του ελληνικού, προοδευτικού πνεύματος στη Δύση, σε μια εποχή που η βαρβαρότητα και η θηριωδία ήταν ακόμη «φυσική» κατάσταση. Αυτήν ακριβώς την εποχή και τα πρόσωπα που τη συνιστούν και προσδιορίζουν, αποκαλύπτοντας την εσωτερική και εξωτερική εικόνα-μορφή της ταυτότητάς της, ο Κ.Σ.Λ. την «αναβιώνει» με ακρίβεια και γνώση, αποφεύγοντας τη γραφικότητα και συλλαμβάνοντας τις δύο κύριες συνιστώσες της: την αγριότητα της εξουσίας και το σκοταδισμό της θρησκείας. Ετσι, η σύγκρουση της ηρωίδας με αυτά τα δύο «τέρατα» αποκτά υπαρξιακή διάσταση: είναι η περιπέτεια του πρωτάνθρωπου που αγωνίζεται συνειδητά να βγει από το σκοτεινό δάσος του πρωτογονισμού του, αποτινάζοντας το χθεσινό παρωχημένο εαυτό του, στο φωτεινό λιβάδι όπου τον περιμένει ο homo sapiens. Η αντίδραση της Ορουαλ μπροστά στη θυσία της Ψυχής είναι η πρώτη επαναστατική κίνηση ενάντια σε ένα απάνθρωπο κοινωνικοπολιτικό - θρησκευτικό καθεστώς. Η αντιπαράθεσή της με τον Πατέρα, εκπρόσωπο του εν λόγω συστήματος, και με την Ψυχή, εκπρόσωπο μιας διαστρεβλωμένης καθημερινότητας, είναι η σύγκρουση δύο κόσμων και η απόρριψη-νίκη του πρώτου έναντι του δεύτερου. Στην ουσία είναι η κορυφαία οριακή στιγμή που ο κόσμος «περνάει», με ένα τολμηρό, σχεδόν αναρχικό, βήμα που θα καθορίσει το μέλλον του, από το θρύλο και τη βαρβαρότητα, στην Ιστορία και τον Πολιτισμό.
Τη λογοτεχνική ποιότητα του μυθιστορήματος και το φιλοσοφικό πνεύμα του απέδωσε με ωραία ελληνικά η Ευνίκη Μίχα.
ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/11/2001
ΚΡΙΤΙΚΗ
Οι απαρχές του ανθρώπινου παρελθόντος, η μετεξέλιξη του οποίου οδήγησε στη γνωστή καταγεγραμμένη Ιστορία της ανθρωπότητας, πρέπει να αναζητηθούν στις μυθολογίες του κόσμου. Είναι πλέον βέβαιο ότι οι αρχέγονες ρίζες του homo sapiens, απ' τη στιγμή που άρχισε να αποκτά στοιχειώδη γνώση του εαυτού του, του Αλλου και της Φύσης, και ως εκ τούτου να διαμορφώνει άποψη για την παρουσία του και τη θέση του σ' αυτό το μυστηριώδες σύμπαν που τον περιέβαλλε από παντού, βρίσκονται υπερφυσικοποιημένες στις προαναφερθείσες μυθολογίες. Το γεγονός αυτό, με όλες τις συμπαραδηλώσεις του, σχετίζεται στο βάθος με τη δυσερμήνευτη έννοια της επιβίωσης, την οποία έπρεπε να εξασφαλίσει καθιερώνοντας και νομιμοποιώντας μια σειρά συγκεκριμένων πρακτικών και τελετουργιών σε γήινο και μεταγήινο επίπεδο. Το παρελθόν που τις διαμόρφωσε, χαμένο μάλλον οριστικά, έχει αφήσει, ωστόσο, ένα κάποιο αδιόρατο ίχνος του, στο σχήμα κάποιου αινιγματικού συνήθως μύθου, που μπορεί βέβαια να μην προσδιορίζει το ακριβές ιστορικό στίγμα του, αποκαλύπτει, όμως, το ουσιώδες βάθος του, εκεί όπου πρωτοσχεδιάστηκε η κοινωνικοπολιτική και θρησκευτική δομή της παγκόσμιας ανθρώπινης κοινότητας.
