Η θεωρία του μυθιστορήματος

Τούτη η μελέτη σχεδιάστηκε το καλοκαίρι του 1914 και ολοκληρώθηκε τον χειμώνα 1914-1915. Πρωτοδημοσιεύτηκε το 1916 στο Zeitschrift fur Asthetik und Allgemeine Kunstwissenschaft του Μαξ Ντεσουάρ και με μορφή βιβλίου το 1920, στο Βερολίνο, από τον εκδότη Π. Κάσιρερ.
Αφετηρία τον έργου στάθηκε η κήρυξη του πολέμου του 1914 κι η αντίδραση της αριστερής διανόησης για τη στάση της σοσιαλδημοκρατίας, που είχε εγκρίνει αυτόν τον πόλεμο. Η δική μου θέση ήταν η απόλυτη, ολοσχερής και, προπάντων στην αρχή, ελάχιστα αρθρωμένη άρνηση του πολέμου και, ακόμα περισσότερο, του πολεμικού ενθουσιασμού. Θυμάμαι κάποια συζήτηση με την κα Μαριάννα Βέμπερ στα τέλη του Οχτώβρη του 1914. Πάσχιζε να κατανικήσει την αντίδρασή μου, αναφέροντάς μου ορισμένες συγκεκριμένες πράξεις ηρωισμού. Αποκρίθηκα απλά: "Όσο μεγαλύτερα είν' αυτά τα ανδραγαθήματα, τόσο χειρότερος είν' ο πόλεμος". Εκείνη την εποχή, προσπαθούσα να συνειδητοποιήσω καθαρότερα τη στάση μου, που ήταν απλά συναισθηματική, και να περίπου σε ποια συμπεράσματα είχα καταλήξει: Οι δυνάμεις της κεντρικής Ευρώπης θα χτυπήσουν πιθανότατα τη Ρωσία· αποτέλεσμα μπορεί να είναι ή πτώση του τσαρισμού - σύμφωνοι. Υπάρχει και κάποια πιθανότητα να στραφούν οι δυτικές δυνάμεις κατά της Γερμανίας· αν η νίκη τους καταλήξει στην ανατροπή των Χοεντσόλλερν και των Αψβούργων, και πάλι συμφωνώ. Αλλά το ζήτημα είναι να δούμε ποιος θα μας σώσει από το δυτικό πολιτισμό. (Η προοπτική οριστικής νίκης της τότε Γερμανίας μου φαινόταν εφιάλτης).
Σ' αυτή την κατάσταση βρισκόμουν όταν συνέλαβα το πρώτο σχεδίασμα της Θεωρίας του μυθιστορήματος.