0
Your Καλαθι
Εισαγωγή στην ψυχοκοινωνιολογία
Έκπτωση
10%
10%
Περιγραφή
Στο βιβλίο αυτό ο Jean Maisonneuve καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Nanterre δεν αρκείται σε μια απλή παρουσίαση των σημαντικότερων κεφαλαίων της Κοινωνικής Ψυχολογίας. Συζητά με ζωντάνια τη δυναμική της ανάδυσής της εν μέσω άλλων πλούσιων επιστημονικών ρευμάτων που ασχολήθηκαν και ασχολούνται με συναφή θέματα, διατηρώντας αμείωτο το ενδιαφέρον του (μυημένου ή μη) αναγνώστη για τις άρρηκτες σχέσεις της με γειτονικά πεδία (φιλοσοφία, κοινωνιολογία, ανθρωπολογία, ψυχανάλυση) και παρουσιάζοντας, εν κατακλείδι, διεξοδικά τρία μείζονος σημασίας ζητήματα των επιστημών του ανθρώπου, η κατανόηση των οποίων προϋποθέτει τόσο την ευαισθησία μιας ανθρωποκεντρικής προσέγγισης όσο και την πληρότητα της διεπιστημονικότητας: φύση και πολιτισμός, σύμβολα και συμβολισμός, το ζήτημα της αλλαγής.
ΚΡΙΤΙΚΗ
Η δημιουργία εξειδικευμένων κλάδων μέσα σε μια κοινή οικογένεια επιστημών γεννάει πάντοτε προβλήματα εύρους αρμοδιότητας, συνοριακές αντεκδικήσεις, καθώς και ζώνες απροσδιοριστίας, τις οποίες φαίνεται κανείς να μην είναι ικανός να καλύψει αποτελεσματικά. Η κοινωνιολογία και η ψυχολογία μπορούν να θεωρηθούν ένα μείζον παράδειγμα τέτοιου επιστημονικού καταμερισμού, αφού αποτελούν τα δύο αρχετυπικά ημίσεια αυτού που αποκαλούμε επιστήμες του ανθρώπου, αφότου τουλάχιστον η φιλοσοφία παραιτήθηκε από την αξίωση να απαρτιώνει το σύνολο του πραγματικού και της δυνατής γνώσης. Θα μπορούσε ακόμη να δει κάποιος την επιστημολογική διαίρεση ανάμεσα στους δύο αυτούς κλάδους ως μεταφορά μιας πραγματικής και μη αναγώγιμης αντίφασης, η οποία είναι καταστατική για τη σύσταση των αστικών κοινωνιών και την οποία οι εν λόγω κοινωνίες δεν έχουν τρόπο να υπερβούν: την αντίθεση μεταξύ κοινωνικής ολότητας και ατόμου ή, αν θέλαμε να το θέσουμε ακόμη πιο ριζικά, μεταξύ συλλογικών επιδιώξεων και ατομικών συμφερόντων.
Παρ' ότι λοιπόν το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ή πρωταρχικά επιστημολογικό, έχει οπωσδήποτε μια ισχυρή επιστημολογική διάσταση και αυτή ανέκυψε με οξύτητα από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας των κοινωνικών επιστημών, όπως μπορεί να διαπιστώσει κάποιος ήδη από τις πρώτες διαμάχες ανάμεσα στον Ε. Durkheim και τον G. Tarde στην καμπή ακριβώς του δεκάτου ενάτου αιώνα. Στη διάρκεια του εικοστού αιώνα το πρόβλημα οξύνθηκε καθώς νέα επιστημονικά πεδία, η ηθολογία, η ψυχανάλυση, η δομική γλωσσολογία και η κοινωνική ανθρωπολογία, μπήκαν στη συζήτηση διεκδικώντας, το καθένα από τη δική του σκοπιά, την παρουσίαση ενός προνομιακού μοντέλου αρμογής του ατομικού με το κοινωνικό, με μετατοπιζόμενη βεβαίως έμφαση στο ένα ή στο άλλο από τα στοιχεία του διπόλου. Ο κλάδος που σήμερα ονομάζεται ψυχοκοινωνιολογία (ή κοινωνική ψυχολογία) γεννήθηκε μέσ' από την ανάπτυξη αυτών των συζητήσεων - και πάντως, πρέπει να θυμόμαστε, γεννήθηκε μέσα στον ευρύτερο χώρο και κυρίως με τα εννοιολογικά μέσα των θετικών κοινωνικών επιστημών.
