Μικρόκοσμοι

Αν με το Δούναβη ο Κλάουντιο Μάγκρις αγκάλιαζε μια αχανή γεωγραφικά και ιστορικά περιοχή, με τους Μικρόκοσμους μας οδηγεί στην ανακάλυψη περιορισμένων τόπων, που γίνονται όλο και πιο μικροί. Από την περιγραφή του τοπίου, την αφήγηση της μοίρας και των παθών, από τα κωμικά ή τραγικά γεγονότα που έχουν σημαδέψει αυτό το τοπίο, ξεπηδάει μια ρέουσα, περιπλανώμενη αφήγηση που ακολουθεί τη δική της κρυφή διαδρομή, όπως το ρεύμα του ποταμού. Σε καθέναν από αυτούς τους τόσο διαφορετικούς κόσμους -που όμως καθρεφτίζονται και συντίθενται στην παραβολή μιας ύπαρξης- ζει ταυτόχρονα το παρόν και το παρελθόν, η φανέρωση της στιγμής και η μνήμη, οι φευγαλέες ώρες και οι μακρινοί αιώνες.

Πρωταγωνιστές είναι οι άνθρωποι αλλά και τα ζώα, οι θαμώνες των καφενείων και οι κάτοικοι των νησιών, η αρκούδα του όρους Νεβόζο και ο σκύλος που τον παράτησαν στη λιμνοθάλασσα, επαναστάτες αδάμαστοι και λησμονημένοι, περιπλανήσεις και μανίες ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους, όπως χάνει κανείς μια παρτίδα στα χαρτιά. Πρωταγωνιστούν, επίσης, οι πέτρες και τα κύματα, το χιόνι και η άμμος, τα σύνορα, μια αγαπημένη παρουσία, μια απόχρωση της φωνής ή μια, ακούσια ίσως, χειρονομία...





ΚΡΙΤΙΚΗ



Κλάουντιο Μάγκρις, γεννημένος στην Τεργέστη το 1939, καθηγητής Γερμανικής Φιλολογίας στο εκεί Πανεπιστήμιο, αρνείται συνειδητά να διαβάσει στατικά τα τοπία τόσο της γενέθλιας γης όσο και της ευρύτερης περιοχής που την περιβάλλει. Είδαμε στο διεξοδικό του «Δούναβη», που κυκλοφορεί ήδη στη γλώσσα μας, επίσης από τις εκδόσεις «Πόλις», πώς αντιλαμβάνεται, μεταξύ άλλων, την πρακτική και τη σκοπιμότητα των αναδιφήσεων στο πολυεπίπεδο πριν και στο δεδομένο, ενίοτε εξοντωτικό τώρα. Η απόπειρα εγκαταβίωσης στο ιδιαζόντως απατηλό, διφορούμενο παρόν συνιστά εν τέλει όρο και συνθήκη πνευματικής ζωής. Ετσι ο πολύφωνος ποταμός αναγκάζεται να απαντήσει ακόμη και στα οντολογικά ερωτήματα του διαρκώς απορούντος ταξιδευτή. Εχοντας συνεχώς στραμμένες τις κεραίες του στους τριγμούς και τους ήχους που εκπέμπει το παρελθόν των πραγμάτων, σπουδάζοντας τις περιπέτειες των μεμονωμένων σημαδιακών υπάρξεων, αλλά και τις πολλαπλές, ειρηνικές ή μη, ανακατατάξεις φυλών και εθνικών μειονοτήτων, ο Κλάουντιο Μάγκρις ανασκευάζει πρωτίστως αισθήσεις.


