Shadow-Box

Στη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα, με φόντο την έκρηξη της μοντέρνας τέχνης και τη φρίκη του Μεγάλου Πολέμου, συναντήθηκαν οι τροχιές τριών αξιοσημείωτων ανθρώπων. Ο Αρτύρ Κραβάν, ποιητής και μποξέρ, λιποτάχτης δεκαεφτά εθνών, ασυνήθιστος τεχνοκριτικός και βιρτουόζος πλαστογράφος, καλλιτέχνης της ζωής, έγινε θρύλος που τον επικαλέστηκαν όλα σχεδόν τα πρωτοποριακά κινήματα που ακολούθησαν. Η Μίνα Λόι, ποιήτρια, ζωγράφος και nouvelle femme, έλαμψε στο Παρίσι, στην Ιταλία των φουτουριστών και τη νεοϋρκέζικη αβάν-γκαρντ, πριν ακολουθήσει τον Κραβάν στο Μεξικό και γίνει γυναίκα του. Ο Τζακ Τζόνσον, γιος σκλάβου, έγινε ο πρώτος μαύρος Παγκόσμιος Πρωταθλητής στην Πυγμαχία και προκάλεσε την Αμερική με την αγάπη του για την ξέφρενη ζωή και τις λευκές γυναίκες. Κατέφυγε κυνηγημένος στην Ευρώπη, όπου γνώρισε τον Κραβάν και ανέβηκε μαζί του σ' ένα ρινγκ της Βαρκελώνης.
Πολλά χρόνια μετά τη μυστηριώδη εξαφάνιση του Κραβάν στο Μεξικό, η Μίνα και ο Τζακ αρχίζουν μια αλληλογραφία, αναζητώντας το νόημα μιας έντονα βιωμένης ζωής. Σ' ένα ισορροπημένο μίγμα μυθοπλασίας και ντοκουμέντου, το βιβλίο της Λογκ ζωντανεύει ένα ηρωικό παρελθόν και μερικές εξαίσιες φιγούρες του.





ΚΡΙΤΙΚΗ



Τα τελευταία χρόνια εμφανίζονται μυθιστορήματα των οποίων οι συγγραφείς αναμειγνύοντας ντοκουμέντα και σκηνές μυθοπλασίας επιχειρούν να μιλήσουν για σημαντικές ιστορικές εποχές και ενδιαφέρουσες προσωπικότητες. Ενα από τα πιο πρόσφατα δείγματα αυτής της λογοτεχνίας που τείνει να πάρει τα χαρακτηριστικά είδους είναι το Οταν έκλαψε ο Νίτσε (εκδόσεις Αγρα) του Αμερικανού Ιρβιν Γιάλομ, o οποίος χρησιμοποιεί ως ήρωες τον Φρίντριχ Νίτσε, τον Γιόζεφ Μπρόιερ και τον Σίγκμουντ Φρόιντ. Η νέα ιρλανδή συγγραφέας Αντόνια Λογκ, γεννημένη στην κομητεία του Ντέρι το 1972, με σπουδές στο Τρίνιτι Κόλετζ του Δουβλίνου, κάτοικος του Κορκ, για το πρώτο της μυθιστόρημα διάλεξε ως ήρωες τρία ιστορικά πρόσωπα, γνωστά μόνο σε ένα μάλλον περιορισμένο κοινό: τον Γάλλο Αρτύρ Κραβάν (ποιητή, πυγμάχο, τεχνοκριτικό, πλαστογράφο κ.ά.), την αγγλίδα σύζυγό του Μίνα Λόι (ποιήτρια, ζωγράφο, φεμινίστρια) και τον μαύρο Αμερικανό Τζακ Τζόνσον (γιο σκλάβου, παγκόσμιο πρωταθλητή πυγμαχίας).