Το διαπιστώνει κανείς στο ανά χείρας εξαιρετικά ενδιαφέρον μυθιστόρημα του σπουδαίου Αγγλου συγγραφέα και πανεπιστημιακού Κλάιβ Στέιπς Λιούις (1898-1963), στου οποίου το πλούσιο έργο ιδιαίτερη θέση κατέχει η κοσμική τριλογία επιστημονικής φαντασίας «Εξω από το σιωπηλό πλανήτη» (1938), «Περελάντρα ή Ταξίδι στην Αφροδίτη» (1943) «Αυτός ο απαίσιος ξένος ή Ο βασανισμένος πλανήτης» (1945), όπου για πρώτη φορά στο είδος θίγεται με τολμηρότητα το θέμα της χριστιανικής θρησκείας με τα γνωστά σύμβολα, Παράδεισος, Πρωτόπλαστοι, Φίδι. Εξίσου εντυπωσιακή θεωρείται και η σειρά φάνταζι «Το βασίλειο της Νάρνια» (1950-1956), που αποτελείται από επτά μυθιστορήματα, στα οποία ο συγγραφέας δημιουργεί έναν ολόκληρο κόσμο ισάξιο της Μέσης Γης του Τζ. Ρ.Ρ.Τόλκιν ή Της Χώρας των Θαυμάτων, του Λιούις Κάρολ.
Το εν λόγω μυθιστόρημά του βασίζεται στον αρχαίο μύθο του Ερωτα και της Ψυχής (το αρχέτυπο του θέματος των χωριζόμενων εραστών που θα διαπραγματευτεί αργότερα η μυθιστορία της ελληνιστικής περιόδου), τον οποίο διέσωσε ο Λατίνος συγγραφέας Λούκιος Απουλήιος Πλατωνικός (125 μ.Χ. περίπου), στο έργο του «Μεταμορφώσεις ή Ο χρυσός γάιδαρος». Σύμφωνα με αυτόν, η ωραία Ψυχή, τρίτη κόρη ενός βασιλιά, με εντολή του ιερατείου τού Απόλλωνα, πρέπει να θυσιαστεί διότι με την ομορφιά της πρόσβαλε την Αφροδίτη. Ο φτερωτός γιος της θεάς, όμως, θα την ερωτευτεί, θα τη σώσει και θ' αρχίσει να την επισκέπτεται μόνο τη νύχτα και υπό τον όρο να μη ζητήσει ποτέ να τον δει. Παρακινημένη, ωστόσο, από τις μοχθηρές αδελφές της η Ψυχή θα αθετήσει την υπόσχεσή της, με αποτέλεσμα ο αγαπημένος της να την εγκαταλείψει· θα ενωθεί τελικά μαζί του ύστερα από μια σειρά βασανιστηρίων που εμπεριέχουν τη σημασία της εξιλέωσης.
Ο Κ.Σ.Λ. διατηρεί μόνο το εξωτερικό περίγραμμα του μύθου· στη συνέχεια, θα κινηθεί εντελώς ελεύθερα και ιδιαιτέρως τολμηρά απογυμνώνοντάς τον από όλο το μεταφυσικό-μυθικό του βάθρο και τοποθετώντας τον στη ρεαλιστική, ωμή πραγματικότητα. Στο πλαίσιο της δικής του μυθολογίας θα αναζητήσει την πορεία του αρχαίου ανθρώπου από το ημίφως του πρωτογονισμού του στο λυκαυγές της πρώιμης εφηβείας του. Ο χώρος και ο χρόνος στους οποίους τοποθετεί την ιστορία του είναι απροσδιόριστοι. Εύκολα, ωστόσο, ο προσεκτικός αναγνώστης οδηγείται από τη δεξιοτεχνική αναπαράστασή τους στο απώτερο, πολύ μακρινό παρελθόν, κάπου σε μια γωνιά της αχαρτογράφητης ακόμη ιστορικά Ευρώπης· πολύ πιθανόν στη γενέθλια γη του, την Ιρλανδία, αλλά αυτό δεν έχει και τόση ούτε και ιδιαίτερη σημασία. Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο συγκροτεί και μας γνωρίζει την πρωτόγονη κοινωνία, με πλήθος λεπτομερειών, στην οποία εμφανίζεται η «δική» του Ψυχή. Είναι κι εδώ όμορφη, αθώα έως αφελής, κόρη ενός βάρβαρου βασιλιά, που με την υπόδειξη-προσταγή τού ιερατείου πρέπει να θυσιαστεί για να εξευμενιστεί η θεά προστάτιδα τού βασιλείου. Το γεγονός θα προκαλέσει την οργισμένη αντίδραση της μεγαλύτερης αδελφής της, Ορουαλ, που με την καθοδήγηση του Ελληνα σοφού δούλου Φοξ-Λυσία θα επαναστατήσει και θα αγωνιστεί να απαλλάξει τον κόσμο της από την κτηνωδία και το σκοταδισμό. Η Ψυχή, ευνουχισμένη διανοητικά, τελευταίο θύμα ενός σκοτεινού παρελθόντος, που έχει αρχίσει ήδη να αναχωρεί, θα χαθεί μοιραία μέσα στο θρύλο της. Η Ορουαλ θα κατορθώσει να δραπετεύσει απ' αυτόν και να αποκτήσει ανθρωπινότερα και πιο φυσιολογικά χαρακτηριστικά, οργανώνοντας την κοινωνία της πάνω στις προοπτικές ενός σωστότερου μέλλοντος, αποκαθαρμένο από δεισιδαιμονίες, προλήψεις και βαναυσότητες.
