Ένα πορτραίτο του Τζιακομέττι

Σημείωμα του συγγραφέα: "Αν και γνωρίζω τον Τζιακομέτι εδώ και πολύ καιρό και έχω γράψει αρκετά άρθρα γι' αυτόν, δεν είχα σκεφτεί ποτέ πριν να κρατήσω λεπτομερειακές σημειώσεις που να περιγράφουν τις συναντήσεις μας. Και δεν θα το είχα σκεφτεί ούτε και τώρα, αν δεν τύχαινε εκείνο το καλοκαίρι να γράφω μακροσκελή γράμματα σε έναν φίλο μου στη Νέα Υόρκη διηγούμενος το τι έκανα. Και μια και ο Τζιακομέτι μας ενδιαφέρει και τους δυο πολύ, περιέγραφα τις συναντήσεις μας με κάθε δυνατή λεπτομέρεια. Από τη Στάμπα του είχα γράψει τον Αύγουστο ένα γράμμα σαράντα σελίδων, και από το Παρίσι άλλα τρία, εξίσου μακροσκελή, πριν αρχίσω να ποζάρω. Όταν άρχισαν οι πόζες, όμως, ήταν προφανές ότι τα γράμματα δεν μπορούσαν να συμβαδίσουν με το ρυθμό των γεγονότων, και θα έπρεπε να καταφύγω στη μέθοδο των σημειώσεων. Το αναφέρω αυτό μόνο και μόνο για να δώσω έμφαση στο γεγονός ότι ήδη πριν από την πρώτη πόζα είχα αποκτήσει τη συνήθεια να δίνω μεγάλη προσοχή σ' αυτά που έλεγε ο Τζιακομέτι, για να τα θυμηθώ και να τα τα καταγράψω αργότερα. Και, από την αρχή, αισθάνθηκα ότι σημειώσεις που αφορούσαν τις συγκεκριμένες συνθήκες κάτω από τις οποίες γεννιέται ένα συγκεκριμένο έργο τέχνης, θα μπορούσαν αργότερα να χρησιμεύσουν στη συγγραφή ενός κειμένου όπως αυτό. Οι περισσότερες απ' αυτές τις σημειώσεις γράφτηκαν τα βράδια μετά τις πόζες. Όμως, πολλές απ' αυτές κρατήθηκαν επιτόπου, σε ένα σημειωματάριο, όποτε έβρισκα την ευκαιρία να γράφω χωρίς να με δει ο Τζιακομέτι. Μια φορά μόνο με βρήκε, όταν γύρισε νωρίτερα απ' ό,τι περίμενα από ένα τηλεφώνημα. Όταν με είδε να γράφω με ρώτησε: "Τι κάνεις εκεί;" "Απλώς σημειώνω κάτι" απάντησα, και η απάντηση φάνηκε πως τον ικανοποίησε. Ο κάπως λαθραίος χαρακτήρας των σημειώσεών μου δεν προκλήθηκε από φόβο μήπως δεν ενέκρινε αυτό που έκανα. Εδώ που τα λέμε, νομίζω ότι θα νιώσει μεγάλη περιέργεια, ίσως και έκπληξη, αν μάθει πώς μπορεί να είναι η εμπειρία τού να ποζάρει κανείς γι' αυτόν. Όμως νιώθω ότι θα μπορούσε να αναχαιτίσει τον αυθορμητισμό της δουλειάς του και της συζήτησής μας, αν γνώριζε ότι πρόκειται να τα καταγράψω. Επιπλέον δεν ήθελα σε καμιά περίπτωση να αισθανθεί ότι τον έβλεπα σαν αντικείμενο υπό παρατήρηση. Δεν ήταν έτσι. Κι όμως, κατά κάποιον τρόπο, ήταν. Για μένα, ο Αλμπέρτο είναι, πρώτ' απ' όλα, φίλος, για τον οποίο τρέφω μεγάλη αγάπη και εκτίμηση. Όμως είναι επίσης και μεγάλος καλλιτέχνης. Κάποιες φορές είναι δύσκολο να λάβει κανείς υπόψη του και τις δυο ιδιότητες ταυτόχρονα. Εν τούτοις, και οι δυο υφίστανται ταυτόχρονα, και εδώ προσπάθησα, όσο το δυνατόν, να φανώ δίκαιος και προς τις δυο. Δεν χρειάζεται να πω ότι αρκετές παρατηρήσεις και αναφορές αναγκάστηκα να τις παραλείψω χάρη διακριτικότητας. Αν η διήγηση είναι άνιση, κάποιες φορές είναι γι' αυτόν το λόγο. Μετά την πρώτη πόζα, όταν διαπίστωσα ότι το πορτρέτο θα είχε περισσότερα από ένα στάδια, σκέφτηκα ότι μια φωτογραφική καταγραφή των μεταμορφώσεών του, συμπλήρωμα των σημειώσεών μου, θα παρουσίαζε ενδιαφέρον. Έτσι, άφησα την παλιά μου φωτογραφική μηχανή στο εργαστήριο και, κάθε απόγευμα, πριν να αρχίσει η δουλειά, έβγαζα τον πίνακα στο διάδρομο και τον φωτογράφιζα. Ο Τζιακομέτι αντιμετώπιζε αυτό το γεγονός με φαινομενική αδιαφορία. Όμως, μια μέρα, είπε: "Δεν αξίζει να φωτογραφίζεις αυτό τον πίνακα καθημερινά." "Τώρα, μιας και άρχισα", απάντησα "θα το συνεχίσω." Δεν διαμαρτυρήθηκε άλλο. Δυστυχώς όμως, στην καλύτερη περίπτωση, είμαι ένας ερασιτέχνης φωτογράφος, και οι περισσότερες από τις φωτογραφίες δεν βγήκαν και πολύ καλές. Όσο για το γραπτό πορτρέτο, είναι ασήμαντο σε σχέση με τον άνθρωπο. Όμως, ο Τζιακομέτι είναι ο πρώτος που θα καταλάβει ότι ένα πορτρέτο μπορεί να φτάσει μόνο να μοιάζει με την πραγματικότητα. Γι' αυτό, ελπίζω ότι θα κρίνει ετούτο εδώ με επιείκεια. Και, ακόμα, ελπίζω ότι οι άλλοι θα διακρίνουν σ' αυτό ένα μικρό μέρος αυτού που τον κάνει τόσο αξιόλογο άνθρωπο και τόσο υπέροχο καλλιτέχνη. Το να δει κανείς ακόμα και τόσο λίγα είναι σαν να βλέπει πάρα πολλά".