Μπαινοβγαίνοντας με ομολογούμενη άνεση στην Ιστορία, σαν να ήταν στην κυριολεξία το σπίτι του, ο συγγραφικός νους αναζητεί την πληρέστερη ταυτότητα του Οίκου, της Εστίας, του Ναού, της Λίμνης, των δεικτών δηλαδή που προσδιορίζουν με πληρότητα το Εδώ του στοχαστικού όντος. Συγκρατώντας, όπως φαίνεται, την ετυμηγορία του Σοπενχάουερ, όπως κατατίθεται στο νεανικό του ταξιδιωτικό ημερολόγιο, ότι δηλαδή ο κόσμος δεν είναι μια καρτ-ποστάλ, ο ακαταπόνητος περιπατητής-μελετητής, ως γνήσιος κατευθείαν γραμμή απόγονος του Διαφωτισμού, ανάγεται στο ιστορικό χθες με ασίγαστη αυθορμησία, εξειδικευμένη παρατηρητικότητα και το κυριότερο, με τη γνωσιολογική επάρκεια ενός έμπειρου, επαΐοντος παντεπόπτη οφθαλμού. Ο ταριχευτής της διευρυμένης αυτής πατριδογνωσίας αναβαθμίζει, με άλλα λόγια, το κρίσιμο τοπόσημο σε χρηστικό εγκυκλοπαιδικό κόμβο. Γι' αυτό άλλωστε στο χωρόχρονο της καταστατικής, ιδιότυπης γεωγραφικής παράστασης, στους αλλεπάλληλους πειρασμούς της πλασματικής ή ψευδεπίγραφης εντοπιότητας, οι Μικρόκοσμοι αναζητούν με συνέπεια την όποια αυτονομία του σημαίνοντος.


Ανατρέχοντας σταθερά στις συλλογικές μνήμες, το εξαντλητικό αυτό οδοιπορικό αποδελτιώνει εγγενείς ροπές του ψυχισμού διαφόρων ευρωπαϊκών γενών και διερμηνεύει σχολαστικά επιμειξίες πολιτισμικών μεγεθών. Προβάλλοντας μάλιστα εναντιωματικές ταυτότητες και κρίσιμες, καθοριστικές για την εξέλιξη λαών οσμώσεις στο πεδίο της αισθητικής, προτείνει μια κατά βάση ανανεωτική Γεωγραφία της Ηθικής. Στον αντίποδα των εξπρεσιονιστικών, αφοριστικών στο σύνολό τους ταξιδιωτικών εντυπώσεων του Βάλτερ Μπένγιαμιν, όπως, για παράδειγμα, τους γνωρίσαμε στον πολυπρισματικό Μονόλογό του, οι Μικρόκοσμοι ανιχνεύουν την τοπογραφία ενοχών, φοβιών και εκρηκτικών απωθημένων, που προκαλεί κατά κανόνα η τεχνητή, αμφισβητούμενη ως επί το πλείστον χάραξη των βαλκανικών, κατά κύριο λόγο, συνόρων. Η κατά πολύ διευρυμένη τοιχογραφία του Κλάουντιο Μάγκρις και η συνυφασμένη με αυτήν εξαντλητική ανάλυση των πολιτιστικών παραμέτρων είναι δηλαδή, από μια άποψη, η προέκταση ή μάλλον η εμπεριστατωμένη αναδιατύπωση του περιληπτικά αποτυπωμένου ανθρωπογεωγραφικού γίγνεσθαι και του άγους που ενίοτε συνεπάγεται, σύμφωνα με όσα μας εκόμισε ο Μονόδρομος, το 1928, (βλ. την ολοκληρωμένη, υποδειγματική ελληνική εκδοχή του από τις εκδόσεις της «Αγρας», 2004).


Αν πράγματι, όπως ισχυρίζεται ο Κλάουντιο Μάγκρις, «ο συνδυασμός των ονομάτων στις διάφορες γραφές και προφορές είναι ένας λαβύρινθος της ανθρώπινης μοίρας», αν «ο κόσμος προδίδει, η Land, ο τόπος, μένει» και αν «ο κόσμος είναι λέξη που επαναλαμβάνεται, ώσπου χάνει το νόημά της» ( βλ. σ.σ .200, 256 και 309, αντιστοίχως), τότε οι Μικρόκοσμοι αναλαμβάνουν με τόλμη το πρόσθετο βάρος να επιχειρήσουν μια αναδιανομή των εννοιολογικών παρακαταθηκών ενός μεγάλου τμήματος του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Κάτι που διεκπεραιώνεται με ασφάλεια και αποδεικτική τάξη.


Η μετάφραση παρακολούθησε με ακρίβεια και άνεση την κειμενική, δαιδαλώδη πορεία.



ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΕΗΣ

ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 26/05/2006