Ο Jean Maisonneuve είναι αναμφίβολα ένας άνθρωπος που συνέδεσε το όνομά του με το μεθοριακό αυτό επιστημονικό κλάδο. Γεννημένος το 1918, καθηγητής στο Paris Χ (Nanterre) και συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων και άρθρων, παρουσιάζει με το βιβλίο αυτό, το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1973 (και κατά ευτυχή συγκυρία μεταφράζεται σήμερα στα ελληνικά από τον πρώην μαθητή του και νυν αναπληρωτή καθηγητή στο Πάντειο Νικόλα Χρηστάκη), μια ολοκληρωμένη επισκόπηση του κλάδου, των εννοιών και των προβλημάτων του, όπως κυρίως έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της γαλλικής ακαδημαϊκής παράδοσης. Αποφεύγοντας να είναι ιδιαίτερα τεχνικός ή εξειδικευμένος, κρατάει ταυτόχρονα μια ασφαλή απόσταση από την εκλαΐκευση, που εγγυάται μια έγκυρη και περιεκτική πληροφόρηση στο πλαίσιο αυτού που καλούμε απαίτηση επιστημονικότητας και υπηρετεί κατ' εξοχήν εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Στο προκαταρκτικό μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας τονίζει το ρόλο της ψυχοκοινωνιολογίας ως επιστήμης - αρμού, σκοπός της οποίας είναι να προσεγγίσει ανθρώπινες καταστάσεις και συμπεριφορές, τις οποίες αδυνατούν να ερμηνεύσουν επαρκώς είτε η μεμονωμένη κοινωνιολογία είτε η μεμονωμένη ψυχολογία· επιμένει στο χαρακτήρα του «συγκεκριμένου» αυτών των προσεγγίσεων, οι οποίες καλούνται να κατανοήσουν «εν καταστάσει συμπεριφορές» που δεν είναι αναγώγιμες ούτε σε αφηρημένες «θεσμικές δομές» ούτε σε νοημένες εκτός πλαισίου «νοητικές λειτουργίες» και τονίζει ότι ο ιδιάζων τομέας της κοινωνιοψυχολογίας είναι αυτός μιας αλυσίδας αλληλεπιδράσεων: μεταξύ κοινωνικών και ψυχολογικών διεργασιών στο επίπεδο των συγκεκριμένων συμπεριφορών, μεταξύ προσώπων και ομάδων στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής, μεταξύ «αντικειμενικής» προσέγγισης και προσέγγισης από την πλευρά του βιωμένου νοήματος στη σφαίρα των δρώντων υποκειμένων.
Ετσι, σε μια μακροσκελή πραγμάτευση ο συγγραφέας θα εξετάσει μεθοδολογικά πλαίσια και μείζονες έννοιες της ψυχοκοινωνιολογίας, όπως το πρόσωπο και η ταυτότητα, οι διαπροσωπικές σχέσεις και οι ομαδικές δομές, οι κανόνες, οι ρόλοι και τα μοντέλα επικοινωνίας, οι γνώμες, τα στερεότυπα και οι κοινωνικές αναπαραστάσεις, καθώς και η ευρεία γκάμα των κοινωνικών στάσεων και πρακτικών, συμπεριλαμβανομένων των τελετουργικών συμπεριφορών. Το ενδιαφέρον κορυφώνεται στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, όπου συζητιούνται θέματα ευρύτερης θεωρητικής σημασίας, όπως το πρόβλημα των σχέσεων φύσης και πολιτισμού και η προβληματική της αλλοτρίωσης, τα σύμβολα και το πρόβλημα του συμβολισμού, τέλος το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής και, κατά ειδικό τρόπο εντασσόμενα σε αυτό, ο ρόλος και τα ιδιάζοντα καθήκοντα του ψυχοκοινωνιολόγου.
