Βύρων. Ο βίος και ο θρύλος ΜΕΤΑΧΕΙΡΙΣΜΕΝΟ

Σ' αυτή τη νέα βιογραφία η Φιόνα Μακάρθι πιάνει το νήμα από την αρχή, από το Αμπερτήν της Σκωτίας, και το ξετυλίγει μέχρι τις τελευταίες ώρες του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι. Οι δύο διαμονές του στην Ελλάδα, 1809-1811 και 1823-1824, εξιστορούνται λεπτομερώς. Παράλληλα, αποκαλύπτονται κάποιες πτυχές του πολυτάραχου βίου του που μέχρι πριν λίγες δεκαετίες αποσιωπούνταν. Σήμερα πια η βιογράφηση γνωρίζει λιγότερες αναστολές.

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

ΚΡΙΤΙΚΗ



Προσωπικότητες όπως ο Λόρδος Βύρων μοιραία προκαλούν την αμφίθυμη σπουδή των βιογράφων. Αν η βιογραφία απαιτεί συνοχή, συνέπεια, συνέχεια, βίοι σαν τον δικό του είναι πολύ σαρωτικοί για να ανταποκριθούν σ' αυτές τις προϋποθέσεις. Ας μην ξεχνάμε: όσο πιο πολυδιάστατο, φευγαλέο, ανεξιχνίαστο είναι το πρόσωπο που σκιαγραφείται τόσο περισσότερο αυθαιρετούν οι βιογράφοι του. Πάνω στο σώμα και το έργο του Μπάιρον ασέλγησαν πολλοί, συχνά με τον πιο βάναυσο τρόπο· η μόλυνση της βιογραφίας του με τον ιό της λογοτεχνίας ήταν, λοιπόν, φυσικό επακόλουθο. Τα περισσότερα βιβλία που γράφτηκαν γι' αυτόν γλιστρούσαν ανεπίτρεπτα προς το μυθιστόρημα· και, μολονότι οι βιογραφίες του αποτέλεσαν λαϊκό ανάγνωσμα, ελάχιστοι από όσους γνώριζαν και το παραμικρό σκανδαλάκι του πυρετώδους βίου του στράφηκαν σοβαρά προς την ποίησή του.

Είναι, λοιπόν, πολύ παρηγορητικό που η Φιόνα Μακ Κάρθι στην ογκώδη βιογραφία της δίνει το βάρος που τους πρέπει στα ποιήματα του Μπάιρον. Κάθε κεφάλαιο, που παρακολουθεί την ωρίμανση και την εξέλιξη του ποιητή με χρονολογική σειρά, διανθίζεται με στίχους. (Η επιλογή του Ελληνα μεταφραστή να παρουσιάσει τα ποιήματα και στα αγγλικά είναι ιδιαίτερα καλοδεχούμενη.) Ωστόσο, μολονότι η βιογράφος είναι φανερό ότι αγαπά την ποίηση του μεγάλου ρομαντικού, ίσως δεν αγαπά ιδιαίτερα το πρόσωπο που παρακολουθεί με τόση επιμέλεια. Η Μακ Κάρθι έχει κάνει σπουδαία έρευνα: έχει ανασκαλέψει αρχεία, έχει συγκεντρώσει σπάνιες μαρτυρίες, έχει ταξιδέψει στα μέρη που επισκέφθηκε ο Μπάιρον. Γράφει με γλαφυρότητα και περιγράφει με ζωντάνια σκηνές της καθημερινότητας και μικρογεγονότα, συλλαμβάνει με μεγάλη διαύγεια την ιστορικότητα των στιγμών και παρέχει οξυδερκείς παρατηρήσεις για μία από τις πιο ταραγμένες περιόδους του 19ου αιώνα, αλλά, φοβάμαι, τείνει ένα ους παραπάνω από ευήκοο στο αντιρομαντικό κουτσομπολιό που αναπτυσσόταν παράλληλα με τη ρομαντική μυθολόγηση του ποιητή.

