Αυθεντικότητα

Όταν ο ζωγράφος Ρόντερικ Κένεντυ γνώρισε την Τζούλια Φιτζπάτρικ, μικρότερή του είκοσι χρόνια και καλλιτέχνιδα και αυτή, όλα έδειξαν πως η κρίση που αναστάτωσε τη ζωή του είχε περάσει. Αλλά όταν η Τζούλια γνώρισε τον Γουίλιαμ Άρμστρονγκ, έναν μέσης ηλικίας δικηγόρο, μια αλυσσίδα από γεγονότα μπήκε μπροστά που είχε δραματικές επιπτώσεις και για τους τρεις τους.

(Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου)

ΚΡΙΤΙΚΗ



Στο πέμπτο της μυθιστόρημα η Ιρλανδέζα Μέιντεν καταπιάνεται με το θέμα των συνθηκών και παραγόντων που διαμορφώνουν, καταστέλλουν και προωθούν την καλλιτεχνική δημιουργία, επιχειρώντας να προσεγγίσει και να ψυχογραφήσει τον προικισμένο με «καλλιτεχνική ευαισθησία» ανθρώπινο τύπο, ερευνώντας και εντοπίζοντας εκείνα τα κρίσιμα σημεία που συνετέλεσαν τόσο στην εξέλιξη της προσωπικότητάς του όσο και στην παραγωγή του έργου του.

Καθ' όλη τη διάρκεια της αφήγησης τονίζεται πως η αυθεντικότητα είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση προκειμένου κάποιος ταλαντούχος να εξελιχθεί σε «αυθεντικό» δημιουργό, όπου αυθεντικός θεωρείται εκείνος που από νωρίς αφοσιώνεται στην κλίση του, υπηρετεί χωρίς αναστολές την τέχνη του και παραχωρείται σε ό,τι ευνοεί την καλλιτεχνική του ανάπτυξη.

Παράλληλα με τα «πορτρέτα καλλιτεχνών» η συγγραφέας μάς παραθέτει και έναν αριθμό δευτερευόντων χαρακτήρων που περιστοιχίζουν τους δημιουργούς -το φιλικό και οικογενειακό τους περίγυρο- αφήνοντας να εννοηθεί πως η εμφάνιση ενός καλλιτέχνη σε μια οικογένεια συχνά συνοδεύεται από την εξάλειψη ή την καταπίεση του ταλέντου κάποιου λιγότερο ματαιόδοξου αλλά εξίσου «προικισμένου» μέλους.

Ολοι οι χαρακτήρες που παρουσιάζονται στο μυθιστόρημα είναι καλλιτέχνες. Υπάρχει η περίπτωση του αφοσιωμένου, αυθεντικού καλλιτέχνη, αλλά και η περίπτωση του «καταπιεσμένου καλλιτέχνη», το «όραμα» του οποίου ήταν ασθενές, με αποτέλεσμα να μην τολμήσει να το υλοποιήσει και που αργότερα στη μέση ηλικία, παρά την εύτακτη ζωή του, την κοινωνική και οικονομική του επιτυχία, θα βρεθεί στη δίνη της εσωτερικής του πάλης, έρμαιο της αίσθησης της αποτυχίας και του ανικανοποίητου που οφείλεται, κυρίως, στην εγκατάλειψη των ονείρων του και στην παράκαμψη της δημιουργικής του κλίσης.

