Η πεταλούδα της Σιβηρίας

Η πεταλούδα της Σιβηρίας είναι μια τρελή κούρσα στο βαλτωμένο τοπίο της σύγχρονης Αμερικής, μια έκπληκτη, παρανοϊκή και αποκαλυπτική ματιά στη χαοτική όψη του μεταψυχροπολεμικού κόσμου από τη σκοπιά ενός επισκέπτη καθηγητή από τη Ρωσία με ανεξιχνίαστο παρελθόν και αβέβαιο μέλλον. Μέσα από μια πλούσια, ασυγκράτητη, πολυπρισματική αφήγηση, ο Ρόμπερτ Λίττελ, μαιτρ της αστυνομικής και κατασκοπικής λογοτεχνίας, εξερευνά τις σχέσεις ανάμεσα στο χάος και το Θεό, την τυχαιότητα και το προμελετημένο έγκλημα, το σεξ και τη φούντα, τη Βίβλο και το ραδιόφωνο, τη δημοσιογραφία και την αλήθεια, το ταξίδι και τον προορισμό, την πεταλούδα ενός τατουάζ και την παροδική βροχή...
«Το βιβλίο αυτό είναι ένα υπέροχο παιχνίδι προκλήσεων... ένα απολαυστικό θρίλερ, μια ασυνήθιστη ερωτική ιστορία για τη δεκαετία του '90 και μια ζωηρή ματιά στις σχέσεις μετά τον Ψυχρό Πόλεμο... Με εκπληκτική άνεση ο Λίττελ συγκρατεί τη δράση λίγο πριν το ξέσπασμα, ενώ κλείνει μέσα της τα πιο απροσδόκητα γυρίσματα... Το τελευταίο μυθιστόρημα του Λίττελ συστήνεται ανεπιφύλακτα.»
Literary Review





ΚΡΙΤΙΚΗ



«Πρέπει να έχεις αρκετό χάος μέσα σου για να φτιάξεις έναν κόσμο». Η παρατήρηση αυτή του Τζορτζ Ράσελ στον νεαρό συγγραφέα Τζέιμς Τζόις εκφράζει με τον καλύτερο τρόπο το φιλοσοφικό και ψυχολογικό υπόβαθρο του μυθιστορήματος του Ρόμπερτ Λίττελ, αφού μοιάζει να βρίσκεται πίσω από κάθε ξεχωριστό κομμάτι της ιστορίας και ταυτόχρονα να αποτελεί το sine qua non της ίδιας της δημιουργίας του. Οι ανθρώπινες σχέσεις, η σεξουαλικότητα, η κοινωνική και κρατική υπόσταση, ως και η δημιουργία του Σύμπαντος, εμφανίζονται να έχουν μια κοινή συνισταμένη στην οργάνωσή τους: το χάος, προϋπόθεση κάθε τάξης, το οποίο ­όπως με κάθε ευκαιρία τονίζεται από τον καθηγητή και κεντρικό ήρωα του βιβλίου­ απέχει πολύ από το να βασίζεται στο τυχαίο.

Βρισκόμαστε κάπου στις αρχές της δεκαετίας του '90, την εποχή όπου η Σοβιετική Ένωση και μαζί της ολόκληρος ο παλιός κόσμος έχει αρχίσει να καταρρέει. Ο καθηγητής Λέμουελ Φωλκ από την Πετρούπολη επιτυγχάνει την πολυπόθητη άδεια εξόδου από τη χώρα του και μεταβαίνει ως επισκέπτης καθηγητής σε μια μικρή κοινότητα στα περίχωρα της Νέας Υόρκης, στο Ινστιτούτο Προηγμένων Διεπιστημονικών Μελετών του Χάους. Εκεί θα συνδεθεί με τον ραβίνο Νάχμαν, παράξενο και ιδιοφυή μελετητή, και θα ερωτευτεί τη Ρέην, τη νεαρή κομμώτρια και φοιτήτρια με το αινιγματικό τατουάζ πεταλούδας στο στήθος.

Ταυτόχρονα, θα γίνει μήλον της έριδος διάφορων μυστικών υπηρεσιών και οργανώσεων, εξαιτίας των μοναδικών γνώσεών του σχετικά με την αποκωδικοποίηση μυστικών μηνυμάτων, ενώ παράλληλα θα εμπλακεί στην εξιχνίαση 20 φαινομενικά ασύνδετων μεταξύ τους δολοφονιών. Τι συνδέει όλα αυτά μαζί στην ίδια ιστορία και μάλιστα με έναν άνθρωπο που το μόνο που μοιάζει να τον απασχολεί είναι η ανακάλυψη της πραγματικής ανόθευτης τυχαιότητας; Μα φυσικά το χάος!

