Ποιητικά άπαντα

ΚΡΙΤΙΚΗ




Τι είναι η ποίηση; Από πού έρχεται; Προς τα πού πηγαίνει; Γιατί γράφει ένας ποιητής και τι είναι αυτό που τον κάνει να γράφει; Οι ερωτήσεις αυτές, όσο και αν φαίνονται αφελείς, πεζές και απλοϊκές, δεν είναι εύκολο να απαντηθούν ικανοποιητικά ούτε από ποιητές, ούτε από κριτικούς, ούτε από ακαδημαϊκούς. Ο ποιητής είναι πιθανό να απαντούσε ότι αν ήξερε τι είναι αυτό που τον κάνει να γράφει ίσως και να μην έγραφε, ο κριτικός πιθανόν να έλεγε ότι διάφορες παρορμήσεις έδωσαν έμπνευση στον ποιητή και ο ακαδημαϊκός πιθανόν να θεωρητικοποιούσε τόσο πολύ, με αποτέλεσμα να γινόταν αντιληπτός μόνο από τους όμοιούς του. Γεγονός είναι πάντως ότι δεν υπάρχει ορισμός της ποίησης και κανένας δεν ξέρει τι ακριβώς είναι η ποίηση.

Ο ισπανός ποιητής Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα (1899-1936), αφότου πέθανε και όσο περνούν τα χρόνια, γίνεται ολοένα και πιο γνωστός στον κόσμο. Υπήρξε και μεγάλος ποιητής και σπουδαίος τροβαδούρος. Έμαθε τη γλώσσα της ποίησης από πολύ νωρίς και διαμόρφωσε μια ποιητική περσόνα. Τα τραγούδια του είχαν μια νεανική ορμή όπου καθρεφτιζόταν η καρδιά του, η ποίησή του διέθετε έναν εκφραστικό πλούτο απαράμιλλο και τα ποιήματά του ήταν γεμάτα φως, μελαγχολία και πάμπολλα λαϊκά στοιχεία που πλησίαζαν τη δυσπρόσιτη περιοχή του ανθρώπινου παραλόγου με εντυπωσιακούς ποιητικούς ελιγμούς.

Κατά τους κριτικούς, η ποίηση του Λόρκα χωρίζεται σε τρεις κύριες περιόδους: πρώτα έχουμε τα πρωτόλεια και τα νεανικά ποιήματα όπου εκείνο που κυριαρχεί είναι η αναζήτηση και οι επιδράσεις του Ουναμούνο και του Βερλέν. Μετά έχουμε την περίοδο του «Ποιήματος του Κάντε Χόδο», όπου ο ποιητής ανακαλύπτει την ποίησή του μέσα από την ταυτότητα της Ανδαλουσίας. Υστερα έχουμε την περίοδο του «Ποιητή στη Νέα Υόρκη», περίοδο ποιητικής ενηλικίωσης ­ ουδεμία σχέση με τα τραγούδια του ­ και όπου τα θέματα δεν είναι ισπανικά αλλά ξανοίγονται σε έναν παγκόσμιο ορίζοντα.

Ο Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα πρέπει να αγάπησε και να πόνεσε πολύ. Το βάθος της αγάπης και του πόνου που ένιωσε τον πλημμύριζαν με πάθος και το βάρος της αγάπης και του πόνου τον έσπρωχναν (τον ενέπνεαν;) να συνθέτει μοναδικά τραγούδια και ποιήματα όπου η καρδιά ξεφλουδίζει τη ζωή και όπου η ψυχή παθιάζεται με τη ζωή, με τον έρωτα, με τη γενναιόδωρη μοναξιά του ανθρώπου.

