Κόκκινη κάρτα στη βία!

Η ιστορία των Γκασπάρ, Ζαν-Πιέρ και Αμινάτα απεικονίζει τη σχέση των εφήβων με τη βία. Το βιβλίο αυτό θέλει να συμβάλει στην ειρηνική λύση των διαφορών μέσα και έξω από το σχολείο, με τη συζήτηση τόσο στην αίθουσα διδασκαλίας όσο και στο σπίτι. Συζητάμε μαζί κι ακούμε τον άλλον: είναι τα δυο προπύργια ενάντια σε μια βία που κατάντησε φαινόμενο καθημερινό και απειλεί να σαρώσει την ελευθερία της μάθησης.


ΚΡΙΤΙΚΗ



Το βιβλίο της Βιρζινί Λου δεν είναι μυθιστόρημα. Είναι ένα case study, μια μικρή μελέτη με θέμα τη βία στην εφηβική ηλικία, όπως αυτή γεννιέται μέσα στην οικογένεια και επεκτείνεται στο σχολείο και στους χώρους όπου συχνάζουν έφηβοι. Οι ήρωες: ο Ζαν-Πιερ είναι γιος ενός απαιτητικού πατέρα, ο οποίος τον πιέζει να πετύχει πάση θυσία. Ο ίδιος απεχθάνεται τους φύτουλες και προσπαθεί να επιπλεύσει παριστάνοντας τον σκληρό. H Αμινάτα είναι μαύρη, από μια πρώην γαλλική αποικία. Ζει με τη μητέρα της χωρίς πατέρα. Το γεγονός ότι είναι ξένη τη φοβίζει λιγότερο από τις αλλαγές που νιώθει να της συμβαίνουν με το πέρασμα στην εφηβεία. Θα ήθελε να είναι αόρατη. Ο Γκασπάρ είναι καλός μαθητής αλλά ανικανοποίητος και γεμάτος κόμπλεξ λόγω του μικρού του ύψους. Οργανώνει μια συμμορία δωδεκάχρονων νταήδων στο σχολείο. Οι τρεις συμμαθητές ζουν σήμερα σε μια συνηθισμένη μεγαλούπολη. Πηγαίνουν στο γυμνάσιο και αφηγούνται, ο καθένας από την πλευρά του, την ιστορία των βίαιων διαπροσωπικών τους σχέσεων.

Συνοπτικά η ιστορία έχει ως εξής: τα αγόρια σιχαίνονται το σχολείο, φτύνουν γονείς και καθηγητές και αναλώνονται σε ανόητους τσακωμούς και μαγκιές μεταξύ τους. Αρχηγοί είναι ο Ζαν-Πιερ και ο Γκασπάρ και γύρω τους άλλοι συμμαθητές, υποστηρικτές του ενός και του άλλου. Τις διαφορές τους αναλαμβάνουν να λύσουν δύο αντίπαλες συμμορίες, με αποτέλεσμα ο Γκασπάρ να καταλήξει στο νοσοκομείο. Ταυτόχρονα μια ομάδα μεγαλύτερων παιδιών τρομοκρατεί την Αμινάτα προσβάλλοντάς την ρατσιστικά και ζητώντας της λεφτά. H λύση που αποφασίζουν οι μαθητές είναι να βρουν ένα πυροβόλο-«μαραφέτι» και να τρομάξουν με τη σειρά τους τούς μεγαλυτέρους που κρατούν μαχαίρια. Το βρίσκει ο Ζαν-Πιερ στο σπίτι του και το φέρνει στο σχολείο, όπου απειλεί, επ' ευκαιρία, μια καθηγήτρια. H κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. H Αμινάτα μιλάει στον διευθυντή, το θέμα γίνεται πρώτη είδηση και οι νεαροί νταήδες κλονίζονται. Αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι έχουν μπλέξει για τα καλά, γιατί η κουταμάρα «παίρνουμε τον νόμο στα χέρια μας» δεν οδηγεί πουθενά.