Ο κεντρικός χαρακτήρας είναι ο Ρόντερικ Κένεντι, ο οποίος έχοντας περάσει πλήθος δυσχερών και επώδυνων καταστάσεων -χωρισμούς, αποτυχημένες σχέσεις, διαζύγια, αλκοολισμό, νοσηλεία, πενία και προδοσία- και έχοντας παλέψει με όλες τις αντιξοότητες που απειλούσαν την ακεραιότητά του και τη δημιουργικότητά του, βρίσκεται πλέον στη μέση ηλικία να είναι ένας φτασμένος και καταξιωμένος πρωτοποριακός ζωγράφος -τουλάχιστον στα όρια της πατρίδας του της Ιρλανδίας. Στον αντίποδα παρουσιάζεται ο Γουίλιαμ Αρμστρογνκ, ένας σαρανταπεντάχρονος δικηγόρος ο οποίος υποφέρει από μια έντονη κρίση κατάθλιψης: στο πρόσωπό του παρουσιάζεται ο άνθρωπος που έχοντας από νωρίς αποποιηθεί τις καλλιτεχνικές του φιλοδοξίες βιώνει την ακραία αυτοδιάψευση. Ο Γουίλιαμ δεν βρίσκει πλέον καμία ικανοποίηση στη δουλειά του, έστω και αν αυτή τον ανταμείβει οικονομικά, αλλά ούτε και στη σχέση του με τη σύζυγό του, η οποία δεν υποψιάζεται στο ελάχιστο την εσωτερική δοκιμασία του συντρόφου της.

Ανάμεσα στους δύο άντρες υπάρχει η Τζούλια, η γυναικεία εκδοχή, μια νεαρή καλλιτέχνις με οξεία αντίληψη, στην αρχή της επαγγελματικής της σταδιοδρομίας, που εργάζεται με μεικτά μέσα και σχεδιάζει ευφάνταστες κατασκευές και η οποία όταν συναντάει τον Γουίλιαμ στο παγκάκι ενός πάρκου, διαβλέπει πως βρίσκεται στα πρόθυρα μιας ολοκληρωτικής κατάρρευσης και τον βοηθάει να καταπιαστεί ξανά με τη ζωγραφική. Η Τζούλια εκπροσωπεί την υγιή εκδοχή του καλλιτεχνικού μοντέλου, στην ευγενική της χειρονομία εντοπίζεται το ελπιδοφόρο μήνυμα του βιβλίου: ο τρόπος απαλλαγής από την υπαρξιακή αγωνία και τον ψυχικό πόνο που δημιουργεί η ένταση της καλλιτεχνικής δημιουργίας βρίσκεται σ' αυτές τις μικρές και ανιδιοτελείς χειρονομίες. Στη συνέχεια, η Τζούλια θα συνάψει μια φιλική σχέση με τον Γουίλιαμ, η οποία θα υπονομευτεί από τον Ρόντερικ, εραστή και μέντορά της, ο οποίος δεν βλέπει με καλό μάτι κάποιον που όψιμα αποφάσισε να ασχοληθεί με την τέχνη και ο οποίος την προειδοποιεί πως πιθανότατα αυτή η σχέση θα καταλήξει σε βάρος της, λόγω της κοινωνικής και οικονομικής τους διαφοράς: ο Γουίλιαμ, ο οποίος βρίσκεται σε αδύναμη ψυχολογικά θέση και αποζητά τη φιλία της, κάποια στιγμή θα την απομακρύνει έχοντάς την απομυζήσει και έχοντας χρησιμοποιήσει την ενέργειά της και την ορμή της.

Στο μυθιστόρημα υπάρχουν και πλήθος δευτερευόντων χαρακτήρων, όπως ο λογιστής Ντένις αδελφός του Ρόντερικ που τον στηρίζει οικονομικά και ψυχολογικά, η πρώην Ιταλίδα σύζυγός του, Μάρτα, ο πατέρας τής Τζούλια, Νταν, αλλά και άλλοι οι οποίοι με τον τρόπο τους στηρίζουν τους αποφασισμένους, αυθεντικούς καλλιτέχνες. Τόσο ο Ρόντερικ όσο και η Τζούλια έχουν υποστεί σοβαρά ψυχικά τραύματα σε νεαρή ηλικία και έχουν ισχυρούς δεσμούς με την οικογένειά τους, τα μέλη της οποίας λειτουργούν προστατευτικά απέναντί τους. Αντιθέτως, στην περίπτωση του Γουίλιαμ δεν ισχύει το ίδιο, καθώς μη έχοντας λάβει σε μικρή ηλικία την απαραίτητη υποστήριξη από το περιβάλλον του, δεν τόλμησε να αφοσιωθεί στην καλλιτεχνική του κλίση και σπούδασε Νομικά, υπακούοντας στις επιθυμίες του πατέρα του.

