Η δύναμη του μυρμηγκιού

"Ένα περιοδικό που μου άρεσε τότε -προτιμούσα δηλαδή να το πάρω παρά να ’χω ένα χιλιάρικο και να πάω να 'γίνω'- ήταν το Εxperiment. Και τώρα που έγινε Γαιόραμα, πήγα και πήρα όλα τα χαμένα τεύχη. (...) Αυτά τα περιοδικά μιλάνε για τα ζώα, μιλάνε για τα φαινόμενα της γης... μιλάνε για τα πάντα... Εxperiment που να μιλάει για τους καρχαρίες, για τους λύκους, για τις αρκούδες... Με συνάρπαζε να διαβάζω πράγματα που με κάνανε να μένω με ανοιχτό το στόμα...

Έμενα με ανοιχτό το στόμα διαβάζοντας πόσο μπορεί να πετάει ένα πουλί, πόσο δυνατό είναι το μυρμήγκι..."

Το βιβλίο του Ηλία Λυκούδη "Η δύναμη του μυρμηγκιού" είναι η ανάλυση μιας βιογραφίας για τη χρήση ναρκωτικών και τη θεραπεία απεξάρτησης. Κάτι τέτοιο, όπως σημειώνει ο συγγραφέας στο εισαγωγικό του σημείωμα, αποτελεί πρόκληση για τον ερευνητή. Η πρόκληση συνίσταται στο κατά πόσο, μέσα από τη μελέτη της βιογραφίας αυτής, μπορεί να μάθει κάτι άλλο από αυτό που ήδη γνωρίζει, κάτι που θα τον ξαφνιάσει και θα τον ταξιδέψει σε έναν κόσμο που προκαλεί την έμπνευση και τη φαντασία του.

Το κεντρικό πρόσωπο του βιβλίου, ο Μάρκος, μεγαλώνοντας σε μια εργατική, φτωχή συνοικία αισθάνεται ότι ανήκει στους "πολλούς", τους "αδύναμους", σε αυτούς που η ζωή τους προδιαγράφεται δεδομένη, δίχως εκπλήξεις, γόητρο, δύναμη, κύρος. "Δεν ήμουνα κάτι, ήμουν ένας μέτριος παίχτης ποδοσφαίρου, ένας μέτριος μαθητής, ένας μέτριος... κάτι". Η χρήση ναρκωτικών θα αποτελέσει όχημα για το ταξίδι του στη δυνατότητα, εκεί όπου ο αντικειμενικός και ο φανταστικός του εαυτός συμπίπτουν. Στον κόσμο της νύχτας, ο Μάρκος ανακαλύπτει μιαν εγκόσμια, προσωπική ουτοπία, όπου οι "έσχατοι έσονται πρώτοι" και γίνεται αυτό που φαντάστηκε ότι μπορούσε να γίνει - "δυνατός" και "σημαντικός".

Η ανάλυση της βιογραφίας έρχεται να κλονίσει μια διαδεδομένη ερμηνεία, σύμφωνα με την οποία η χρήση ουσιών αποτελεί σύμπτωμα μιας αποδιοργάνωσης του εαυτού, έκφραση μιας ζωής που στερείται νοήματος: Οι άνθρωποι δεν βρίσκουν νόημα στη ζωή τους κι έτσι πέφτουν στα ναρκωτικά. Από τη σκοπιά αυτής της αντίληψης, η θεραπεία απεξάρτησης νοείται ως διαδικασία, μέσω της οποίας οι χρήστες ουσιών καταφέρνουν να δώσουν νόημα στη ζωή τους.
Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να καταδείξει το θετικό περιεχόμενο της χρήσης ουσιών, δηλαδή τη σημασία της για τη συγκρότηση της υποκειμενικότητας των ατόμων. Αφετηρία της είναι η παραδοχή ότι δεν υφίσταται ζωή άνευ νοήματος, γιατί κάθε ανθρώπινο ον είναι οντολογικά εφοδιασμένο με την ικανότητα να ερμηνεύει και να νοηματοδοτεί τον κόσμο του. Η μόνη διάκριση λοιπόν που υφίσταται δεν αφορά ζωές που είναι πλήρεις ή κενές νοήματος, αλλά αφορά νοήματα που είτε αξιολογούνται θετικά είτε απορρίπτονται ως προβληματικά. Επειδή η χρήση ναρκωτικών έχει νόημα, καθοριστικό για τη συγκρότηση της υποκειμενικότητας των ατόμων, μπορεί η θεραπεία της απεξάρτησης να μεταπλάσει αυτό το νόημα σε ένα νέο, κοινωνικά αποδεκτό, τρόπο ζωής, που θα επιτρέψει την κοινωνική τους επανένταξη.