Ο Λίττελ επιτυγχάνει πολύ γρήγορα να πλάσει τρεις εξαιρετικά ενδιαφέροντες και διακριτούς χαρακτήρες, με όχημα τους οποίους κτίζει τη μυθοπλασία του και παράλληλα μας δίνει αστείες και ακριβείς εικόνες από την καθημερινότητα στις ΗΠΑ.

Το ταλέντο του στην παραγωγή έξυπνων και πειστικών διαλόγων ­ταλέντο το οποίο συχνά καταχράται, είναι η αλήθεια­ εντείνει την εντύπωση της αβίαστης αφήγησης και επενδύει τους χαρακτήρες με μικρές λεπτομέρειες που τους κάνουν στρόγγυλους και ζωντανούς. Το πέρασμα από το τρίτο αφηγηματικό πρόσωπο στους εναλλάξ μονολόγους του καθηγητή Φωλκ και της Ρέην γίνεται με άνεση και μαεστρία, χαρίζοντας στο κείμενο τη σπιρτάδα και το χιούμορ που το καθιστούν συνολικά απολαυστικό. Τα παραπάνω προτερήματα άλλωστε ισορροπούν τις συνεχείς και εξαιρετικά ενδιαφέρουσες φιλοσοφικές παρατηρήσεις που χαρίζουν στο μυθιστόρημα κέντρο βάρους και στιβαρότητα, στοιχεία απαραίτητα, που αλλιώς θα διακυβεύονταν σοβαρά.

Ωστόσο, στο τέλος του το μυθιστόρημα αφήνει τον αναγνώστη με ένα αίσθημα ανεκπλήρωτου ή καλύτερα «λίγου». Το αστυνομικό κομμάτι της ιστορίας, η υπόθεση των πολλαπλών φόνων, παρά την πρόθεση παρωδίας που ενυπάρχει, παραμένει αδύναμο και φτωχό. Η προσωπικότητα του δολοφόνου δεν αναπτύσσεται σχεδόν καθόλου και η εξιχνίαση των εγκλημάτων με τη χρήση της θεωρίας του χάους δεν είναι αρκούντως πειστική. Μοιάζει περισσότερο με κάποιο έξυπνο παράδειγμα σχετικά με την εφαρμογή του χάους στην επίλυση καθημερινών ζητημάτων, αλλά δεν έχει την πολυπλοκότητα και την αληθοφάνεια που απαιτούνται σε ένα φιλόδοξο μυθιστόρημα.

Επιπλέον, κάποια δευτερεύοντα πρόσωπα που εισάγονται στην αρχή δεν αξιοποιούνται καθόλου στη συνέχεια (κάποια εξαφανίζονται εντελώς) και η ιστορία εμμένει στα τρία πρόσωπα, υπερβολικά κατά την άποψή μου για την έκτασή της. Η σύνδεση του παρόντος στις ΗΠΑ με κάποια τραυματικά γεγονότα του παρελθόντος στην πρώην Σοβιετική Ένωση, μολονότι έξυπνα δοσμένη, δεν επιφέρει τη συγκινησιακή φόρτιση που φαίνεται να επιθυμούσε ο συγγραφέας. Και τούτο διότι η εσκεμμένα λιτή, ωσάν κινηματογραφικό ντεκουπάζ γραφή που χρησιμοποιείται στις παλινδρομήσεις της αφήγησης, και κοινότοπη είναι και στερεί τις περιγραφές από την απαραίτητη γλαφυρότητα.

Αντιθέτως, εξαιρετικά επιτυχημένες μου μοιάζουν οι επαναλήψεις-εμμονές που στοιχειώνουν την προσωπικότητα του κεντρικού ήρωα, για παράδειγμα οι αναφορές στα χοντρόσολα ενισχυμένα με μέταλλο παπούτσια ως σύμβολο της απανταχού κρατικής βίας ή επίσης οι παρανοήσεις που δημιουργούνται λόγω της ελλιπούς γνώσης της Αγγλικής και οι οποίες αποτελούν διαρκή κλεισίματα του ματιού προς τον αναγνώστη (π.χ., ο καθηγητής μπερδεύει συνεχώς τις λέξεις «αλλεργικός» και «αλληγορικός»). Επίσης όλες οι σκηνές που εκφράζουν τη σύγκρουση των νοοτροπιών είναι απολαυστικές, καθώς και τα παράδοξα σχόλια του ρώσου επιστήμονα για τη ζωή στην Αμερική.

Εν κατακλείδι, Η πεταλούδα της Σιβηρίας είναι ένα καλοφτιαγμένο μυθιστόρημα, απολαυστικό στην ανάγνωση και γεμάτο ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, που ξέρει να «παίζει» με διλήμματα και έννοιες του καιρού μας, δίχως δυστυχώς να αποφεύγει πάντα την κοινοτοπία.

Κώστας Κατσουλάρης, ΤΟ ΒΗΜΑ, 19-09-1999