Αυτοί οι τρεις ήρωες, ικανοί στο έπακρον να θρέψουν τη φαντασία ενός συγγραφέα νουάρ αφηγημάτων, πρωταγωνιστούν στο μυθιστόρημα υπό τον τίτλο Shadow-Box. Ανταλλάσσουν επιστολές διηγούμενοι τη ζωή και τα πάθη τους, ενώ ενίοτε παρεμβάλλεται ανάμεσά τους η αφήγηση της Φαμπιέν, κόρης του ζεύγους, που επεξηγεί τα τεκταινόμενα. Ατυχώς δεν υπάρχουν για αυτούς αρκετά στοιχεία προσιτά στον έλληνα αναγνώστη σε βιβλία και εγκυκλοπαίδειες. Ειδικά όμως για τον Κραβάν (1881-1920) υπάρχει ένα σύντομο βιογραφικό και ένα θαυμάσιο διήγημά του με τίτλο Αντρέ Ζιντ στο βιβλίο του Αντρέ Μπρετόν Ανθολογία του μαύρου χιούμορ, στον Γ' τόμο (μετάφραση Χαρά Σταθοπούλου, εκδόσεις Αιγόκερως). Από τον Απρίλιο του 1912 ως τον Απρίλιο του 1915 ο υπέρβαρος (105 κιλά) Κραβάν, που καθώς έλεγε ήταν ανιψιός του Οσκαρ Ουάιλδ, εξέδωσε πέντε τεύχη της μικρής επιθεώρησης Maintenant, τα οποία είχε σε καρότσι μικροπωλητού και τα πουλούσε ο ίδιος. Με επιρροές από τον φουτουρισμό, πρόδρομος του ντανταϊσμού, έζησε μια σύντομη ζωή προκαλώντας. Για παράδειγμα, κάποτε είχε μονομαχήσει με τον Γκιγιόμ Απολινέρ (τον σημάδεψε με το όπλο του και τον πέτυχε στο πόδι), σε μια διάλεξη στη Νέα Υόρκη ανέβηκε στο βήμα μεθυσμένος και επιχείρησε να κάνει στριπτίζ, οπότε και συνελήφθη, στη Βαρκελώνη κάλεσε σε πυγμαχικό αγώνα τον Τζόνσον, παγκόσμιο πρωταθλητή, ενώ ο κύκλος της ζωής του έκλεισε απροσδόκητα και σουρεαλιστικά στον Κόλπο του Μεξικού, μια νύχτα που μπήκε σε μια βάρκα για να πάει άγνωστο πού - το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ. Η Μίνα Λόι, μια ωραία γυναίκα, εκκεντρική, ερωτομανής, ελευθεριάζουσα, στη νεότητά της έζησε στο Παρίσι, μπήκε στον κύκλο των πρωτοπόρων καλλιτεχνών, γνώρισε τον Ανρί Ματίς και τη Γερτρούδη Στάιν, έμεινε έγκυος από μια εξωσυζυγική σχέση, ερωτεύτηκε τον Φιλίπο Μαρινέτι, τον ηγέτη των φουτουριστών, συνέγραψε ένα Φεμινιστικό Μανιφέστο, ώσπου παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο τον Κραβάν, μετακόμισε στη Νέα Υόρκη και στη συνέχεια στην Πόλη του Μεξικού. Ο Τζακ Τζόνσον, λάτρης των λευκών γυναικών και των γρήγορων αυτοκινήτων, ζώντας σε μια συντηρητική Αμερική προκαλούσε το κοινό αίσθημα τόσο με τη συμπεριφορά του όσο και με τις νίκες του κατά λευκών πυγμάχων. Αυτό ακριβώς, η σχέση του μαύρου πυγμάχου με την πατρίδα του μια συγκεκριμένη εποχή («αυτή η σπουδαία χώρα γνωρίζει πολύ καλύτερα πώς να φτύνει τα παιδιά της παρά να τα τιμά» διαβάζουμε), δίνει τη δυνατότητα στη συγγραφέα να δείξει τις δύο όψεις της Αμερικής, εκείνη της προόδου και των καινοτομιών, και την άλλη του ρατσισμού κατά των νέγρων.

«Shadow-box» σημαίνει αγωνίζομαι με έναν φανταστικό αντίπαλο χτυπώντας με γροθιές το κενό, εκτελώ πυγμαχικές κινήσεις χωρίς αντίπαλο, σαν προπόνηση ή σαν επίδειξη. Θα μπορούσε να αποδοθεί ως «σκιαμαχία», αλλά, όπως σημειώνει ο Νίκος Κούρκουλος στο ενδιαφέρον επίμετρό του, αυτό θα παρέπεμπε σε κάτι που θα θύμιζε πόλεμο κατά ανεμομύλων. Σε κάθε περίπτωση, η σχέση Κραβάν και Τζόνσον ήταν μια σύντομη σε διάρκεια φιλία, ενώ η Μίνα Λόι και ο μαύρος πυγμάχος δεν συναντήθηκαν (πιθανότατα) ποτέ. Η αλληλογραφία τους επινοήθηκε αποκλειστικά για χάρη της μυθοπλασίας: η Αντόνια Λογκ, γοητευμένη από την απρόβλεπτη προσωπικότητα του Κραβάν, την ύπαρξη του οποίου πληροφορήθηκε τυχαία από κάτι στίχους ενός ιρλανδού ποιητή, θέλησε να μάθει περισσότερα γι' αυτόν και έπεσε πάνω στη Λόι και στον Τζόνσον. Τα υπόλοιπα ήταν εύκολα: σκέφτηκε πως οι τεμνόμενες ζωές αυτού του αλλόκοτου τριγώνου μπορούσαν να αποτελέσουν τον σκελετό ενός μυθιστορήματος. Εκανε έρευνες σε βιβλιοθήκες, παρακολούθησε πυγμαχικούς αγώνες, έβαλε τη φαντασία της να δουλέψει και έγραψε το παρόν έργο. Κάπως έτσι πορεύονται οι μυθιστοριογράφοι κάθε εποχής. Ας σημειωθεί ότι τον Μάιο του 1997, τη στιγμή που η συγγραφέας είχε στρωθεί στο γράψιμο, η Φαμπιέν, κόρη του Κραβάν και της Λόι, αυτοκτόνησε στο Ασπεν του Κολοράντο σε ηλικία 78 χρόνων. Πρόκειται για ένα ακόμη στοιχείο που επιτείνει τον νουάρ χαρακτήρα του μυθιστορήματος.



Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας)

ΤΟ ΒΗΜΑ , 30-06-2002