Αν η καλώς εννοούμενη ακαδημαϊκή προσέγγιση είναι ένα από τα πλεονεκτήματα του βιβλίου, όπως είπαμε, είναι ίσως ταυτόχρονα και το πιο τρωτό σημείο του. Η απροθυμία του να εμπλακεί σε ιδεολογικά φορτισμένες συζητήσεις είναι πιθανώς το μόνο που δικαιολογεί την, άλλως ανεξήγητη, παράλειψη ορισμένων συνεισφορών στην παρούσα προβληματική, οι οποίες σφράγισαν τον εικοστό αιώνα. Η σύνθεση της ψυχανάλυσης με μια ριζοσπαστική κοινωνική θεωρία ήταν από τις μείζονες ιδεολογικές εξελίξεις στο μέσον αυτού του αιώνα και συντελέστηκε ταυτόχρονα από δύο πλευρές: από τους κόλπους της ίδιας της ψυχανάλυσης, με το βαρυσήμαντο έργο του Wilhelm Reich και από τους κόλπους του θεωρητικού μαρξισμού εκ μέρους της Σχολής της Φρανκφούρτης, κυρίως με τις μεγάλες εμπειρικές έρευνες για την οικογένεια και την αυθεντία στη μεσοπολεμική Γερμανία υπό τη διεύθυνση του Erich Fromm και με τις έρευνες για την αυταρχική προσωπικότητα στις μεταπολεμικές ΗΠΑ υπό τη διεύθυνση του Theodor Adorno. Είναι εντυπωσιακό ότι το όνομα του Adorno απουσιάζει εντελώς τόσο από το κείμενο όσο και από τη βιβλιογραφία, ενώ τα ονόματα των Reich, Fromm και Marcuse εμφανίζονται μία μόνο φορά εν παρόδω μέσα στο κείμενο και καθόλου στη βιβλιογραφία. Το ίδιο εντυπωσιακά απούσα είναι μια ολόκληρη γραμμή οσμώσεων ανάμεσα στην κλασική ψυχαναλυτική θεωρία και την κοινωνική ανθρωπολογία, που ξεκινάει από τα έργα του Gisa Roheim και φτάνει στις κεφαλαιώδεις εθνοψυχιατρικές και εθνοψυχαναλυτικές έρευνες του Georges Devereux. Η συμπερίληψή τους, όπως άλλωστε και αυτή ορισμένων εμπειριών του λεγόμενου αντιψυχιατρικού κινήματος στις δεκαετίες του '60 και '70, θα ήταν ένα απαραίτητο συμπλήρωμα για την ολοκλήρωση τουλάχιστον της ιστορικής εικόνας.
ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/09/2001
ΚΡΙΤΙΚΗ
Η δημιουργία εξειδικευμένων κλάδων μέσα σε μια κοινή οικογένεια επιστημών γεννάει πάντοτε προβλήματα εύρους αρμοδιότητας, συνοριακές αντεκδικήσεις, καθώς και ζώνες απροσδιοριστίας, τις οποίες φαίνεται κανείς να μην είναι ικανός να καλύψει αποτελεσματικά. Η κοινωνιολογία και η ψυχολογία μπορούν να θεωρηθούν ένα μείζον παράδειγμα τέτοιου επιστημονικού καταμερισμού, αφού αποτελούν τα δύο αρχετυπικά ημίσεια αυτού που αποκαλούμε επιστήμες του ανθρώπου, αφότου τουλάχιστον η φιλοσοφία παραιτήθηκε από την αξίωση να απαρτιώνει το σύνολο του πραγματικού και της δυνατής γνώσης. Θα μπορούσε ακόμη να δει κάποιος την επιστημολογική διαίρεση ανάμεσα στους δύο αυτούς κλάδους ως μεταφορά μιας πραγματικής και μη αναγώγιμης αντίφασης, η οποία είναι καταστατική για τη σύσταση των αστικών κοινωνιών και την οποία οι εν λόγω κοινωνίες δεν έχουν τρόπο να υπερβούν: την αντίθεση μεταξύ κοινωνικής ολότητας και ατόμου ή, αν θέλαμε να το θέσουμε ακόμη πιο ριζικά, μεταξύ συλλογικών επιδιώξεων και ατομικών συμφερόντων.