Ανάμεσα στα κεφάλαια του μυθιστορήματος παρεμβάλλεται πλήθος αναδρομών στο παρελθόν, έτσι ώστε μαθαίνουμε την ιστορία τού κάθε χαρακτήρα, την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο αλλά και τη δυσκολία προσαρμογής των καλλιτεχνών στον κοινωνικό ιστό, καθώς από νωρίς τους αποδόθηκε κάποιο είδος «στίγματος» που τους έκανε στόχο ενός αριθμού προκαταλήψεων.

Επίσης η διαφορετικότητα του τρόπου ζωής και σκέψης τούς καθιστά ευάλωτους απέναντι στο συντηρητικό περιβάλλον της καθημερινότητας, το οποίο λειτουργεί σύμφωνα με τα στερεότυπα. Το αποτέλεσμα μπορεί να είναι συντριπτικό για τους ίδιους, αν δεν βοηθηθούν από τις συγκυρίες και αν δεν διαθέτουν τεράστια ψυχικά αποθέματα και πίστη στο «εσωτερικό τους όραμα». Ακόμη, έχοντας αφιερώσει κάποιες δεκαετίες από τη ζωή τους υπηρετώντας αυτό το όραμα, ακόμα και όταν εισέρχονται οι σπόροι της αμφιβολίας για την υλοποίησή του, ακόμα και τότε, δεν υπάρχουν περιθώρια επιστροφής, καθώς οι γέφυρες με το συμβατικό και κοινώς αποδεκτό τρόπο ζωής έχουν κοπεί.

Η «Αυθεντικότητα» είναι ένα μυθιστόρημα ιδεών με αργή εξέλιξη, ελάχιστη πλοκή και δράση. Οι θεματικές και χρονικές παρεκκλίσεις είναι ορισμένες φορές αδικαιολόγητες και αποπροσανατολίζουν τον αναγνώστη, καθώς καταλαμβάνουν μεγάλα διαστήματα της αφήγησης και δυσκολεύουν την απρόσκοπτη παρακολούθηση της εξέλιξης της ιστορίας. Οι επιστολές, τα σημειώματα, οι εξομολογήσεις, ακόμα και συνεντεύξεις που παρατίθενται, θα μπορούσαν να καταλαμβάνουν μικρότερη έκταση. Ωστόσο στο μυθιστόρημα υπάρχουν ευφυείς παρατηρήσεις, ποιητικές περιγραφές αλλά και η κατάθεση ένα πλήθους υπερβατικών αισθητηριακών εμπειριών που βιώνουν όσοι υπηρετούν την τέχνη. Ο τρόπος θέασης ακόμα και της πλέον καθημερινής εμπειρίας αποκτά άλλες διαστάσεις όταν προσλαμβάνεται από τις οξυμένες αισθήσεις του δημιουργού, γιατί αυτός είναι σε θέση να προσδώσει σε αυτές αναπάντεχες ιδιότητες, ενώ η μεταφορά τους στο έργο του προσφέρει σ' αυτό τη διαχρονικότητά του και την «πρωτογενή ενέργειά» του. Ολα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως υλικό στην τέχνη: ένα μήλο, μια πανσέληνος, μια καθημερινή βόλτα, ακόμα και οι «κλειδωμένες αναμνήσεις». Ολες οι εμπειρίες των αισθήσεων μπορούν να «αξιοποιηθούν», γιατί το έργο τέχνης αποτελεί και το όχημα μέσα από το οποίο αυτές θα μεταφερθούν στους αποδέκτες του, αρκεί, φυσικά, ο δημιουργός να μην αποποιηθεί ποτέ το όραμά του και να διατηρήσει την πίστη του, δηλαδή την αυθεντικότητά του.



ΑΡΓΥΡΩ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 04/03/2005