Πάνω σε ένα φόντο από συναισθήματα λύπης, χαράς και ονείρων, τα ποιήματα του Λόρκα βρίσκουν τον δρόμο προς την αρετή, φωτίζοντας την εικόνα μιας χαμένης για πάντα αθωότητας. Στη σύντομη ζωή του, ο ισπανός ποιητής βρήκε τον χρόνο να μιλήσει για τα φτωχά, ταπεινά και επουσιώδη που ομορφαίνουν τη ζωή μας, όπως την ξερή πορτοκαλιά που παρακαλάει τον ξυλοκόπο να την κόψει επειδή δεν έχει πια φρούτα ή τον καθρέφτη τον απατηλό που κοιτάει μόνο την πικρή θάλασσα και τη δημοσιά, που δεν καταφέρνει το κοντάρι της να πληγώσει τον θολό ορίζοντα.

Ο Λόρκα είχε αρκετά αναπτυγμένο το αισθητήριο της παγκοσμιότητας και της γενναιοδωρίας που λείπει από τους σημερινούς ποιητές. Την ποίησή του και τα τραγούδια του τα διασχίζει ένα ποτάμι από όνειρα και από ανέμους ιβηρικούς που κατεβαίνουν από την Ανδαλουσία στους κάμπους και στα λιβάδια της ισπανικής γης, που με τόσο πρωτόγνωρους ήχους τραγούδησε.

Ο λυρικός ρομαντισμός, η απουσία πομπώδους ύφους και η ανάδειξη της απλότητας της ζωής είναι οι κύριοι άξονες που γύρω τους περιστρέφεται η ποίηση του Λόρκα. Βγαλμένες από τους μύθους, τους θρύλους και τις ιστορίες των τσιγγάνων της Ανδαλουσίας, οι μπαλάντες του χαρακτηρίζονται από μια ευαισθησία με αναφορές στην αδικία από άνθρωπο σε άνθρωπο και όπου ξαναζωντανεύουν οι ισπανικές παραδόσεις, χρωματισμένες από τον πολιτισμό των Αράβων.

Ποιητής πολυγραφότατος και τροβαδούρος που εμπνεόταν από τις παραδόσεις της χώρας του, ο Λόρκα, αν και δεν ανακατεύτηκε ενεργά με την πολιτική, ήταν γνωστό πως ήταν δημοκρατικός και πως ήταν παθιασμένος με την ελευθερία. Αυτό το πλήρωσε με τη ζωή του. Αυτό έφτανε για να τον καταστήσει μισητό στους πολιτοφύλακες οπαδούς τού φασίστα Φράνκο που τον συνέλαβαν ενώ κρυβόταν στο σπίτι ενός φίλου του και τον εκτέλεσαν στις 19 Αυγούστου το 1936 βυθίζοντας στο σκοτάδι την Ισπανία. Ο τραγικός και πρόωρος θάνατός του έκανε τον Λόρκα σύμβολο της ευρωπαϊκής αντίστασης στον φασισμό.

Οι έλληνες θιασώτες της ποίησης του Λόρκα, χάρη στη μετάφραση των Ρήγα Καππάτου (από τα ισπανικά) και του Κοσμά Πολίτη (από τα γαλλικά), έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν τα άπαντα του μέγιστου αυτού ισπανού ποιητή στους δύο τόμους του εκδοτικού οίκου Εκάτη. Ο Ρήγας Καππάτος κατόρθωσε έναν άθλο: όχι μονάχα κοίταξε τις από τα γαλλικά μεταφράσεις του αείμνηστου Κοσμά Πολίτη διορθώνοντας πολλά ποιήματα -γιατί τα λάθη που είχαν μεταφερθεί από τα ισπανικά στα γαλλικά θα περνούσαν με τη σειρά τους και στα ελληνικά- αλλά και σε έναν 17σέλιδο κατατοπιστικό πρόλογο που ακολουθείται από χαρακτηριστικά δοκίμια, εισαγωγές και άρθρα τρίτων για την ποίηση του Λόρκα, προσφέρει μιαν ανεκτίμητη υπηρεσία στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, ρίχνοντας πλήρες φως στη ζωή, στο έργο και στην παθιασμένη προσωπικότητα του Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα.



Ντίνος Σιώτης

ΤΟ ΒΗΜΑ, 07-06-1998