Παρ' ότι λοιπόν το πρόβλημα δεν είναι αποκλειστικά ή πρωταρχικά επιστημολογικό, έχει οπωσδήποτε μια ισχυρή επιστημολογική διάσταση και αυτή ανέκυψε με οξύτητα από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας των κοινωνικών επιστημών, όπως μπορεί να διαπιστώσει κάποιος ήδη από τις πρώτες διαμάχες ανάμεσα στον Ε. Durkheim και τον G. Tarde στην καμπή ακριβώς του δεκάτου ενάτου αιώνα. Στη διάρκεια του εικοστού αιώνα το πρόβλημα οξύνθηκε καθώς νέα επιστημονικά πεδία, η ηθολογία, η ψυχανάλυση, η δομική γλωσσολογία και η κοινωνική ανθρωπολογία, μπήκαν στη συζήτηση διεκδικώντας, το καθένα από τη δική του σκοπιά, την παρουσίαση ενός προνομιακού μοντέλου αρμογής του ατομικού με το κοινωνικό, με μετατοπιζόμενη βεβαίως έμφαση στο ένα ή στο άλλο από τα στοιχεία του διπόλου. Ο κλάδος που σήμερα ονομάζεται ψυχοκοινωνιολογία (ή κοινωνική ψυχολογία) γεννήθηκε μέσ' από την ανάπτυξη αυτών των συζητήσεων - και πάντως, πρέπει να θυμόμαστε, γεννήθηκε μέσα στον ευρύτερο χώρο και κυρίως με τα εννοιολογικά μέσα των θετικών κοινωνικών επιστημών.
Ο Jean Maisonneuve είναι αναμφίβολα ένας άνθρωπος που συνέδεσε το όνομά του με το μεθοριακό αυτό επιστημονικό κλάδο. Γεννημένος το 1918, καθηγητής στο Paris Χ (Nanterre) και συγγραφέας πολυάριθμων βιβλίων και άρθρων, παρουσιάζει με το βιβλίο αυτό, το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1973 (και κατά ευτυχή συγκυρία μεταφράζεται σήμερα στα ελληνικά από τον πρώην μαθητή του και νυν αναπληρωτή καθηγητή στο Πάντειο Νικόλα Χρηστάκη), μια ολοκληρωμένη επισκόπηση του κλάδου, των εννοιών και των προβλημάτων του, όπως κυρίως έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της γαλλικής ακαδημαϊκής παράδοσης. Αποφεύγοντας να είναι ιδιαίτερα τεχνικός ή εξειδικευμένος, κρατάει ταυτόχρονα μια ασφαλή απόσταση από την εκλαΐκευση, που εγγυάται μια έγκυρη και περιεκτική πληροφόρηση στο πλαίσιο αυτού που καλούμε απαίτηση επιστημονικότητας και υπηρετεί κατ' εξοχήν εκπαιδευτικούς σκοπούς.
Στο προκαταρκτικό μέρος του βιβλίου ο συγγραφέας τονίζει το ρόλο της ψυχοκοινωνιολογίας ως επιστήμης - αρμού, σκοπός της οποίας είναι να προσεγγίσει ανθρώπινες καταστάσεις και συμπεριφορές, τις οποίες αδυνατούν να ερμηνεύσουν επαρκώς είτε η μεμονωμένη κοινωνιολογία είτε η μεμονωμένη ψυχολογία· επιμένει στο χαρακτήρα του «συγκεκριμένου» αυτών των προσεγγίσεων, οι οποίες καλούνται να κατανοήσουν «εν καταστάσει συμπεριφορές» που δεν είναι αναγώγιμες ούτε σε αφηρημένες «θεσμικές δομές» ούτε σε νοημένες εκτός πλαισίου «νοητικές λειτουργίες» και τονίζει ότι ο ιδιάζων τομέας της κοινωνιοψυχολογίας είναι αυτός μιας αλυσίδας αλληλεπιδράσεων: μεταξύ κοινωνικών και ψυχολογικών διεργασιών στο επίπεδο των συγκεκριμένων συμπεριφορών, μεταξύ προσώπων και ομάδων στο πλαίσιο της καθημερινής ζωής, μεταξύ «αντικειμενικής» προσέγγισης και προσέγγισης από την πλευρά του βιωμένου νοήματος στη σφαίρα των δρώντων υποκειμένων.