Η διεκπεραίωση του μύθου είναι εντυπωσιακή εμπεριέχοντας τη σημασία της μαρτυρίας, καθώς ο συγγραφέας επιλέγει την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, διά στόματος της ηρωίδας του Ορουαλ, προκειμένου να επιτύχει το στόχο του και το σκοπό του, που είναι η εσωτερική ανάγνωση-αποκρυπτογράφησή του. Στο κέντρο του, ως βασικός άξονας, η διαπαιδαγώγηση της ηρωίδας του από τον Ελληνα σκλάβο με φιλοσοφία και ποίηση υποδηλώνει με ξεκάθαρη σαφήνεια την επίδραση του ελληνικού, προοδευτικού πνεύματος στη Δύση, σε μια εποχή που η βαρβαρότητα και η θηριωδία ήταν ακόμη «φυσική» κατάσταση. Αυτήν ακριβώς την εποχή και τα πρόσωπα που τη συνιστούν και προσδιορίζουν, αποκαλύπτοντας την εσωτερική και εξωτερική εικόνα-μορφή της ταυτότητάς της, ο Κ.Σ.Λ. την «αναβιώνει» με ακρίβεια και γνώση, αποφεύγοντας τη γραφικότητα και συλλαμβάνοντας τις δύο κύριες συνιστώσες της: την αγριότητα της εξουσίας και το σκοταδισμό της θρησκείας. Ετσι, η σύγκρουση της ηρωίδας με αυτά τα δύο «τέρατα» αποκτά υπαρξιακή διάσταση: είναι η περιπέτεια του πρωτάνθρωπου που αγωνίζεται συνειδητά να βγει από το σκοτεινό δάσος του πρωτογονισμού του, αποτινάζοντας το χθεσινό παρωχημένο εαυτό του, στο φωτεινό λιβάδι όπου τον περιμένει ο homo sapiens. Η αντίδραση της Ορουαλ μπροστά στη θυσία της Ψυχής είναι η πρώτη επαναστατική κίνηση ενάντια σε ένα απάνθρωπο κοινωνικοπολιτικό - θρησκευτικό καθεστώς. Η αντιπαράθεσή της με τον Πατέρα, εκπρόσωπο του εν λόγω συστήματος, και με την Ψυχή, εκπρόσωπο μιας διαστρεβλωμένης καθημερινότητας, είναι η σύγκρουση δύο κόσμων και η απόρριψη-νίκη του πρώτου έναντι του δεύτερου. Στην ουσία είναι η κορυφαία οριακή στιγμή που ο κόσμος «περνάει», με ένα τολμηρό, σχεδόν αναρχικό, βήμα που θα καθορίσει το μέλλον του, από το θρύλο και τη βαρβαρότητα, στην Ιστορία και τον Πολιτισμό.
Τη λογοτεχνική ποιότητα του μυθιστορήματος και το φιλοσοφικό πνεύμα του απέδωσε με ωραία ελληνικά η Ευνίκη Μίχα.
ΜΑΚΗΣ ΠΑΝΩΡΙΟΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 30/11/2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