Λύσεις υπάρχουν πολλές



Σε δεύτερο πλάνο ο κόσμος των μεγάλων, καθημερινός και συνηθισμένος. Οι γονείς: του Γκασπάρ, ένας άκαμπτος δημόσιος υπάλληλος με «αρχές». Του Ζαν-Πιερ, δεν έχει ολοκληρώσει την εγκύκλια παιδεία και έχει πάει μπροστά πατώντας μάλλον επί πτωμάτων. Αυτή την αρχή επιβίωσης διδάσκει στον γιο του. H μητέρα της Αμινάτα από γιατρός στη χώρα της κατέληξε καθαρίστρια. Προδομένη και εγκαταλελειμμένη από τον άντρα της, μαθαίνει στην κόρη της να μένει μακριά από ό,τι μπορεί να την πληγώσει. Οι καθηγητές: τυπικοί και μακριά από τα παιδιά, με εξαίρεση τον γυμνασιάρχη που ξέρει να κουβεντιάζει σε βάθος και τελικά διευθετεί τα πράγματα φέρνοντας σε επαφή μαθητές, καθηγητές και γονείς. «Είμαι σίγουρη» λέει η Αμινάτα «ότι ποτέ δεν μας είχαν ξαναδεί (οι μεγάλοι, οι καθηγητές) με τέτοιο μάτι. Ως τώρα μας έβλεπαν μόνο σαν σκιές που τις σπρώχνουν στους διαδρόμους». Σε τρίτο πλάνο εμείς που ίσως αντιμετωπίζουμε παρόμοια προβλήματα. H Βιρζινί Λου μάς θυμίζει τον αργεντινό σκηνοθέτη Αουγκούστο Μποάλ, ο οποίος δεν παρέδιδε στο κοινό ένα τελειωμένο θεατρικό έργο αλλά καλούσε τους θεατές να παρέμβουν και να επινοήσουν την εξέλιξή του. Μας καλεί, όπως ο Μποάλ, να πάρουμε θέση και να παρέμβουμε ανάλογα με το τι είμαστε εμείς και το πώς θέτουμε το θέμα. Δεν υπάρχει μία λύση αλλά πολλές: μία, θα μπορούσε να ήταν, να κατανοήσουν οι μαθητές, οι παραβατικοί και οι άλλοι, ότι οι νόμοι και οι κανόνες φτιάχτηκαν για όλους, ανήκουν σε όλους και εγγυώνται και τα δικά τους δικαιώματα· μια άλλη, να επεμβαίνουμε διορθωτικά σε κάθε εκδήλωση αντικοινωνικής συμπεριφοράς· άλλη, να επιβάλλουμε κυρώσεις, άλλη...

H εφηβική βία και επιθετικότητα είναι γεγονός. Οι μορφές βίαιης συμπεριφοράς αναπαράγονται μέσα στο σχολείο ως αντανάκλαση των τάσεων της ευρύτερης κοινωνίας. Πρωτογενής κοινωνιολογική ανάλυση, θα πουν κάποιοι και θα έχουν δίκιο. Επισήμως η παιδαγωγική επιστήμη και η πολιτική για την παιδεία επιχειρούν να καλλιεργήσουν στις σχολικές κοινότητες πρακτικές για εντελώς αντίθετη συμπεριφορά. Είναι όμως τόσο ανίσχυροι οι εκπαιδευτικοί φορείς; H ιδεολογία για «ειρηνική συνύπαρξη» και αποδοχή των διαφορών είναι μήπως ένα επιφανειακό λούστρο πολιτικής ορθότητας που επιβάλλουν οι καιροί;



Μαρίζα Ντεκάστρο (παιδαγωγός και συγγραφέας βιβλίων για παιδιά)

ΤΟ ΒΗΜΑ, 23-11-2003