Ετσι, σε μια μακροσκελή πραγμάτευση ο συγγραφέας θα εξετάσει μεθοδολογικά πλαίσια και μείζονες έννοιες της ψυχοκοινωνιολογίας, όπως το πρόσωπο και η ταυτότητα, οι διαπροσωπικές σχέσεις και οι ομαδικές δομές, οι κανόνες, οι ρόλοι και τα μοντέλα επικοινωνίας, οι γνώμες, τα στερεότυπα και οι κοινωνικές αναπαραστάσεις, καθώς και η ευρεία γκάμα των κοινωνικών στάσεων και πρακτικών, συμπεριλαμβανομένων των τελετουργικών συμπεριφορών. Το ενδιαφέρον κορυφώνεται στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου, όπου συζητιούνται θέματα ευρύτερης θεωρητικής σημασίας, όπως το πρόβλημα των σχέσεων φύσης και πολιτισμού και η προβληματική της αλλοτρίωσης, τα σύμβολα και το πρόβλημα του συμβολισμού, τέλος το ζήτημα της κοινωνικής αλλαγής και, κατά ειδικό τρόπο εντασσόμενα σε αυτό, ο ρόλος και τα ιδιάζοντα καθήκοντα του ψυχοκοινωνιολόγου.
Αν η καλώς εννοούμενη ακαδημαϊκή προσέγγιση είναι ένα από τα πλεονεκτήματα του βιβλίου, όπως είπαμε, είναι ίσως ταυτόχρονα και το πιο τρωτό σημείο του. Η απροθυμία του να εμπλακεί σε ιδεολογικά φορτισμένες συζητήσεις είναι πιθανώς το μόνο που δικαιολογεί την, άλλως ανεξήγητη, παράλειψη ορισμένων συνεισφορών στην παρούσα προβληματική, οι οποίες σφράγισαν τον εικοστό αιώνα. Η σύνθεση της ψυχανάλυσης με μια ριζοσπαστική κοινωνική θεωρία ήταν από τις μείζονες ιδεολογικές εξελίξεις στο μέσον αυτού του αιώνα και συντελέστηκε ταυτόχρονα από δύο πλευρές: από τους κόλπους της ίδιας της ψυχανάλυσης, με το βαρυσήμαντο έργο του Wilhelm Reich και από τους κόλπους του θεωρητικού μαρξισμού εκ μέρους της Σχολής της Φρανκφούρτης, κυρίως με τις μεγάλες εμπειρικές έρευνες για την οικογένεια και την αυθεντία στη μεσοπολεμική Γερμανία υπό τη διεύθυνση του Erich Fromm και με τις έρευνες για την αυταρχική προσωπικότητα στις μεταπολεμικές ΗΠΑ υπό τη διεύθυνση του Theodor Adorno. Είναι εντυπωσιακό ότι το όνομα του Adorno απουσιάζει εντελώς τόσο από το κείμενο όσο και από τη βιβλιογραφία, ενώ τα ονόματα των Reich, Fromm και Marcuse εμφανίζονται μία μόνο φορά εν παρόδω μέσα στο κείμενο και καθόλου στη βιβλιογραφία. Το ίδιο εντυπωσιακά απούσα είναι μια ολόκληρη γραμμή οσμώσεων ανάμεσα στην κλασική ψυχαναλυτική θεωρία και την κοινωνική ανθρωπολογία, που ξεκινάει από τα έργα του Gisa Roheim και φτάνει στις κεφαλαιώδεις εθνοψυχιατρικές και εθνοψυχαναλυτικές έρευνες του Georges Devereux. Η συμπερίληψή τους, όπως άλλωστε και αυτή ορισμένων εμπειριών του λεγόμενου αντιψυχιατρικού κινήματος στις δεκαετίες του '60 και '70, θα ήταν ένα απαραίτητο συμπλήρωμα για την ολοκλήρωση τουλάχιστον της ιστορικής εικόνας.
ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ - 14/09/2001
Κριτικές
Δεν βρέθηκαν δημοσιεύσεις