Πράγματι, ο Μπάιρον υπήρξε ένας άνθρωπος σε συνεχή ψυχική αναταραχή, πομπώδης, επιδειξιομανής, εκκεντρικός, αναξιόπιστος. Η Μακ Κάρθι αναπαράγει την ετυμηγορία. Ηδη στην πρώτη παράγραφο της εισαγωγής της δεν αποφεύγει την επιτίμηση. Περιγράφοντας την εντυπωσιακή μαύρη ναπολεόντεια άμαξα του Μπάιρον, θα αναφέρει με κάποια χαιρεκακία: «Ο λογαριασμός του αμαξοποιού Μπάξτερ ήταν 500 λίρες, ένα ποσόν που ο δυστυχής Μπάξτερ πάλευε ακόμη να το εισπράξει το 1823, για να εισπράξει αντ' αυτού την επιτακτική απάντηση του Βύρωνα: "Ο Μπάξτερ να περιμένει -τουλάχιστον έναν χρόνο". Η οφειλή πρέπει να εκκρεμμούσε ακόμη το 1824 που ο Βύρων πέθανε στην Ελλάδα». Και στη συνέχεια θα προϊδεάσει τον αναγνώστη για το τι πρόκειται να ακολουθήσει, αδικώντας κατάφωρα το ωραίο βιβλίο της, μια και του αφαιρεί το βασικό πλεονέκτημα της βιογραφικής προσέγγισης: να καθοδηγεί διακριτικά τον αναγνώστη στο δρομολόγιο της ζωής που παρακολουθεί, αφήνοντας στον ίδιο συμπεράσματα και αποτιμήσεις. Ενα παράδειγμα: η Μακ Κάρθι είναι πεπεισμένη για την ομοφυλοφιλία του Μπάιρον, την οποία θεωρεί και αποκλειστικό του ερωτικό προσανατολισμό, αντίθετα με την ώς σήμερα κρατούσα άποψη περί αμφιφυλοφιλίας του. Αλλά η εκδοχή της, παρ' όλο που η βιογράφος την τεκμηριώνει όσο πιο προσεκτικά μπορεί, αντιστρατεύεται το ίδιο το υλικό της βυρωνικής ζωής: ο Μπάιρον σίγουρα γοητευόταν από τα αγόρια, όμως οι σχέσεις του με τις γυναίκες, εντυπωσιακά πολυάριθμες, ακόμη κι αν υπαγορεύονταν μονάχα από δονζουανική επιταγή, όσο κρατούσαν (και αναμφίβολα ήταν λίγο) περιβάλλονταν με τρυφερότητα και γνήσιο ενδιαφέρον.

Παρ' όλα αυτά η βιογραφία της Μακ Κάρθι είναι συπαρπαστικό ανάγνωσμα. Η δύναμη και το ενδιαφέρον του βιβλίου βρίσκονται στην υποβλητική συγκέντρωση και των ελάχιστων λεπτομερειών σχετικά με την εποχή και τη ζωή του ποιητή, στην τακτοποίηση και διαλεύκανση πλήθους ετερόκλιτου υλικού, και, κυρίως, στην έμφαση που δίνεται σε ό,τι ο ίδιος ο Μπάιρον αποκαλούσε «perticular gift for empathy», το χάρισμά του να κατανοεί και να πλησιάζει τον άλλον, είτε αυτός ήταν ο Ναπολέων είτε ο ανώνυμος πολιορκημένος στο Μεσολόγγι. «Ητανε πάντα μια φωνή μέσα από την οποία ακούγονταν οι άλλοι, ένα κανάλι αισθημάτων», γράφει η Μακ Κάρθι. Ο αναγνώστης που θα επιχειρήσει, πίσω από τη δική της φωνή, ν' ακούσει τη φωνή του ίδιου του Μπάιρον, δεν θα απογοητευτεί. Ακόμη κι αν μερικές φορές αυτή η φωνή φτάνει στ' αφτιά μας κάπως στρεβλωμένη από την απόσταση, κάπως πνιγμένη κάτω από τα στρώματα διαδοχικών ερμηνειών, συνεχίζει να ηχεί, υπαρξιακά αγωνιώδης, διάπυρα παθιασμένη, αλλά έντιμη, γενναία, γεμάτη ανθρωπιά και καλοσύνη.



ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΧΙΝΑ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 31/03/2006